| De teraardebestelling van een overledene op een begraafplaats, vroeger algemeen, thans voor ruim 53% verdrongen door verbranding in een [[crematorium]] (landelijk is dit percentage aanzienlijk lager, namelijk ongeveer 40%). De regeling van begrafenis of crematie is in handen van [[begrafenisondernemingen]]. Vroegere speciale begrafenisgebruiken zijn behandeld bij [[volksgebruiken]] in de Zaanstreek. In de Zaanstreek bedraagt het aantal uitvaarten ongeveer 1200 **l iutt?nggfi; "u r** ( 1988), waarvan ongeveer 550 begrafenissen. | De teraardebestelling van een overledene op een begraafplaats, vroeger algemeen, eind jaren tachtig voor ruim 53% verdrongen door verbranding in een [[crematorium]] (landelijk is dit percentage aanzienlijk lager, namelijk ongeveer 40%). De regeling van begrafenis of crematie is in handen van [[begrafenisondernemingen]]. Vroegere speciale begrafenisgebruiken zijn behandeld bij [[volksgebruiken]] in de Zaanstreek. In de Zaanstreek bedraagt het aantal uitvaarten ongeveer 1200 (1988), waarvan ongeveer 550 begrafenissen (1990). |
| Fondsen, opgebouwd uit contributies van minder-vermogenden uit dezelfde plaats en/of met hetzelfde beroep, ter dekking van de hoge begrafeniskosten. In de Zaanstreek stonden begrafenisfondsen over het algemeen als dodenbossen (of dodenbussen) bekend. Zij waren (opmerkelijk genoeg voor de gilden-loze Zaanstreek) dikwijls georganiseerd per beroepsgroep, evenals ziekte-verzekeringen. De eerste dodenbossen werden opgericht in de 18e eeuw. Opvallend is dat in het noorden van de Zaanstreek dodenbossen aanmerkelijk later ontstonden dan in het zuiden. Dodenbossen die in de 18e eeuw werden opgericht waren onder andere te Zaandam die van de lijndraaiers (zelfs in de 17e eeuw, vóór 1689), wevers (1714), timmerlieden (1721), touwslagers (1726), stijfselmakers (vóór 1762), en twee organisaties voor burgers ( 1714 en 1724). Te Westzaan richtten acht families wonende bij de Overtoom in 1727 een begrafenisfonds op; het 'Kooger Dodenbos' werd opgericht in 1743, de 'Oemene Sociëteit' te Wormerveer in 1773, de 'Begrafenis Sociëteit` te Krommenie in 1777. Deze lijst zou nog aanmerkelijk kunnen worden uitgebreid; ook gedurende de 19e eeuw organiseerden verschillende groepen mensen zich in begrafenisfondsen. Een dodenbos zorgde in de eerste plaats voor de inning van de contributie van de aangeslotenen. Wekelijks kwam iemand langs om de enkele centen, de stuiver en later het dubbeltje op te halen. Uitgaven werden slechts dan gedaan als een van de leden overleed. Ook directe/inwonende familieleden van de deelnemer waren meeverzekerd. Indien lange tijd geen van de leden overleed was het soms mogelijk dat het bos een bepaalde som geld aan een charitatieve instelling (zoals het weeshuis) schonk. In de 20e eeuw werden de dodenbossen langzamerhand vervangen door begrafenisverenigingen en uitvaartverzekeringen. Ger Jan Onrust Literatuur: Lootsma, Historische Studiën 11; Oosterbaan, De kerk in het midden. **Bug; " ° _'** De regeling en verzorging van begrafenis of crematie (uitvaartverzorging) berust bij organisaties die zijn ontstaan door bundeling van particuliere begrafenisondernemers, die het begraven in het verleden doorgaans als nevenfunctie naast hun eigenlijke beroep uitoefenden. Dikwijls belastte de koster of een plaatselijke kapper zich met de uitvoering van begrafenissen, deze beschikte over een aantal dragers die hem incidenteel bijstonden. Deze situatie heeft tot het begin van de jaren 60 voortgeduurd. Associatie Uitvaartverzorging is ontstaan na een merkwaardig incident. In 1928 kregen uitvoerder en stalhouder als betrokkenen bij een begrafenis in de Rosmolenstraat te Zaandam zo`n hoog oplopende ruzie dat uitvoering van de droeve plechtigheid onmogelijk werd. De buurtbewoners beijverden zich daarna voor de oprichting van een vereniging, waaruit in 1930 de Associatie ontstond. Enkele kleine ondernemingen zijn blijven bestaan, te weten Memento Mori en St. Barbara, beide te Wormerveer en Hoop en Liefde te Krommenie. De overige ondernemers traden (in vele gevallen via door hen gestichte verenigingen) toe tot de in 1930 opgerichte Associatie Uitvaartverzorging, Jan van Scorelstraat. Zaandam. In de Zaanstreek worden omstreeks 800 van de 1200 jaarlijkse uitvaarten door deze Associatie verzorgd. Voorts is in Zaandam een uitvaartcentrum van de Amsterdamse coöperatie P.C. gevestigd aan de Czarinastraat. Verspreid in de Zaanstreek zijn er zeven aula's, waar overledenen kunnen worden opgebaard en bezoek kan worden ontvangen. De Associatie Uitvaartverzorging is in 1930 opgericht en heeft de gehele Zaanstreek als werkgebied. Er zijn acht vaste medewerkers en een aantal dragers in los-vast verband`; de omzet beloopt 3,5 miljoen gulden (1988). De Associatie, feitelijk een vereniging met 15.500 gezinnen als aangesloten leden, beschikt over een kantoor, annex aula enz. in Zaandam, eigen lijkwagens en verschillende aula's, verspreid over de streek. Begrafenisondernemingen verzorgen niet alleen de uitvaart, maar vervullen voor de nabestaanden alle formaliteiten, inclusief de officiële overlijdensakte, de uitvoering van drukwerk en de plaatsing van advertenties. De manier waarop begrafenissen worden uitgevoerd is aan verandering onderhevig. Dat blijkt al uit de nog voortdurende verschuiving in de voorkeur voor crematie, maar ook (in de laatste tijd) uit de toename van uitvaarten vanuit het sterfhuis. Daarbij wordt de overledene thuis opgebaard, alwaar ook bezoek wordt ontvangen. Eerdere begrafenisgebruiken, zoals het huis aan huis mondeling door een hooggehoede aanspreker verspreide overlijdensbericht en het sluiten van de gordijnen door buren en overburen, zijn in onbruik geraakt. Zie: [[Volksgebruiken]]. In Zaandam is sinds 1990 een crematorium, aan het verlengde van de Wibautstraat grenzend aan de begraafplaats van de Zuiddijk. | |