Verschillen

Dit geeft de verschillen weer tussen de geselecteerde revisie en de huidige revisie van de pagina.

--- donau-pont [2019/06/07 13:26]
kelvin
+++ donau-pont [2020/09/24 16:43] (huidige)
jan
@@ Regel 1: / Regel 1: @@
 === Donau-pont ===
-Uit Duitsland afkomstige zeer grote veerpont, deed tijdens de oorlog dienst als spoorpont op de Donau en werd vanaf september 1953 ingezet als Rijkspont 12 bij de Hembrug om het toenemende autoverkeer tussen Zaandam en Amsterdam over het Noordzeekanaal te zetten. In 1966 zou de pont haar diensten hebben bewezen zodra de Coentunnel zich over het autoverkeer zou ontfermen.
+[{{ :zaandam_donaupont_1957.jpg?300|De Donaupont in het Noordzeekanaal}}]De Donau-pont was een uit Duitsland afkomstige zeer grote veerpont die vanaf september 1953 werd ingezet als Rijkspont 12 bij de Hembrug om aan toenemende autoverkeer tussen Zaandam en Amsterdam tegemoet te komen.
+Met de komst van de Coentunnel in 1966 was de Donaupont niet meer nodig.
-De monsterpont werd vlak voor de oorlog in Duitsland gebouwd om op de Donau dienst te doen als ferry-boot voor het spoorwezen, ergens tussen Roemenië en Bulgarije. Hij werd daar echter door de oorlog nooit gebruikt.
+De pont werd vlak voor de oorlog in Duitsland gebouwd om op de Donau dienst te doen als veer voor de spoorwegen. Hij werd  echter door de oorlog nooit gebruikt.
-Waterstaat verkreeg het kloeke vaartuig tegen overlegging van f 250.000 in bezit en vele maanden later lag het te Amsterdam in het dok, waar 't grondig onder handen werd genomen. Het werd daar onder meer van een nieuw rijdek voorzien. Twee 8-cylinder MAN Dieselmotoren van ieder 335 PK verleenden het de energie voor de dienst op het Noordzeekanaal.
+Rijks Waterstaat  kocht het vaartuig voor f 250.000. De Pont werd in  Amsterdam aangepast om als overzetveer voor auto's dienst te kunnen doen. Hij werd  daar onder meer van een nieuw rijdek met vijf rijbanen  voorzien. De voortstuwing bestond uit twee 8-cylinder MAN dieselmotoren van ieder 335 PK. Met de aanschaf van een gebruikte pont was men flink goedkoper uit dan de aanschaf van een nieuwe.
-{{ :zaandam_donaupont_1957.jpg?400|}}De komst van deze Goliath onder de ponten betekende een koene stap van het departement van Verkeer en Waterstaat. Men zag in dit geval af van het type dat tot dusver ondermeer te Velsen en bij de Hembrug dienst deed. Bouw van nieuwe ponten van het bestaande type zou te kostbaar zijn geweest en daarom hakte men de knoop door en deze 'vreemde eend in de bijt' gekocht, op de helling gezet om haar geschikt te maken voor het doel.
-Doch aan de wal was nog heel wat werk te verzetten. De Donau-pont stelde zich namelijk niet tevreden met eenvoudige voorzieningen, die bij de gewone ponten nodig zijn voor het op- en afrijden van de auto's. Waterstaat was druk doende om aanleginrichtingen aan beide oevers te bouwen, die voor doelmatig embarkeren en debarkeren voor een pont van dit grote type onmisbaar waren. De Donau-reus, bezat geen kleppen, doch werd met slagbomen afgesloten. Het op- en afrijden verliep via een brug die door middel van twee heftorentjes aan de landzijde op de pont kon worden neergelaten en daaraan werd vastgehaakt. Speciale maatregelen waren nodig om een pont met een dergelijk grote waterverplaatsing, 1500 ton tegenover 500 ton van de toen in gebruik zijnde ponten, soepel op te vangen. Hiertoe werd aan beide oevers een geleide-wand gebouwd, beschermd door houten schotten, terwijl het schip bij de brughoofden bovendien werd afgeremd door twee op stalen buffers gemonteerde schotten.
+\\
+\\
-=== Bodem spreekt mee ===
-Ook op de bodem moesten voorzieningen worden getroffen. Dit zou niet nodig zijn, indien de pont als een normaal schip met roer en schroef was uitgerust. Dit was echter niet het geval, en het mag ook niet, want geen enkele waterbouwkundig ingenieur zou een dergelijk groot schip voor pontvaartdiensten in een kanaal durven bestemmen, indien het van een normaal roer zou zijn voorzien. Het zou dan niet op de vereiste wijze manoeuvreerbaar zijn bij langzaam naderen van de wal. Nee, deze fameuze pont werd voortgestuwd door twee speciale propellers, één aan het voorschip, één aan het achterschip.
+<WRAP right round box 35%>
+Koningin Juliana maakte in 1954 gebruik van de  Hempont. Toen de auto van de koningin naderde, gingen de slagbomen omhoog om alleen de hofauto toe te laten en gingen de slagbomen weer neer. Juliana stapte uit en gaf opdracht de slagboom weer omhoog te draaien en de wachtende automobilisten toe te laten. Onder handgeklap en gejuich werd hieraan gevolg gegeven. \\
+Staande op het dek bekeek de Koningin met grote interesse het laden van de Donaupont. Een hartelijk applaus klaterde op, toen de auto in de richting van Den Helder verdween. Op de terugweg uit Den Helder wenste Hare Majesteit geen gebruik van voorrang te maken en de Koningin wachtte precies drie kwartier voor de pont in de wachtende file.
+</WRAP>Voor het oprijden en afrijden moesten de aanlegsteigers flink worden verbouwd. De pont bezat geen kleppen, maar werd met slagbomen afgesloten.  Speciale maatregelen waren nodig om een pont met een dergelijk grote waterverplaatsing, 1500 ton tegenover 500 ton van de toen in gebruik zijnde ponten, soepel op te vangen.
-Door deze Voith-Schreider-propellers te verstellen was het schip te besturen. De pont bleef zelfs bestuurbaar als zij stil lag. Hier ging het om: zij kon dus zelfs de laatste twintig meter 'kruipen' met behoud van de bestuurbaarheid, zodat zij zoetjes op de juiste plaats kon worden neergevlijd. Een verkeers-Goliath, die zich gewillig leiden liet, dat is een pont, waar het moderne verkeer naar uitkeek. De waterstraal, het middel dus waarmede de besturing werd geregeld, zou echter de bodem wel eens kunnen uitkolken. Daartoe moet een bodembekleding van asfalt worden vervaardigd.
+Hiertoe werd aan beide oevers een geleide-wand gebouwd, beschermd door houten schotten, terwijl het schip bij de brughoofden bovendien werd afgeremd door twee op stalen buffers gemonteerde schotten. De besturing van het veer werd geregeld door propellers.\\
+De totale lengte bredroeg 65 meter en hij was 15 meter breed. De Donau-pont nam geen fietsers en voetgangers mee en was alleen bestemd voor het vervoer van auto's.
-=== Alleen auto's ===
-De nieuwe pont bezat vijf rijbanen, de bestaande slechts drie. Deze werden door rechte strepen afgebakend, waardoor snel oprijden bevorderd werd. Rekening houdend met de grote capaciteit, doch ook met de langere duur van laden en lossen van zoveel voertuigen, lag het in de verwachting, dat de Donau-pont ruimschoots het werk van twee andere ponten zou kunnen verrichten. De scheepsafmetingen: lengte 65, breedte 15 meter. De grotere breedte lag nog meer gewicht in de schaal, doordat er geen galerijen afgenomen behoefden te worden voor wielrijders en voetgangers. De Donau-pont zal namelijk alleen dienen voor het vervoer van auto's.
+De pont werd, na de opening van de Coentunnel in 1966, in juni 1967  geveild in Haarlem. De koper was Scheepvaart- en dekschuiten verhuurbedrijf Walcheren te Amsterdam, dat er  ƒ 156.156,57 voor betaalde. Die verkocht het vaartuig door aan een nieuwe eigenaar die het schip in de Adriatische Zee wilde inzetten als hulpvaartuig voor booreilanden. Het schip zou worden versleept naar Ancona. Die bestemming werd nooit bereikt, daar er een felle brand uitbrak en het schip zonk.
-Op 19 juni 1953 wordt de Donau-pont onderworpen aan een proefvaart. Met een sierlijke halve zwaai rond haar as koos de pont de richting IJmuiden, ieder die van de wal en op het schip deze beweging volgde, met bewondering vervullend.
-**Zal autorijdend Noord-Holland het nog dit jaar beleven?**
-,,Het zou wel heel droevig gesteld zijn, wanneer de Donau-pont aan het eind van dit jaar nog niet in de vaart kan komen", zei een opzichter van de Rijkswaterstaat. Hij keek hij naar de harrewar van hout, staal en beton, waarin een twintigtal arbeiders naarstig aan het werk waren. Aan de overkant was de monding van het haventje al duidelijk zichtbaar. Maar de opzichter kon geenszins beloven, wanneer de twee diep in de oevers grijpende havens kant en klaar waren. Ondertussen lag de Donau-pont onder de Hembrug. Sinds weken was de varende kolos reisvaardig, keurig geschilderd, van nieuwe ruiten en een vers wegdek voorzien.
-Het wachten was op de aanlegsteigers. Een enorm karwei, stukken zwaarder dan de heren van Rijkswaterstaat hadden gedacht. Het uitstel werd door de bemanningen van de ponten bij de Hembrug goed benut. Ze maakten proefvaarten en wanneer de ongeveer vijftig werkers klaar zouden zijn, had elk van de 45 man pontpersoneel eventueel aanwezige geheimen van de Donaupont onder de knie.
-Gezagvoerders Hendrik Prinsen, Gerrit Wijbenga en Klaas Schouten fungeerden als oefenmeesters en bevoeren het kanaal van IJmuiden tot het IJ. De schuit zou dagelijks van vijf uur 's morgens tot negen uur 's avonds in de vaart zijn. Er kunnen ruim zeventig luxe auto's op, driemaal zoveel als op een gewone pont. De twee bestaande ponten bleven ook varen. „Dan zult u de grote rij op de Hemweg niet meer zien", zei gezagvoerder Wijbenga. Maar voorlopig is het nog niet zover.
-De drie gezagvoerders en de leerlingen zijn de enigen, die op het vaartuig mogen komen. Streng verboden toegang staat er op een bordje, naast de gebruikelijke aanduidingen betreffende roken, motoren afzetten en nog een aantal dingen. „Vierhonderdvijftig kubieke meter beton, 278 ton stalen damwand en een hoeveelheid hardhout. Dat zijn de materialen, waar we het mee doen” zei een opzichter.
-**„Over één jaar weer even erg”**
-Eén van de gezagvoerders is er van overtuigd, dat het na een jaar weer precies eender zal zijn zodra het tien meter brede varende stuk Rijksweg in de vaart komt, zal het nieuws zich als een lopend vuurtje verspreiden, dat je aan de Hembrug niet meer hoeft te wachten. „En dan krijg je een reuzen toeloop, zodat we zó weer met een enorme rij zitten", zei de gezagvoerder.
-Op 29 oktober 1953 geeft Rijkswaterstaat te [[http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:110586664:mpeg21:a0029|kennen]] dat er nog vier maanden in het verschiet liggen alvorens de Donau-pont de eerste voertuigen zal overzetten.
-Op 21 december 1953 vaart de pont voor het eerst [[http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010371578:mpeg21:a0012|volgeladen]] naar de overkant.  Er waren bij de opening radioverslaggevers aanwezig van NRU en NCRV.
-Twee dagen na de eerste vaart liep de Donau-pont al [[http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010371580:mpeg21:a0116|averij]] op. Omstreeks half acht werd Rijkspont 12 tijdens dikke mist aangevaren door het Finse motorschip Eekera. De enorme pont stak reeds voor tweederde in de haven toen het Finse schip die met de steven raakte. De schade was gering; alleen een hokje waar de bemanningsleden bij slecht weer beschutting vonden, werd enigszins ontzet. De Eekera kwam met stukgoed van Amsterdam en was op weg naar Hamburg. Het pontverkeer ondervond verder geen stagnatie.
-Een half jaar later lieten de 15 jaar oude motoren het deels afweten en werd de pont uit de vaart genomen. Er was [[http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010370071:mpeg21:a0071|dringend reparatie]] van zowel krukas als zuigerveren noodzakelijk. Door gebrek aan reservemateriaal zal het niet mogelijk zijn, meer dan één stoompont in te leggen, die echter de alsmaar groeiende stroom van auto's van en naar Noord-Holland niet zal kunnen verwerken. Automobilisten vreesden voor een stagnatie van drie kwartier of zelfs langer in de spitsuren. De weggebruikers werd verzocht indien mogelijk, gebruik te maken van de pontverbinding over het IJ waar de moeilijkheden overigens ook groot waren. De politiek van beknibbeling op openbare werken wierp haar droevige resultaten af. De pontdirectie zat met de handen in het haar, want men hoopte erop dat met het gereed komen van de Velsertunnel ook de Velserponten vrij zouden komen. Zo 'bespaarde' Rijkswaterstaat op de pontverbinding, een bezuiniging, waarvan de weggebruikers het slachtoffer werden.
-Zelfs het feit, dat de gigantische Donaupont een paar dagen uit de vaart is geweest heeft niet kunnen beletten, dat de pontveren bij de Hembrug het drukker hadden dan de pontveren bij Velsen. De laatste dag van de vorige maand heeft voor de Hembrug een recorddag in het overzetten opgeleverd voor wat de auto's betreft, niet minder dan 8782 stuks. Met de dag werd het duidelijker dat binnenkort een noodsituatie bij de Hembrug zou ontstaan. In vergelijking met het vorige jaar vervoerden de ponten 35.312 auto's meer bij de Hembrug, alleen al in de maand juli. De cijfers voor de afgelopen maand zijn: Hembrug 167.522 (132.210); Velsen. 166.214 (152.169); Buitenhuizen 42.963 (39.087) De cijfers tussen haakjes zijn die van juli 1953.
-Bij Zaandam werden in 1955 15.000 voertuigen meer dan in de overeenkomstige maand van 1954 overgezet terwijl de Donaupont er al was en in Velsen 14.000. De Zaanse VVV verwachtte de zomer van '55, als de auto's van vakantiegangers en buitenlanders zich voegen bij die van het dagelijkse zakenverkeer, zeer lange wachttijden. De zomer van '54 bleek dat de Donaupont, die toch vijftig auto's tegelijk op het grote dek kan nemen, geen afdoende verbetering bood. De grote pont en de twee ponten van gewone afmetingen konden de drukte veelal niet aan: er vormden zich rijen van 1500 meter en meer. Oponthoud van vijf kwartier was geen zeldzaamheid. Dat het bedrijfsleven van deze stagnatie belangrijk economisch nadeel ondervindt is zonder meer duidelijk.
-De Zaanse VVV, beducht voor nog langere wachttijden in het hoogseizoen van '55, voerde actie voor uitbreiding van het varende materieel met voorlopig één pont, die Rijkswaterstaat in juni meende te kunnen onttrekken aan het veer bij Velsen, waar vier ponten dan niet langer nodig zouden zijn. Velsen zou namelijk ontlast worden wanneer tegen die tijd de rijbanen over de sluizen bij IJmuiden in gebruik kwamen. Van de gelegenheid om negen kilometer om te rijden zonder hindernissen de overkant te bereiken, zouden stellig veel weggebruikers, die nu lang voor de ponten van Velsen moeten wachten, gebruik maken. In het ongunstigste geval zullen zij bij de sluizen vijf minuten oponthoud hebben, namelijk wanneer wegens het schutten éénrichtingverkeer geldt. Zij zullen dit graag voor lief nemen. De Zaanse VVV meende dat onder die omstandigheden vier ponten bij Velsen een luxe zijn, gelet op de grote behoefte aan boten te Zaandam en Buitenhuizen, het tussenveer waar slechts één pont voer. Het VVV-bestuur wil die extra-pont ook niet uitsluitend dienst laten doen bij Zaandam, maar, als de ontwikkeling dit wenselijk maakt, mede bij Buitenhuizen voor het verkeer Zaanstreek-Haarlem.
- De Zaanse VVV, kwam tot de slotsom dat andere verbeteringen ten behoeve van het wegverkeer wel mogelijk maar niet te verwezenlijken zijn. Technisch was het uitvoerbaar het autoverkeer mede gebruik te laten maken van de Hembrug, echter alleen indien de Nederlandse Spoorwegen bereid waren minder treinen op de lijnen Amsterdam—Alkmaar en Amsterdam-Enkhuizen te laten rijden. Naar ir F. Q. den Hollander meedeelde, moet de directie zich hier tegen verzetten. Het zou van een vervoersorganisatie trouwens te veel zijn gevergd. Het landverkeer zou ook gebaat zijn bij een schipbrug maar hiertegen verzetten zich weer, volkomen verklaarbaar, de hoofdstedelijke zeescheepvaartbelangen. Het zal dus voor het drukke verkeer bij de weg Amsterdam—Zaanstreek—Noord-Holland, zolang de IJ- en Hemtunnel uitblijven, behelpen zijn met ponten.
-Tussentijds diende echter naar doelmatige verbeteringen te worden gestreefd. Voor 1955 acht de Zaanse VVV toevoeging van een vierde pont zo'n maatregel. In verband met de geconstateerde lange wachttijden bij de Hembrugponten gedurende de laatste zondagen, heeft de Kamer van Koophandel te Alkmaar zich tot de hoofdingenieur-directeur van de Rijkswaterstaat gewend met het verzoek het daarheen te leiden, dat op korte termijn de Donaupont ook op zondag in de vaart blijft.
-===Bestelwagen duikt vanaf pont te water===
-Op 15 juli 1955, omstreeks half één reed een bestelwagen van V&D met twee inzittenden vanaf de Donaupont nabij de Zaandamse overzijde van het Noordzeekanaal door de afsluitboom heen en dook met de 59-jarige chauffeur P. Marckx en de 60-jarige L. van den Akker, beiden uit Amsterdam, aan boord in het water. Men slaagde erin de pont direct af te remmen. Zodoende kon worden voorkomen dat de auto tussen vaartuig en aanlegsteiger werd ingedrukt.
-Pontwachter Arie Prins, de Amsterdammer C. de Bruyn en de 25-jarige verkoper J. Rupert uit Den Helder begaven zich terstond te water. De verkoper heeft onder water de linker portier geopend en Markx aan zijn overhemd uit de wagen getrokken. Hij had een shock en is, evenals Van den Akker, naar de geneeskundige dienst op de Artillerie-Inrichting van de Hembrug gebracht. 'Het was moeilijk zwemmen, want de schroef van de pont draaide nog' aldus Rupert.
-De bestelwagen, volgeladen met meubelen, kon gemakkelijk worden opgetakeld, daar de achterzijde nog boven het water uitstak. De pont was twee uur buiten bedrijf; aan beide zijden van het Noordzeekanaal stond een lange rij auto's van verscheidene kilometers op overtocht te wachten.
-===Explosie en brand op pont===
-Op de Donaupont is woensdag 6 mei 1959 tegen het middaguur na een [[http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:110587533:mpeg21:a0255|explosie]] in een vrachtwagen brand ontstaan. De bestuurder van de vrachtwagen, de 23-jarige koopman G. Kerkhof, sprong met brandende kleren van de pont in het water. Een grote tankauto met duizenden liters benzine liep ernstig gevaar. Automobilisten trachtten op de pont nog zoveel mogelijk een beschermd plaatsje te zoeken. Door het gedrang ontstonden er hier en daar nogal wat deuken. Drie auto's zijn door brand ernstig vernield.
-===Benzineblik op de knieën?===
-De Rijkspolitie te Water vermoedt dat de explosie aan boord van de pont bij de Hemweg aan onvoorzichtigheid te wijten is. De koopman had in Haarlem een oude vrachtwagen gekocht, waarmee hij naar Zaandam reed. Naast hem zat de 16-jarige H.J. van Petersen. Het schijnt dat de chauffeur voor de benzinetoevoer van de motor maar iets geïmproviseerd had. Zijn bijrijder zou met een blik benzine op zijn knieën in de cabine hebben gezeten. Een slangetje leidde de benzine naar de carburator. Waarschijnlijk is er op de pont kortsluiting ontstaan. De explosie veranderde de vrachtauto in een brandende fakkel. De auto van een Franse toerist en die van een vertegenwoordiger uit Utrecht raakten ook in de brand.
-Terwijl de overboord gesprongen koopman naar de kant zwom, trachtte het pontpersoneel de vlammen met blusapparaten te doven. De pont stoomde met verdubbelde snelheid naar de kant. Daarheen vluchtten de nog van brand gevrijwaarde automobilisten. De brandende auto's werden aan de kant verder geblust. De pont zelf was nauwelijks beschadigd. Bijrijder Petersen had slechts brandwonden aan zijn handen opgelopen.
-=== Applaus voor de koningin ===
-Hoewel er niet om verzocht was, hadden de mannen van Rijkswaterstaat tóch een extra pont klaar liggen, toen Koningin Juliana de feesten vrijdag in Den Helder wilde bijwonen. Toen de Hofauto de Hembrugpont naderde, gingen de slagbomen omhoog voor een lege pont en zodra de wagen was opgereden, gingen de slagbomen weer neer. Dat was kennelijk tegen de zin van Hare Majesteit, die uitstapte en bevel gaf de slagboom weer omhoog te draaien en de wachtende automobilisten liet verzoeken op haar pont aan te sluiten. Onder handgeklap en gejuich werd hieraan gevolg gegeven. Staande op het dek bekeek de Koningin met grote interesse het laden van de Donaupont en ging haar wagen weer in, toen de pont de overkant genaderd was. Een hartelijk applaus klaterde op, toen de auto in de richting van Den Helder verdween. Op de terugweg uit Den Helder wenste Hare Majesteit geen gebruik van voorrang te maken en de Koningin wachtte precies drie kwartier voor de pont in de wachtende file.
-De Donaupont bleef ook na verschillende incidenten dienst doen tot de Coentunnel in 1966 werd geopend. Hoewel de Rijkswaterstaat het besluit had genomen om de Donaupont naar de sloop te brengen, bleken naast een groot aantal kandidaatslopers ook andere bedrijven geïnteresseerd in het schip. Zo had Rederij Doeksen & Zn. uit Terschelling de pont willen gebruiken voor het vervoer van auto's tussen Harlingen en Terschelling via de Waddenzee. De pont werd in juni 1967 door de inspectie van de Domeinen geveild in Haarlem. Er werden prijzen geboden oplopend van ƒ 6000 tot rond ƒ 150.000, vanuit de zaal die vrijwel geheel bevolkt was met slopers. De pont ging ten slotte in eigendom over naar de enige niet-sloper in de zaal: Scheepvaart- en dekschuiten verhuurbedrijf Walcheren te Amsterdam, dat er een bedrag van ƒ 156.156,57 voor neertelde. Deze wilde de Donaupont als transportschip in de vaart brengen en haar als duwboot gebruiken. Daartoe moesten de motoren er uit. Ze zou komen te varen tussen Amsterdam en Bazel op de Rijn.
-Eind maart 1969 duikt de Donaupont weer op in IJmuiden nadat Scheepvaart- en dekschuitenverhuurbedrijf Walcheren overeenstemming had met een nieuwe eigenaar die het schip in de Adriatische Zee wilde inzetten als hulpvaartuig voor booreilanden. Aanvankelijk zou de pont voor dezelfde doeleinden naar de Arabische Golf worden verkocht, maar als gevolg van de sluiting van het Suez Kanaal ging de koop niet door. De tijdrovende omweg langs Kaap de Goede Hoop was daar de reden voor. De sleepreis werd aan bureau Wijsmuller opgedragen, waartoe de Titan de Donaupont op de 14e maart 1969 in IJmuiden vastmaakte en naar de zuidkust van Engeland sleepte. Daar nam de Groningen het transport over voor de verdere reis naar het Italiaanse Ancona. Niet veel later brak een felle brand uit op de van kranen voorziene voormalige pont die de vlammen niet kon weerstaan en zonk.
-{{tag>Donaupont}}
 {{tag>Hempont}}