arbeidsomstandigheden

Verschillen

Dit geeft de verschillen weer tussen de geselecteerde revisie en de huidige revisie van de pagina.

Link naar deze vergelijking

Beide kanten vorige revisie Vorige revisie
arbeidsomstandigheden [2024/06/19 07:49]
zaanlander 		arbeidsomstandigheden [2024/06/20 09:11] (huidige)
zaanlander
Regel 13: Regel 13:
 Door deze landelijke wetgeving verloren de arbeidsomstandigheden gaandeweg hun lokale aspecten. De situatie in de 20e eeuw wordt  daarom slechts kort behandeld.  Door deze landelijke wetgeving verloren de arbeidsomstandigheden gaandeweg hun lokale aspecten. De situatie in de 20e eeuw wordt  daarom slechts kort behandeld. 
  
-=== Economische bloeiperiode (1600-1750) ===+=== Economische bloeiperiode 1600-1750 ===
  De economische bloei van de Zaanstreek in de 17e eeuw had voor de Zaanse arbeiders niet vanzelfsprekend een lotsverbetering ten gevolge. Een groeiende vraag naar arbeid deed niet automatisch de lonen stijgen. Slechts onder bijzondere omstandigheden konden werknemers looneisen stellen, die door werkgevers gehonoreerd moesten worden. Dat kon zich bijvoorbeeld in de scheepsbouw voordoen op momenten dat bestelde schepen op tijd moesten worden afgeleverd. Met name in ploegen georganiseerde, gespecialiseerde vaklieden, zoals breeuwers, konden de baas dan voor het blok zetten. Maar voor het merendeel der Zaanse werklieden ontbraken dergelijke dwangmogelijkheden. Zij verrichtten werk dat weinig of geen scholing vereiste, zoals sjouw-, grond-, schoonmaak-, of elementair productiewerk. Vrouwen en jongens kregen voor dergelijk werk vaak minder dan de helft van het loon van volwassen mannen. Er bestaan berekeningen die de arbeidslonen tegenover de kosten van levensonderhoud stellen.   De economische bloei van de Zaanstreek in de 17e eeuw had voor de Zaanse arbeiders niet vanzelfsprekend een lotsverbetering ten gevolge. Een groeiende vraag naar arbeid deed niet automatisch de lonen stijgen. Slechts onder bijzondere omstandigheden konden werknemers looneisen stellen, die door werkgevers gehonoreerd moesten worden. Dat kon zich bijvoorbeeld in de scheepsbouw voordoen op momenten dat bestelde schepen op tijd moesten worden afgeleverd. Met name in ploegen georganiseerde, gespecialiseerde vaklieden, zoals breeuwers, konden de baas dan voor het blok zetten. Maar voor het merendeel der Zaanse werklieden ontbraken dergelijke dwangmogelijkheden. Zij verrichtten werk dat weinig of geen scholing vereiste, zoals sjouw-, grond-, schoonmaak-, of elementair productiewerk. Vrouwen en jongens kregen voor dergelijk werk vaak minder dan de helft van het loon van volwassen mannen. Er bestaan berekeningen die de arbeidslonen tegenover de kosten van levensonderhoud stellen. 
  
Regel 42: Regel 42:
 Al met al waren de omstandigheden waaronder matrozen hun inkomen verwierven in deze periode verreweg het slechtst. Enkel de zeer sterken overleefden meerdere tochten. Ondanks de hiervoor geschetste arbeidsomstandigheden kan met enige voorzichtigheid gesteld worden dat de situatie in de Zaanstreek in vergelijking met andere gebieden niet ongunstig was. De werkdagen waren lang, de gezondheidstoestand in bedrijven was abominabel, en de lonen waren laag. Maar er was tenminste veelal werk, terwijl dat elders lang niet altijd het geval was. Het feit dat er in de Zaanstreek in deze periode nauwelijks [[bedelarij]] plaatsvond geeft wat dat betreft ook een aanwijzing.\\   Al met al waren de omstandigheden waaronder matrozen hun inkomen verwierven in deze periode verreweg het slechtst. Enkel de zeer sterken overleefden meerdere tochten. Ondanks de hiervoor geschetste arbeidsomstandigheden kan met enige voorzichtigheid gesteld worden dat de situatie in de Zaanstreek in vergelijking met andere gebieden niet ongunstig was. De werkdagen waren lang, de gezondheidstoestand in bedrijven was abominabel, en de lonen waren laag. Maar er was tenminste veelal werk, terwijl dat elders lang niet altijd het geval was. Het feit dat er in de Zaanstreek in deze periode nauwelijks [[bedelarij]] plaatsvond geeft wat dat betreft ook een aanwijzing.\\  
  
-=== Economische neergang (1750-1875) ===+=== Economische neergang 1750-1875 ===
  Na 1750 wijzigde de economische situatie en daarmee de arbeidsomstandigheden) in de Zaanstreek zich dramatisch. Terwijl elders de economische neergang al vanaf circa 1660 duidelijk werd, wist de Zaanse economie zich nog goed te handhaven. Pas na circa 1725 werd ook in de Zaanstreek merkbaar dat er een einde aan de groei was gekomen. Doordat in deze periode ook de bevolkingsomvang van de Zaanstreek terugliep zou het nog een aantal decennia duren voor er werkelijk sprake was van achteruitgang. Maar in de tweede helft van de 18e eeuw ging het snel bergafwaarts.  Na 1750 wijzigde de economische situatie en daarmee de arbeidsomstandigheden) in de Zaanstreek zich dramatisch. Terwijl elders de economische neergang al vanaf circa 1660 duidelijk werd, wist de Zaanse economie zich nog goed te handhaven. Pas na circa 1725 werd ook in de Zaanstreek merkbaar dat er een einde aan de groei was gekomen. Doordat in deze periode ook de bevolkingsomvang van de Zaanstreek terugliep zou het nog een aantal decennia duren voor er werkelijk sprake was van achteruitgang. Maar in de tweede helft van de 18e eeuw ging het snel bergafwaarts.
  
Regel 49: Regel 49:
 In 1807 leefde meer dan een kwart van de bevolking in Noord-Holland boven het IJ van de bedeling. Het economisch herstel dat zich landelijk in de tweede helft van de jaren '20 van de 19e eeuw inzette, ging de Zaanstreek voorbij. De industriële revolutie kwam in de Zaanstreek pas laat op gang. Zelfs tot ver in de 20e eeuw bleef een aantal bedrijven met windmolens produceren. Daardoor deden zich in de arbeidsomstandigheden weinig veranderingen voor. In 1807 leefde meer dan een kwart van de bevolking in Noord-Holland boven het IJ van de bedeling. Het economisch herstel dat zich landelijk in de tweede helft van de jaren '20 van de 19e eeuw inzette, ging de Zaanstreek voorbij. De industriële revolutie kwam in de Zaanstreek pas laat op gang. Zelfs tot ver in de 20e eeuw bleef een aantal bedrijven met windmolens produceren. Daardoor deden zich in de arbeidsomstandigheden weinig veranderingen voor.
  
- === Industrialisatie (1875-1930) ===+ === Industrialisatie 1875-1930 ===
  In het laatste kwart van de 19e eeuw gingen steeds meer Zaanse bedrijven er toe over om met behulp van stoomkracht te fabriceren. In de eerste decennia van de 20e eeuw zette deze tendens zich versneld voort. Ook in de fabrieken lieten de arbeidsomstandigheden aanvankelijk te wensen over. De aandacht voor de gezondheid en de veiligheid van de werknemers was gering; fabrieken werden slecht geventileerd en waren slecht verlicht. Maar met name op landelijk niveau kwam er bestuurlijk aandacht voor de arbeidsomstandigheden.   In het laatste kwart van de 19e eeuw gingen steeds meer Zaanse bedrijven er toe over om met behulp van stoomkracht te fabriceren. In de eerste decennia van de 20e eeuw zette deze tendens zich versneld voort. Ook in de fabrieken lieten de arbeidsomstandigheden aanvankelijk te wensen over. De aandacht voor de gezondheid en de veiligheid van de werknemers was gering; fabrieken werden slecht geventileerd en waren slecht verlicht. Maar met name op landelijk niveau kwam er bestuurlijk aandacht voor de arbeidsomstandigheden. 
  
Regel 64: Regel 64:
  
 Vóór de [[enquete_staatscommissie|arbeidsenquête van 1891]] was er door de liberale regeringen al een aantal maatregelen genomen. Het bekendst is zonder twijfel het kinderwetje van Van Houten (1874), dat het begin van de sociale wetgeving vormde. Voorts werden de werktijden van vrouwen wettelijk geregeld en werd een zeer gedetailleerde veiligheidswet voorbereid. Ook de door de liberale politicus Goeman Borgesius voorgestelde arbeids-enquête duidt op toenemende aandacht voor sociale onrechtvaardigheid. De parlementaire enquête-commissie deed in 1891 de Zaanstreek aan en voerde hier ongeveer vijftig vraaggesprekken. In het verslag van de enquête-commissie werd de tekst van de interviews letterlijk afgedrukt. Een aantal conclusies over de Zaanse arbeidsomstandigheden kan aan de hand van de gesprekken worden getrokken:  Vóór de [[enquete_staatscommissie|arbeidsenquête van 1891]] was er door de liberale regeringen al een aantal maatregelen genomen. Het bekendst is zonder twijfel het kinderwetje van Van Houten (1874), dat het begin van de sociale wetgeving vormde. Voorts werden de werktijden van vrouwen wettelijk geregeld en werd een zeer gedetailleerde veiligheidswet voorbereid. Ook de door de liberale politicus Goeman Borgesius voorgestelde arbeids-enquête duidt op toenemende aandacht voor sociale onrechtvaardigheid. De parlementaire enquête-commissie deed in 1891 de Zaanstreek aan en voerde hier ongeveer vijftig vraaggesprekken. In het verslag van de enquête-commissie werd de tekst van de interviews letterlijk afgedrukt. Een aantal conclusies over de Zaanse arbeidsomstandigheden kan aan de hand van de gesprekken worden getrokken: 
-  * kinderarbeid (door met name jongens) kwam veelvuldig voor; +  * kinderarbeid door met name jongens kwam veelvuldig voor; 
   * vrouwenarbeid kwam slechts beperkt voor;    * vrouwenarbeid kwam slechts beperkt voor; 
   * de lonen in de grote bedrijven lagen hoger dan in de kleine ondernemingen;    * de lonen in de grote bedrijven lagen hoger dan in de kleine ondernemingen; 
Regel 75: Regel 75:
 Het [[socialisme|socialisme]], dat juist ook in de Zaanstreek een grote aanhang kreeg, zette zich in voor verbetering van de arbeidsomstandigheden. Dit streven bleef niet zonder resultaat. De liberale en in mindere mate de confessionele partijen zagen hun aanhang afnemen, en gingen zich als reactie daarop ook inzetten voor een beter arbeidsklimaat. De werktijden werden landelijk teruggebracht en de fabrieken werden aan hogere veiligheidseisen onderworpen.  Het [[socialisme|socialisme]], dat juist ook in de Zaanstreek een grote aanhang kreeg, zette zich in voor verbetering van de arbeidsomstandigheden. Dit streven bleef niet zonder resultaat. De liberale en in mindere mate de confessionele partijen zagen hun aanhang afnemen, en gingen zich als reactie daarop ook inzetten voor een beter arbeidsklimaat. De werktijden werden landelijk teruggebracht en de fabrieken werden aan hogere veiligheidseisen onderworpen. 
  
-=== Crisis en oorlog (1930-1945) ===+=== Crisis en oorlog 1930-1945 ===
  
 Ofschoon de verschillen gering waren was de Zaanstreek tijdens de crisis- en oorlogsjaren voor de arbeidersklasse een betere plaats dan het omringende gebied. Het werkloosheidspercentage in de Zaanstreek bleef in de crisisjaren onder het landelijk gemiddelde. In een aantal gemeenten waren het gemeentebestuur en al dan niet charitatieve maatschappelijke organisaties, de arbeidersklasse welgezind. Een deel van de werklozen kon profiteren van projecten als werklozen-volkstuinen of plaatselijke werkverschaffing. De gemeente Zaandam spande zich tot het uiterste in om haar werklozen buiten de landelijke werkverschaffing te houden. Zaandam wilde, uiteindelijk vergeefs, haar werkloze ingezetenen de ellende van een leven in houten keten, ver verwijderd van huis en haard, besparen. Ook tijdens de Tweede Wereldoorlog was de situatie in de Zaanstreek minder slecht dan in veel andere gebieden. Een flink aantal bedrijven kreeg het predikaat Kriegswichtig. Het streven was deze ondernemingen zolang mogelijk in bedrijf te houden. Gaandeweg kwamen in de oorlog echter toch steeds meer bedrijven stil te liggen. Een aantal Zaankanters kwam in de Arbeitseinsatz en werd in Duitsland te werk gesteld.  Ofschoon de verschillen gering waren was de Zaanstreek tijdens de crisis- en oorlogsjaren voor de arbeidersklasse een betere plaats dan het omringende gebied. Het werkloosheidspercentage in de Zaanstreek bleef in de crisisjaren onder het landelijk gemiddelde. In een aantal gemeenten waren het gemeentebestuur en al dan niet charitatieve maatschappelijke organisaties, de arbeidersklasse welgezind. Een deel van de werklozen kon profiteren van projecten als werklozen-volkstuinen of plaatselijke werkverschaffing. De gemeente Zaandam spande zich tot het uiterste in om haar werklozen buiten de landelijke werkverschaffing te houden. Zaandam wilde, uiteindelijk vergeefs, haar werkloze ingezetenen de ellende van een leven in houten keten, ver verwijderd van huis en haard, besparen. Ook tijdens de Tweede Wereldoorlog was de situatie in de Zaanstreek minder slecht dan in veel andere gebieden. Een flink aantal bedrijven kreeg het predikaat Kriegswichtig. Het streven was deze ondernemingen zolang mogelijk in bedrijf te houden. Gaandeweg kwamen in de oorlog echter toch steeds meer bedrijven stil te liggen. Een aantal Zaankanters kwam in de Arbeitseinsatz en werd in Duitsland te werk gesteld. 
Regel 85: Regel 85:
 Met al deze regels werden de arbeidsomstandigheden een wettelijk afgebakend terrein. De arbeidsinspectie was belast met de controle op naleving van de arbeidswetten en diende in te grijpen als deze werden overtreden. Gaandeweg, onder invloed van de veranderende omstandigheden, evolueerde deze overheidsdienst tot een instelling die niet in de eerste plaats naar excessen hoeft te speuren, maar die een functie heeft gekregen in de algemene zorg voor het sociale welzijn binnen ondernemingen.  Met al deze regels werden de arbeidsomstandigheden een wettelijk afgebakend terrein. De arbeidsinspectie was belast met de controle op naleving van de arbeidswetten en diende in te grijpen als deze werden overtreden. Gaandeweg, onder invloed van de veranderende omstandigheden, evolueerde deze overheidsdienst tot een instelling die niet in de eerste plaats naar excessen hoeft te speuren, maar die een functie heeft gekregen in de algemene zorg voor het sociale welzijn binnen ondernemingen. 
  
-Ger Jan Onrust +[[onrust|Ger Jan Onrust]] 
  
 Literatuur:  Literatuur: 
-  * A.Th. van Deursen, het kopergeld van de Gouden Eeuw I, het dagelijks brood, Assen, 1981;  +  * [[https://nl.wikipedia.org/wiki/Arie_van_Deursen|Arie van Deursen]], het kopergeld van de Gouden Eeuw I, het dagelijks brood, Assen, 1981;  
-  * I.J. Brugmans, Paardenkracht en mensenmacht, Leiden, 1983; +  * [[https://nl.wikipedia.org/wiki/Ieb_Brugmans|Ieb_Brugmans]], Paardenkracht en mensenmacht, Leiden, 1983; 
   * E. Hueting, F. de Jong Edz., R. Neij, Naar groter eenheid, Amsterdam, 1983;    * E. Hueting, F. de Jong Edz., R. Neij, Naar groter eenheid, Amsterdam, 1983; 
   * P.C. Jansen, Nijverheid in de Noordelijke Nederlanden 1650-1780 (in: Algemene geschiedenis der Nederlanden, deel 10), Haarlem, 1981;   * P.C. Jansen, Nijverheid in de Noordelijke Nederlanden 1650-1780 (in: Algemene geschiedenis der Nederlanden, deel 10), Haarlem, 1981;
-  * W. Klinkenberg, Adieu Zaandam, Zaandam, 1975;  +  * [[https://nl.wikipedia.org/wiki/Wim_Klinkenberg|Wim Klinkenberg]], Adieu Zaandam, Zaandam, 1975;  
-  * A.M. van der Woude, Het Noorderkwartier, Utrecht, 1983;  +  * [[woude|Ad van der Woude]], Het Noorderkwartier, Utrecht, 1983;  
-  * A. van Braam, Westzaandam in de tijd van de Republiek, Zaandam, 1978;  +  * [[braam|Aris van Braam]], Westzaandam in de tijd van de Republiek, Zaandam, 1978;  
-  * A. van Braam, Bloei en verval van het economisch-sociale leven aan de Zaan in de 17de en 18de eeuw, Wormerveer` z.j. +  * A. van Braam, Bloei en verval van het economisch-sociale leven aan de Zaan in de 17de en 18de eeuw, Wormerveer z.j. 
  
 {{tag>actualiseren}} {{tag>actualiseren}}
  
  
  • /home/zaanwiki/domains/zaanwiki.nl/private_html/encyclopedie/data/attic/arbeidsomstandigheden.1718776148.txt.gz
  • Laatst gewijzigd: 2024/06/19 07:49
  • door zaanlander