Verschillen

Dit geeft de verschillen weer tussen de geselecteerde revisie en de huidige revisie van de pagina.

--- poelenburg_gekroonde [2017/06/06 01:22]
zaanlander
+++ poelenburg_gekroonde [2020/09/07 12:02] (huidige)
@@ Regel 2: / Regel 2: @@
 Houtzaagmolen te Oostzaandam, paltrok.
 De eerste vermelding van de balkenzager dateert uit juli 1733, hij was toen eigendom van Pieter Jochemsz. Poelenburg. In  december 1903 werd hij door brand verwoest, waarna in 1904 de in Koog aan de Zaan afgebroken molen  [[Locomotief|De Locomotief]] op zijn plaats kwam. De naam De Gekroonde Poelenburg bleef gehandhaafd, toen hij in 1964 van zijn standplaats aan de Gouw in het Oostzijderveld werd overgeplaatst naar de werf van de verbrande pelmolen  [[Grootvorst|De Grootvorst]] aan de Kalverringdijk in de Zaanse Schans. Daar werd hij gerestaureerd. De balkenzager heeft drie zaagramen en zijn roeden van ijzer hebben een vlucht van 23 meter. De molen is eigendom van Vereniging De Zaansche Molen.
-Hoewel organisatorisch niet tot De Zaanse Schans behorend, wordt de wederopbouw van de paltrok De Gekroonde Poelenburg daarbij toch zo zeer betrokken, dat het haast vanzelf spreekt, om er enige woorden aan te wijden. De molen heeft op zijn oude standplaats aan de Gouw, nabij het Weerpad vele jaren onbelemmerd van de wind kunnen profiteren: hij was daar een eenzame figuur geworden, de langstlevende van een uitgebreide molenfamilie ter plaatse.
-Als zodanig was hij ook de jongstgeborene, want op de plaats van de in 1903 verbrande molen werd hij van de Koog naar hier overgebracht. De oude molen zal waarschijnlijk in het begin van de 18e eeuw gebouwd zijn en komt in archivalia voor 't eerst aan 't licht, als Pieter Jochemsz Poelenburg op 11 juli 1733 toetreedt tot een assurantie-contract met de naar hem vernoemde molen. Na verschillende eigenaren te hebben gehad, verbrandde hij op 11 december 1903. De oude houtloodsen bleven gespaard.
-De eigenaar kocht nu de paltrok De Locomotief, die in 1869 geheel nieuw gebouwd was ter vervanging van De Groene Jager te Koog aan de Zaan. Deze Groene Jager was in 1667 daar in het veld verschenen en heeft het daar tweehonderd jaar uitgehouden. Toen werd de spoorlijn Zaandam-Uitgeest aangelegd en die was geprojecteerd juist over de plaats van De Groene Jager. Hij was waarschijnlijk te oud om te worden verplaatst en zo kwam ter vervanging een nieuwe molen op een oostelijker gelegen terrein tot stand.
-Het is verwonderlijk, dat terwijl overal in Zaandam nieuwe stoom-houtzagerijen gebouwd werden, de eigenaar van De Groene Jager nog een nieuwe windmolen liet bouwen. Lang heeft hij het niet uitgehouden, want in 1904 werd hij gesloopt en naar de plaats van De Poelenburg overgebracht. Op zijn nieuwe plaats werd hij reeds lang vóór de tweede wereldoorlog, door de zich steeds uitbreidende bebouwing in zijn wind bedreigd, hetgeen voor een molen het einde betekent.
-De vereniging De Zaanse Molen heeft toen reeds pogingen aangewend om te trachten de bebouwing zodanig te doen zijn, dat de molen in het stedebouwkundig ontwerp zou worden opgenomen. Dat is niet gelukt en ook de pogingen van het Gemeentebestuur van Zaandam om met de eigenaars tot een overeenkomst te geraken, bleven jarenlang zonder succes. De molen was tenslotte geheel met woningen omringd en dientengevolge aan drie zijden ingesloten.
-En omdat een paltrok nu eenmaal nooit zo hoog torent als een bovenkruier, betekende dit onherroepelijk stilstand en achteruitgang. Een paltrok met zijn open zaagvloer heeft sterk onder weersinvloeden te lijden en vervalt snel tot een ruïne, te sneller omdat in de voorafgaande jaren het onderhoud ook maar matig geweest was. Eindelijk was men met de eigenaar tot overeenstemming gekomen en kreeg de gemeente de molen met zijn werf in bezit.
-Van de aanvang af stond reeds vast, dat men de molen, die op de Rijksmonumentenlijst stond, niet zonder meer mocht slopen. Geen wonder, als men weet dat er in ons hele land maar drie exemplaren van deze unieke molensoort zijn overgebleven!
-De molen moest dus op een andere plaats worden opgebouwd en welke leende zich daar beter voor dan die aan de Kalverringdijk in de onmiddellijke omgeving van de Zaanse Schans? Het Gemeentebestuur besloot de inmiddels gesloopte molen over te dragen aan De Zaanse Molen. Een plan voor de wederopbouw werd gemaakt, ook kwam een financieel plan tot stand. Van de zijde van de Zaanse Houtzagerijen werd voor dit doel een belangrijke bijdrage verschaft, terwijl Rijk, Provincie en Gemeente in de bouwkosten subsidiëren.
-De vereniging wist voor billijke prijs de eigendom te verkrijgen van de werf, waarop de pelmolen De Grootvorst had gestaan. Daarheen en in de schuur van De Kat werden de onderdelen van De Poelenburg vervoerd. Inmiddels werden tal van verrotte onderdelen vernieuwd en of aangelast, waarbij men vaak menige tegenslag ondervond voornamelijk doordat nog meer vernieuwd moest worden, dan men aanvankelijk gemeend had. De nieuwe fundering, bestaande uit een koning, waaromheen de rolring gemetseld werd, kwam vlot  tot stand en enige tijd daarna kom men het zware gebint van de molen opstellen.
-Daarna werd de zware gietijzeren as op z'n plaats gebracht en de kapspanten geplaatst. Zo kreeg in betrekkelijk snel tempo de molen gestalte, al zal deze nog beter spreken, wanneer de zaaggrond en de luiven zijn aangebracht. Zo is er heel wat bouwactiviteit rond de Zaanse Schans.
-Frans Mars