Verschillen

Dit geeft de verschillen weer tussen de geselecteerde revisie en de huidige revisie van de pagina.

--- maten [2015/11/12 21:53]
jan [Lengtematen]
+++ maten [2024/05/28 08:02] (huidige)
zaanlander
@@ Regel 1: / Regel 1: @@
 ==== Maten en gewichten ====
-In de Zaanstreek zijn op bescheiden schaal eigen maten en gewichten gebruikt. De meeste waren echter afkomstig uit Amsterdam. Haarlem. Alkmaar en de Hondsbos. terwijl voorts gebruik werd gemaakt van de zogeheten Rijnlandse roeden.  Doordat de streek in verschillende bannen (rechtsgebieden) was verdeeld. waren de gebruikte maten niet overal identiek. Assendelft gebruikte vooral de Haarlemse maten, Krommenie was op Alkmaar gericht en de rest van de Zaanstreek op Amsterdam. Niet zelden werd daarnaast ook gebruik gemaakt van een eigen maat. Soms bestonden er zelfs twee of drie verschillende maten voor ée'n en hetzelfde goed. Assendelft kende bijvoorbeeld naast de eigen el ook de Haarlemse en de Amsterdamse el. Bespoedigd door de Franse overheersing werd in augustus 1816 bij wet bepaald dat Nederland met ingang van l januari 1820 het metrieke stelsel zou invoeren. dat thans nog altijd van kracht is. Aan het gebruik van andere maten en gewichten kwam daarna een einde. Het volgende artikel geeft een overzicht van de in het verleden in de Zaanstreek gebruikte maten en gewichten. Het maakt geen aanspraak op volledigheid. Gewichten Voor gewichten werd in de gehele Zaanstreek de Amsterdamse maat gebruikt. Assendelft was een uitzondering. Daar werd alles boven de 20 pond naar Amsterdamse normen gewogen en alles eronder op z'n Haarlems.
+In de Zaanstreek zijn op bescheiden schaal eigen maten en gewichten gebruikt. De meeste waren echter afkomstig uit Amsterdam, Haarlem, Alkmaar en de Hondsbos, terwijl voorts gebruik werd gemaakt van de Rijnlandse roeden.
-<WRAP right round box 30%>
+Doordat de streek in verschillende bannen, rechtsgebieden, was verdeeld, waren de gebruikte maten niet overal identiek. Assendelft gebruikte vooral de Haarlemse maten, Krommenie was op Alkmaar gericht en de rest van de Zaanstreek op Amsterdam. Niet zelden werd daarnaast ook gebruik gemaakt van een eigen maat. Soms bestonden er zelfs twee of drie verschillende maten voor één en hetzelfde goed.
-== Amsterdam ==
-<csv>
-pond (= 16 ons), 494.09 g
-ons (= 2 lood), 30.88 g
-lood (= 10 engels of sterling), 15.44 g
-engels of sterling (= 32 aas), 1.54 g
-aas, 0.048 g
-</csv>
+Assendelft kende bijvoorbeeld naast de eigen el ook de Haarlemse en de Amsterdamse el. Bespoedigd door de Franse overheersing werd in augustus 1816 bij wet bepaald dat Nederland met ingang van l januari 1820 het metrieke stelsel zou invoeren, dat momenteel nog altijd van kracht is. Aan het gebruik van andere maten en gewichten kwam daarna een einde.
-</WRAP>
+Het volgende artikel geeft een overzicht van de in het verleden in de Zaanstreek gebruikte maten en gewichten. Het maakt geen aanspraak op volledigheid.
-<WRAP right round box 30%>
-**Haarlem.'**
-<csv>
-pond, 468.2 g
-</csv>
-</WRAP>
-=== Lengtematen ==
- Er was een grote verscheidenheid aan lengtematen in gebruik. Niet dat er veel verschillende namen gebruikt werden, maar de invulling was anders. Assendelft had een eigen, een Haarlemse en een Amsterdamse el in gebruik. Oostzaan hield er een eigen roede op na, evenals Westzaan waar ook de Hondsbosse roede werd gebruikt. Zaandam had ook een afwijkende el en Wormer mat met de Rijnlandse roede. een vanaf de vroege middeleeuwen vrijwel onveranderde standaardmaat in de omgeving van Leiden. Vanaf het einde van de 16e eeuw vond zij als landmaat verspreiding over een groot deel van Nederland en zelfs in enige Duitse staten en Skandinavische landen: voor de werken van de Provincie Holland en de Staten-Generaal werd vanaf begin 17e eeuw uitsluitend deze maat gebruikt.
+Ger Jan Onrust
-\\
+<columns 100% left 30% left  30% left 30%>
-<WRAP group>
+== Gewichten ==
-<WRAP half column>
-<WRAP right round box 40%>
-=== Lengtematen ===
-**Er was een grote verscheidenheid aan lengtematen in gebruik. Niet dat er veel verschillende namen gebruikt werden, maar de invulling was anders. Assendelft had een eigen, een Haarlemse en een Amsterdamse el in gebruik. Oostzaan hield er een eigen roede op na, evenals Westzaan waar ook de Hondsbosse roede werd gebruikt. Zaandam had ook een afwijkende el en Wormer mat met de Rijnlandse roede. een vanaf de vroege middeleeuwen vrijwel onveranderde standaardmaat in de omgeving van Leiden. Vanaf het einde van de 16e eeuw vond zij als landmaat verspreiding over een groot deel van Nederland en zelfs in enige Duitse staten en Skandinavische landen: voor de werken van de Provincie Holland en de Staten-Generaal werd vanaf begin 17e eeuw uitsluitend deze maat gebruikt.**
+Voor gewichten werd in de gehele Zaanstreek de Amsterdamse maat gebruikt. Assendelft was een uitzondering. Daar werd alles boven de 20 pond naar Amsterdamse normen gewogen en alles eronder op z'n Haarlems.
-| **Assendelft**      |           |
+{{ :maten.jpg?nolink |  }}
-| el                  |   0.696 m |
-| **Haarlem.**        |           |
-| el                  |   0.698 m |
-| **Amsterdam**       |           |
-| el                  |   0.688 m |
-| **Oostzaan**        |           |
-| roede ( = 14 voet)  |    3.99 m |
-| voet                |   0.285 m |
-| **Westzaan:**       |           |
-| roede l = 12 voet)  |    3.49 m |
-| voet                |   0.291 m |
-| **Hondsbos**        |           |
-| roede               |    3.42 m |
-| **Rijnland**        |           |
-| roede (= 12 voet)   |   3.767 m |
-| voet(= 12 duim)     |   0.314 m |
-| duim (= 12 lijn)    |   2.61 cm |
-| lijn (I 12 punt)    |   0.21 cm |
-| punt                |  0.018 cm |
-| **Zaandam  **       |           |
-| el                  |   0.695 m |
-|                     |           |
-</WRAP>
+== Lengtematen ==
-<WRAP half column>
+Er was een grote verscheidenheid aan lengtematen in gebruik. Niet dat er veel verschillende namen gebruikt werden, maar de invulling was anders. Assendelft had een eigen, een Haarlemse en een Amsterdamse el in gebruik. Oostzaan hield er een eigen roede op na, evenals Westzaan waar ook de Hondsbosse roede werd gebruikt. Zaandam had ook een afwijkende el en Wormer mat met de Rijnlandse roede, een vanaf de vroege middeleeuwen vrijwel onveranderde standaardmaat in de omgeving van Leiden. Vanaf het einde van de 16e eeuw vond zij als landmaat verspreiding over een groot deel van Nederland en zelfs in enige Duitse staten en Scandinavische landen: voor de werken van de Provincie Holland en de Staten-Generaal werd vanaf begin 17e eeuw uitsluitend deze maat gebruikt.
+{{ :maten2.jpg?nolink |}}
+<newcolumn>
+== Droge waar ==
+De verscheidenheid aan maten bij de droge waar zat niet zozeer in de toepassing van maten uit verschillende steden c.q. gebieden, maar in de hoeveelheid goederen. leder artikel had een eigen maatsoort. De Zaanse maten kwamen uit twee verschillende steden: Alkmaar en Amsterdam.
+{{ :maten3.jpg?nolink |}}
+<newcolumn>
-=== Natte waar ===
+== Natte waar ==
-**Assendelft was ook bij de natte waar een bui-
+Assendelft was ook bij de natte waar een buitenbeentje In het lintdorp golden naast een eigen stoop, ook de Amsterdamse stoop en pint en de Haarlemse inhoudsmaten. In Krommenie golden twee eigen maten. De andere dorpen gebruikten Amsterdamse maten
-tenbeentie In het Imtdorp golden naast een
-eigen stoop, ook de Amsterdamse stoop en
-pint en de Haarlemse inhoudsmaten In
-Krommenie golden twee eigen maten De an
-dere dorpen gebruikten Amsterdamse maten**
-| stoop                                          |     2.24 L. |
-| **Haarlem: **                                              ||
-| //bier://                                                  ||
-| anker (= 22 flapkan)                           |     36  l. |
-| flapkan (= 2 mengel)                           |     1.63 l |
-| mengel                                         |    0.81 l. |
-| // melk: //                                                ||
-| pint                                           |    1.15 l. |
-| __//oliematen://__                                         ||
-| //boomolie://                                              ||
-| pond                                           |  0.58   l. |
-| olijfolie:                                                 ||
-| pond                                           |  0.55   l. |
-| //raap- en zaadolie://                                     ||
-| pond                                           |     702 gr |
-| ook: pond                                      |  0.78   l. |
-| //wijn://                                      |            |
-| anker (= 32 kan)                               |   38.8  l. |
-| kan                                            |   1.2   l. |
-| **Krommenie: zie ook Amsterdam**                           ||
-| //melk://                                                  ||
-| mengel                                         |     1.92 l |
-| olie: mengel                                   |     1.24 l |
-|                                                            ||
-| **Amsterdam: bier, gist. mosterd, garnalen:**              ||
-| ton (= 4 anker)                                |  155.4  l. |
-| anker (= 2 steekan)                            |  38.8   l. |
-| steekan (= 16 mengel)                          |   19.4  l. |
-| mengel (= 2 pint)                              |    1.2  l. |
-| pin                                            |  t 0.6  l. |
-|                                                |            |
-| **voor 1770**                                              ||
-|                                                |            |
-| biermengel                                     |     1.36 l |
-| **brandewijn: zie wijnmaten**                              ||
-| olie (olijf- en zaadolie, traan):                          ||
-| aam (== 3 sester)                              |  145.5  l. |
-| sester (= 40 mengel)                           |  48.5   l. |
-| mengel                                         |      1.2 l |
-| //voor olijfolie ook://                                    ||
-| vat (= 717 mengel)                             |  860.4  l. |
-| mengel                                         |      1.2 l |
-| //voor zaadolie ook://                                     ||
-| aam (= 60 stoop)                               |  145.5  l. |
-| stoop (= 2 mengel)                             |    2.4  l. |
-| mengel                                         |   1.2   l. |
-| //voor traan ook://                                        ||
-| vat (= 2 smalton)                              |    232.8 l |
-| smalton (= 6 steekan) 1                        |  16.4   l. |
-| steekan (= 8 stoop)                            |  19.4   l. |
-| stoop (= 2 mengel)                             |    2.4  l. |
-| mengel 1.2 l                                               ||
-| //melk://                                                  ||
-| vat (= 16 mengel)                              |     29  l. |
-| mengel (= 2 pint)                              |    1 8  l. |
-| pint                                           |   0 9   l. |
-| wijn, jenever, azijn                           |  921 6  l. |
-| vat/voeder (= 4 okshoofd)                      |  230 4  l. |
-| okshoofd ( = 1 , 5 aam)                        |  153 6  l. |
-| aam (= 4 anker)                                |   38 4  l. |
-| anker (= 2 steekan)                            |   19 2  l. |
-| steekan (= 8 stoop)                            |   2 4   l. |
-| stoop (= 2 mengel/kruik)                       |    1 2  l. |
-| mengel/kruik (= 2 pint)                        |   0 6   l. |
-| pint (= 4 mutsje)                              |  0 15   l. |
-| mutsje                                         |   0 88  l. |
-| fles                                           |  155 4  l. |
-| rijnwijn                                       |   7 4   l. |
-| aam ( = 2 1 viertel)                           |   1105  l. |
-| viertel                                        |   29 4  l. |
-| water                                          |   14 7  l. |
-| ton                                            |    1 2  l. |
-</WRAP>
-</WRAP>
-</WRAP>
-\\
-\\
-===  Oppervlaktematen ===
-<WRAP right round box 30%>
-<csv>
- Assendelft en Hondsbos,
- morgen (= 800 roede) ,0.93 ha
- roede, 11,69 m2
- Westzaan,
- morgen ( = 600 roede), 0.90 ha
- roede, 14.97 m2
-Amsterdam,
- morgen (= 600 roede), 0.813 ha
- roede, 13.52 m2
-</csv>
-</WRAP>
-=== Droge waar ===
- De verscheidenheid aan maten bij de droge waar zat niet zozeer in de toepassing van maten uit verschillende steden/ gebieden. maar in de hoeveelheid goederen. leder artikel had een eigen maatsoort. De Zaanse maten kwamen uit twee verschillende steden: Alkmaar en Amsterdam.
-Assendelft.' zie Alkmaar
-Alkmaar.' aardappels:
-ton (= 8 mandje) 166.41 mandje (_: 8 metje) 20.8 1 metje 2.6 l fruit: ton (= '4 mandje) 108 l mandje 27 1 metje 3.3 1 graan: zak (= 2 achel) 83.61 achel 41.8 l
-Overige Zaanse dorpen: zie Amsterdam Amsterdam.' aardappels:
-ton (= 8 mand) 220 l mand 27.5 1 opgehoopte mand 31 l biksteen: kinnetje (= 8 kop) 81 kop 1 1 cement (Dordrechtse maat): ton (= 45 mengel) 60.381 mengel l 34 1 fruit: ton (I 34 vierdevat) 243.5 1 vierdevat 7 161 garnalen: een maat van 13 1 graan: 1ast(=27 mud) 30101 mud (= 4 schepel/vat) 111.5 1 schepel/vat 27.9 1 Het genoemde schepel is het groothandelsschepel; daarnaast was een detailhandelsschepel in gebruik. dat als volgt verder onderverdeeld was: schepel t= 4 vierdevat) 27.761 vierdevat (= 8 kop) 6.941 kop 0.87 l ton t: 4.5 schepel) 125.61 ook: ton (I 5 schepel) 139.5 l houtskool: ton t' = 8 steekan) 172 l   steekan 21.5 l kalk: hoed (= 8 ton) 981.71 ton (= 8 kinnetje) 122.7 l kinnetje (= 15 kop) 15.31 kop 1.02 l andere opgave: ton (= 90 mengel) 120.7 l mengel 1.34 1 kastanjes: ton 104.5 l noten: Keulse ton 471 Spaanse ton 1361 steenkool: hoed (= 38 maat) 1172.41 maat (= 1.5 steekan) 30.8 1 steekan 20.5 l turf: (Leidse) ton 227 1 In Koog gold de Haarlemse turfmaat: ton 100 gewone turven zeep: ton (= 93 mengel) 111.61 mengel 1.2 l zout: vat (: 4 schepel/schel) 184 l schepel/schel 46 l Natte waar Assendelft was ook bij de natte Waar een buitenbeentje. In het lintdorp golden naast een eigen stoop, ook de Amsterdamse stoop en pint. en de Haarlemse inhoudsmaten. In Krommenie golden twee eigen maten. De andere dorpen gebruikten Amsterdamse maten.
-<WRAP right round box 40%>
+{{ :maten4.jpg?nolink |}}{{ :maten5.jpg?nolink  |}}
-</WRAP>
+</columns>
-Ger Jan Onrust