Verschillen

Dit geeft de verschillen weer tussen de geselecteerde revisie en de huidige revisie van de pagina.

--- topografie [2024/03/29 07:24]
zaanlander
+++ topografie [2025/02/28 18:13] (huidige)
zaanlander
@@ Regel 15: / Regel 15: @@
 Doordat de Egyptenaren en later ook de Grieken gebruik maakten van het vergankelijke papyrus, bleven uit hun culturen nauwelijks cartografische tekeningen bewaard. Van de Egyptenaren is alleen een plattegrond van een Nubische goudmijn bewaard gebleven, van de Grieken zijn slechts kaarten bekend uit latere bewerkingen en uit de beschrijvingen van Herodotus en Strabo.
-Ondanks dit zeer beperkte materiaal  heeft men kunnen concluderen dat wiskundige kennis de basis vormde van deze vroege cartografie. Een zeer oude, alleen uit beschrijvingen bekende kaart wordt toegeschreven aan de Griek Anaximander van Milete(([[https://nl.wikipedia.org/wiki/Anaximander|Anaximander van Milete]])), levend in de 6e eeuw voor Christus. Andere Grieken ontwierpen een zogenoemde planisfeer, waarbij de ligging van de verschillende geografische eenheden werd bepaald door hun afstand tot een denkbeeldige lijn.
+Ondanks dit zeer beperkte materiaal heeft men kunnen concluderen dat wiskundige kennis de basis vormde van deze vroege cartografie. Een zeer oude, alleen uit beschrijvingen bekende kaart wordt toegeschreven aan de Griek Anaximander van Milete (([[https://nl.wikipedia.org/wiki/Anaximander|Anaximander van Milete]])), levend in de 6e eeuw voor Christus. Andere Grieken ontwierpen een planisfeer, waarbij de ligging van de verschillende geografische eenheden werd bepaald door hun afstand tot een denkbeeldige lijn.
 De planisfeer van Erathostenes van Cyrene(([[https://nl.wikipedia.org/wiki/Eratosthenes|Erathostenes van Cyrene]])), 275-194 voor Christus, toonde al verrassend nauwkeurig de omtrekken van de oude wereld. De Griekse cartografie vond haar hoogtepunt in het werk van Claudius Ptolemaeus(([[https://nl.wikipedia.org/wiki/Claudius_Ptolemaeus|Claudius Ptolemaeus]])) van Alexandrië rond het begin van de jaartelling tussen 90 en 168. Hij maakte voor het eerst gebruik van eenvoudige kegelprojectie. De wereldkaart van Ptolemaeus bestond uit 26 regionale kaarten. Nog in de 15e en 16e eeuw bouwden de cartografen voort op de kennis van Ptolemaeus.
@@ Regel 61: / Regel 61: @@
 Door grondig onderzoek van bodemgesteldheid en landschap konden historisch geografen in de 20e eeuw reconstrueren hoe de denkbeeldige kaart van ons gebied er in de prehistorie en de Middeleeuwen heeft uitgezien.
-   * De zogenoemde Catalaanse Wereldkaart van [[https://nl.wikipedia.org/wiki/Abraham_Cresques|Abraham Cresques]] daterend uit 1375 toont ook de Noordzee en vermeldt de namen van enkele daaraan liggende plaatsen.
+   * De Catalaanse Wereldkaart van [[https://nl.wikipedia.org/wiki/Abraham_Cresques|Abraham Cresques]] daterend uit 1375 toont ook de Noordzee en vermeldt de namen van enkele daaraan liggende plaatsen.
    * Ook op de handschriftkaart van Petrus Roselli (Mallorca, 1462) komen plaatsnamen langs de Nederlandse kust voor. Bijzonder is dat op deze kaart al drie meren in Noord-Holland zijn te onderscheiden, namelijk Haarlemmermeer, Beemster en Schermer.
    * Bekend is ook de Cusanus-kaart, een kopergravure van [[https://nl.wikipedia.org/wiki/Nicolaas_van_Cusa|Nicolaas van Cusa]], gedrukt in Eichstadt, 1491. Op deze kaart is voor het eerst een aantal Nederlandse plaatsnamen in gedrukte vorm weergegeven.
@@ Regel 68: / Regel 68: @@
 == 1.1.1. Kaarten van Noord-Holland en Kennemerland ==
-Wie de huidige satellietfoto's van Noord-Holland vergelijkt met de 16e-eeuwse kaarten van [[https://nl.wikipedia.org/wiki/Christiaan_Sgroten|Christiaan 's Grooten]] omstreeks 1530-1603 en [[beeldsnijder|Joost Janszoon Beeldsnijder]] of Bilhamer omstreeks 1540-1590, constateert met bewondering dat deze vroege cartografen ondanks al hun beperkingen een beeld schiepen van onze provincie aan het einde van de 16e eeuw. Het waren duidelijke overzichtskaarten, op kleine schaal en vooral 's Grooten nog verre van perfect. Beeldsnijder verschafte meer topografische gegevens. Volgens Pontanus gaf Alva omstreeks 1571 Beeldsnijder opdracht deze kaart te maken ten behoeve van de Spaanse oorlogsvoering. Hoewel dit aannemelijk wordt geacht is hiervan geen nader bewijs gevonden. Verscheidene latere auteurs hebben zich op de kaart van Beeldsnijder gebaseerd of lieten hem nagenoeg ongewijzigd reproduceren ([[honig_jacob_janszoon_jr|Jacob Honig Janszoon jr]] in Geschiedenis der Zaanlanden 1849 en  J. Vredenduin Pz. in Geschiedenis van de Banne Westzaanen 1903.
+Wie de huidige satellietfoto's van Noord-Holland vergelijkt met de 16e-eeuwse kaarten van [[https://nl.wikipedia.org/wiki/Christiaan_Sgroten|Christiaan 's Grooten]] omstreeks 1530-1603 en [[beeldsnijder|Joost Janszoon Beeldsnijder]] of Bilhamer omstreeks 1540-1590, constateert met bewondering dat deze vroege cartografen ondanks al hun beperkingen een beeld schiepen van onze provincie aan het einde van de 16e eeuw. Het waren duidelijke overzichtskaarten, op kleine schaal en vooral 's Grooten nog verre van perfect. Beeldsnijder verschafte meer topografische gegevens. Volgens Pontanus gaf Alva omstreeks 1571 Beeldsnijder opdracht deze kaart te maken ten behoeve van de Spaanse oorlogsvoering. Hoewel dit aannemelijk wordt geacht is hiervan geen nader bewijs gevonden. Verscheidene latere auteurs hebben zich op de kaart van Beeldsnijder gebaseerd of lieten hem nagenoeg ongewijzigd reproduceren ([[honig_jacob_janszoon_jr|Jacob Honig Janszoon jr]] in Geschiedenis der Zaanlanden 1849 en Jan Vredenduin Pz. in Geschiedenis van de Banne Westzaanen 1903.
 Ook [[https://nl.wikipedia.org/wiki/Johannes_le_Francq_van_Berkhey|Le Francq van Berkhey]] gebruikte voor zijn zesdelige studie van de natuurlijke historie van Holland (1769-1779) de kaart van Beeldsnijder als voorbeeld.
    * In 1578 verscheen op verzoek van de steden Dordrecht, Haarlem en Gouda een kaart van Holland, getekend door Hans Liefrinck.
    * In 1621 volgde een wandkaart van Holland en Utrecht op 22 bladen door [[https://nl.wikipedia.org/wiki/Balthasar_Florisz._van_Berckenrode|Balthasar Floriszoon van Berckenrode]], uitgegeven door Willem Janszoon Blaeu, één van de grootste cartografische prestaties van de 17e eeuw.
-   * In 1680 bracht [[http://onh.nl/nl-NL/verhaal/1171/superkaart-van-noord-holland-uit-1680|Jan Janszoon Dou]] het gebied van het Hoogheemraadschap van de Uitwaterende Sluizen van Kennemerland en West-Friesland in kaart nadat hij daartoe al in 1660 de opdracht had gekregen. Het werden 16 platen die tezamen een kaart van 2.2 x 1.7 meter van hoge kwaliteit vormden.
+   * In 1680 bracht [[https://onh.nl/nl-NL/verhaal/1171/superkaart-van-noord-holland-uit-1680|Jan Janszoon Dou]] het gebied van het Hoogheemraadschap van de Uitwaterende Sluizen van Kennemerland en West-Friesland in kaart nadat hij daartoe al in 1660 de opdracht had gekregen. Het werden 16 platen die tezamen een kaart van 2.2 x 1.7 meter van hoge kwaliteit vormden.
 Er volgden enkele clandestiene plagiaat-drukkken. Ook de kaart van het [[baljuw|Baljuwschap]] van Kennemerland door Gerrit Drogenham (1718-1726) komt wat de Zaanstreek betreft overeen met die van Jan Janszoon Dou. In de loop der eeuwen werden veel kaarten van Noord-Holland of gedeelten ervan vervaardigd. Zo bleek aan het eind van de 18e eeuw de behoefte aan een kaart van de Bataafse Republiek. Men constateerde toen dat de regionale kaarten op zeer verschillende manier tot stand waren gekomen en zag in dat goede cartografie één en dezelfde grondslag vereiste.
-Besloten werd tot één systeem van landelijke driehoeksmeting; de opdracht daartoe werd in 1778 gegeven aan baron C.R.T. Krayenhoff. Het laatste blad van zijn Chow-topografische kaart der Noordelijke provinciën verscheen in 1823, in 1829 volgde een gewijzigde herdruk. In 1825 was toen al een nieuwe kaart van het Hoogheemraadschap verschenen van de hand van de landmeter en architect C. M. Klijn. Een moderne gedetailleerde kaart van de provincie bestond toen nog niet.
+Besloten werd tot één systeem van landelijke driehoeksmeting; de opdracht daartoe werd in 1778 gegeven aan Baron Cornelis Rudolphus Theodorus Krayenhoff. Het laatste blad van zijn Chow-topografische kaart der Noordelijke provinciën verscheen in 1823, in 1829 volgde een gewijzigde herdruk. In 1825 was toen al een nieuwe kaart van het Hoogheemraadschap verschenen van de hand van de landmeter en architect Cornelis Willem Maria Klijn. Een moderne gedetailleerde kaart van de provincie bestond toen nog niet.
 Pas in 1853, is op last van de toenmalige Provinciale Staten van Noord-Holland een provinciekaart vervaardigd door Cornelius Groll, ingenieur-verificateur van het kadaster. Deze kaart oogstte overigens veel kritiek.
-Het duurde tot 1875 alvorens een nieuwe grote kaart van de provincie verscheen. vervaardigd door H.F. Puls. Inmiddels was toen ook de Gemeente-Atlas van Nederland verschenen, naar officiële bronnen bewerkt door Hugo Suringar. In het vierde deel werd Noord-Holland behandeld in 139 kaarten, waaronder die van alle Zaangemeenten. Dit kaartboek is in 1971 in facsimile heruitgegeven in Zaltbommel. Bijzondere vermelding verdient de kaart die mr. G. de Vries Az. in 1864 na bestudering van oude oorkonden reconstrueerde van Hollands Noorderkwartier in 1288. De hiervoor genoemde kaart van Beeldsnijder uit 1575 diende De Vries als uitgangspunt; uitvoerig verklaarde hij echter de door hem aangebrachte wijzigingen.
+Het duurde tot 1875 alvorens een nieuwe grote kaart van de provincie verscheen, vervaardigd door Heinrich Ferdinand Puls. Inmiddels was toen ook de Gemeente-Atlas van Nederland verschenen, naar officiële bronnen bewerkt door Hugo Suringar. In het vierde deel werd Noord-Holland behandeld in 139 kaarten, waaronder die van alle Zaangemeenten. Dit kaartboek is in 1971 in facsimile heruitgegeven in Zaltbommel. Bijzondere vermelding verdient de kaart die Mr. Gerrit de Vries Azn. in 1864 na bestudering van oude oorkonden reconstrueerde van Hollands Noorderkwartier in 1288. De hiervoor genoemde kaart van Beeldsnijder uit 1575 diende De Vries als uitgangspunt; uitvoerig verklaarde hij echter de door hem aangebrachte wijzigingen.
-Voorts bestaat er nog een kaart van het Hollands Noorderkwartier in 1300, door A. A. Beekman, blad 1 uit de Geschiedkundige Atlas van Nederland uit 1916. Evenals op de kaart van De Vries zijn de Zaanlanden duidelijk weergegeven, beide kaarten geven een reconstructie van het dijkenstelsel in midden-Noord-Holland.
+Voorts bestaat er nog een kaart van het Hollands Noorderkwartier in 1300, door Anton Albert Beekman, blad 1 uit de Geschiedkundige Atlas van Nederland uit 1916. Evenals op de kaart van De Vries zijn de Zaanlanden duidelijk weergegeven, beide kaarten geven een reconstructie van het dijkenstelsel in midden-Noord-Holland.
 In opdracht van het Hoogheemraadschap Noordhollands Noorderkwartier is de kaart van Beekman recentelijk met nieuw ontdekte gegevens aangevuld en heruitgegeven. Ter begeleiding verscheen van de hand van Herman Lambooij het boek Getekend land (Wormerveer 1987).
 == 1.1.2. Kaarten van de Zaanstreek ==
- Tot halverwege de 16e eeuw zijn geen authentieke kaarten van de Zaanstreek bekend. De middeleeuwse ontginningen van het veengebied, sinds de 10e en 11e eeuw uitgevoerd, vertonen een regelmatige structuur van evenwijdige kavelsloten. Enige landmeetkundige bedrevenheid moet vereist zijn geweest om die ontginning zo systematisch tot stand te brengen. De opzichters, waarschijnlijk de geestelijkheid, zullen naar wordt aangenomen, wel schetsplannen hebben gemaakt, hoe eenvoudig ook. Helaas zijn deze verloren gegaan. Verwezen wordt naar specialistische literatuur over dit onder werp door prof. dr. G. Borger, dr. J.K. de Cock en [[Verkade|dr. Margaretha Verkade]] Zie ook de trefwoorden [[Archeologie]], [[Landschap]] en [[Ontginning]]
+ Tot halverwege de 16e eeuw zijn geen authentieke kaarten van de Zaanstreek bekend. De middeleeuwse ontginningen van het veengebied, sinds de 10e en 11e eeuw uitgevoerd, vertonen een regelmatige structuur van evenwijdige kavelsloten. Enige landmeetkundige bedrevenheid moet vereist zijn geweest om die ontginning zo systematisch tot stand te brengen. De opzichters, waarschijnlijk de geestelijkheid, zullen naar wordt aangenomen, wel schetsplannen hebben gemaakt, hoe eenvoudig ook. Helaas zijn deze verloren gegaan. Verwezen wordt naar specialistische literatuur over dit onderwerp door Prof. Dr. Guus Johan Borger, dr. J.K. de Cock en [[Verkade|dr. Margaretha Verkade]] Zie ook de trefwoorden [[Archeologie]], [[Landschap]] en [[Ontginning]]
 De oudste specifieke kaart van ons gebied is de '[[https://www.geldersarchief.nl/bronnen/archieven/?mivast=37&mizig=210&miadt=37&miaet=1&micode=0382&minr=37971059&miview=inv2&milang=nl|Caerte van Lande tot Assendelft]]' door Symon Meeusszoon van Edam uit 1554. Op de al genoemde kaart van Beeldsnijder (zie 1.1.1) zijn behalve wat plaatsnamen alleen de dijken, voornaamste wegen en wateren aangegeven. Het buitendijkse land is wel duidelijk waarneembaar. De verkaveling is grof weergegeven, maar lang niet overal.
@@ Regel 96: / Regel 96: @@
 Vooral de enorme omvang van het IJ en het Wijkermeer en de weergave van de eilanden De Hoorn, De Waard en Ruigoord vallen op, evenals de grootte van het buitendijkse land, zoals De Kaag, Buitenhuizen, De Hem en de latere [[Achtersluispolder]]. De Bannen en droogmakerijen zijn in verschillende kleuren weergegeven.
-Een latere uitgave, het kaartboek van 1750, bevat 16 kaarten, niet in kleur, met o.a. een overzichtskaart van de Zaanstreek. Bijzonder interessant is de [[https://hdl.handle.net/11245/3.912|overzichtskaart van het Baljuwschap van Kennemerland]] met onder andere de Bannen Westzanen en Assendelft, 'met groote naauwkeurigheid getekend en uitgegeven door de weduwe van Nicolaas Visscher (...)' in 1717. Op deze kaart zijn wegen, voetpaden, waterwegen en praktisch alle sluizen duidelijk aangegeven, ook voor wat betreft de Zaanstreek ten opzichte van Kennemerland.
+Een latere uitgave, het kaartboek van 1750, bevat 16 kaarten, niet in kleur, met o.a. een overzichtskaart van de Zaanstreek. Bijzonder interessant is de [[https://hdl.handle.net/11245/3.912|overzichtskaart van het Baljuwschap van Kennemerland]] met onder andere de Bannen Westzanen en Assendelft, 'met grote naauwkeurigheid getekend en uitgegeven door de weduwe van Nicolaas Visscher (...)' in 1717. Op deze kaart zijn wegen, voetpaden, waterwegen en praktisch alle sluizen duidelijk aangegeven, ook voor wat betreft de Zaanstreek ten opzichte van Kennemerland.
 Bekend is ook de [[https://www.oldmapsonline.org/map/uu/1874-348848|kaart van de Zaanstroom]] en de omliggende dorpen, die werd getekend door Klaas Sem en gegraveerd door Cornelis van Baarsel in 1794. Deze kaart is opgenomen in  [[Loosjes|Adriaan Loosjes]] Beschrijving van de Zaanlandsche Dorpen, welk boek ook de prachtige tekeningen van Bulthuis bevat. Deze kaart is vooral uniek omdat een vroeg totaalbeeld wordt gegeven. T. Monsieur Mz. carteerde en tekende in 1819 een [[https://archief.amsterdam/beeldbank/detail/9a1ac54f-2082-26be-97ac-0edc7fe639c5|kaart van de Zaan]] en een gedeelte van het IJ, met de stad Amsterdam, Zaandam, Oost- en Westzaan en de andere Zaandorpen, met de voornaamste straten, grachten, buurten en gebouwen, alsook met vermelding van de soorten en namen der molens. Volgens deze kaart waren er in 1819 aan de Zaan nog 358 molens. Van de latere kaarten dienen eerst de overzichtskaarten van de Topografische Dienst te worden genoemd, zie 1.3.
@@ Regel 105: / Regel 105: @@
 == 1.1.3. Kaarten van de Zaan en de Zaanerven ==
- Uit de 16e eeuw zijn geen specifieke kaarten van alleen de Zaan bekend. De oudste kaart waarop de [[http://waterlandsarchief.nl/detail/9188ae2e-66f4-11e3-8035-2b938c907898|bebouwing langs de Zaan]] is weergegeven werd gemeten en getekend door de landmeter Dirck Gerritszoon Langedijck in 1626-1627, handschrift in kleur, 166 x 434 cm. In een aparte legenda wordt uitleg gegeven over de bebouwing, in het kaartbeeld zijn de eigenaars vermeld. Wellicht diende een en ander als bewijsmateriaal bij processen. Alle molens langs de Zaan, opvallend veel op buitendijks land, zijn op de kaart ingetekend. Het verkavelingspatroon is niet weergegeven; afgezien van het nauwkeurige beeld van de Zaanoevers komt de rest wat primitief over.
+ Uit de 16e eeuw zijn geen specifieke kaarten van alleen de Zaan bekend. De oudste kaart waarop de [[https://waterlandsarchief.nl/detail/9188ae2e-66f4-11e3-8035-2b938c907898|bebouwing langs de Zaan]] is weergegeven werd gemeten en getekend door de landmeter Dirck Gerritszoon Langedijck in 1626-1627, handschrift in kleur, 166 x 434 cm. In een aparte legenda wordt uitleg gegeven over de bebouwing, in het kaartbeeld zijn de eigenaars vermeld. Wellicht diende een en ander als bewijsmateriaal bij processen. Alle molens langs de Zaan, opvallend veel op buitendijks land, zijn op de kaart ingetekend. Het verkavelingspatroon is niet weergegeven; afgezien van het nauwkeurige beeld van de Zaanoevers komt de rest wat primitief over.
 Van grote historische waarde is het [[https://hdl.handle.net/21.12112/7f026e4e-5e7a-4f08-a475-82b57035aaaa|'Caitboek van de Lengte en Breete der erven, werven en landen, liggende aan de westzijde van de Zaen']], in 1635 getekend door Jan Jansz. Backer en Dirck Taemisz. Verdoes, gemeten op last van de Raden van de Hoge Raad in Holland en vanwege de dijkgraaf en de hoogheemraden van de Uitwaterende sluizen. In 1662 werd het geheel gekopieerd door de landmeter Jan van Heymenberg.
@@ Regel 150: / Regel 150: @@
 De Wijde Wormer, in 1626 drooggemalen, is een jaar later in een kopergravure van L.W. Teijlingen in kaart gebracht en in 1658 'geamplieert en gecorrigeert' door A. Deur. Er zijn ongekleurde en gekleurde exemplaren van bekend. Er bestaat ook een kaart van deze droogmakerij door N. Klaesius. De polder is voorgesteld in de vorm van een eend, met de Enge Wormer als kop, de Zaan als snavel, de Wijde Wormer als lijf en Twiske en Grote Sloot als poten in 1624, vóór de droogmaking.
-De Enge Wormer, drooggelegd in 1638, is gecarteerd door Jan Jansz. Backer. De 'Caerte van de Starnmeer met d'omleggende dorpen en huijsen' door de landmeter Nicolaas Stierp dateert van 1643. Links op deze kaart de Woude, Stierop en Markenbinnen, onder zijn Oost- en Westknollendam en het begin van de Nauernasche  Vaart getekend.
+De Enge Wormer, drooggelegd in 1638, is gecarteerd door Jan Jansz. Backer. De 'Caerte van de Starnmeer met d'omleggende dorpen en huijsen' door de landmeter Nicolaas Stierp dateert van 1643. Links op deze kaart de Woude, Stierop en Markenbinnen, onder zijn Oost- en Westknollendam en het begin van de Nauernasche Vaart getekend.
 Claes Vastertsz. Stierp tekende in 1648 de fraai ingekleurde 'Caerte van den Dam tot Saerdam'. Er staan ongeveer 50 huizen op. De Grote en Kleine Sluis zijn nog overkapt en ook de Overtoom is duidelijk aangegeven.
@@ Regel 164: / Regel 164: @@
 == 1.1.7. Plattegronden van kerken, kerkhoven, gebouwen en huizen ==
-Olfert Jansz. de Groot tekende in 1678 een plattegrond van de Oostzijderkerk in Zaandam, met het kerkhof en de omliggende huizen. Doordat zowel in de kerken als op de kerkhoven begraven werd en men registratie van de graven wenste, waren plattegronden van deze aard niet ongebruikelijk. De begrafeniswet van 1869 maakte begraven in de kerk onmogelijk. De grafstenen in de Zaanse kerken zijn in 1931 beschreven door mr. P.C. Bloys van Treslong Prins en mr. J. Belonje in  'Genealogische en heraldische gedenkwaardigheden in en uit de kerken der provincie Noord-Holland). In 1887 had [[boekenoogen|Gerrit Jacob Boekenoogen]] de opschriften van grafzerken in Zaanse kerken al geregistreerd.
+Olfert Jansz. de Groot tekende in 1678 een plattegrond van de Oostzijderkerk in Zaandam, met het kerkhof en de omliggende huizen. Doordat zowel in de kerken als op de kerkhoven begraven werd en men registratie van de graven wenste, waren plattegronden van deze aard niet ongebruikelijk. De begrafeniswet van 1869 maakte begraven in de kerk onmogelijk. De grafstenen in de Zaanse kerken zijn in 1931 beschreven door mr. Paul Constant Bloys van Treslong Prins en mr. J. Belonje in 'Genealogische en heraldische gedenkwaardigheden in en uit de kerken der provincie Noord-Holland). In 1887 had [[boekenoogen|Gerrit Jacob Boekenoogen]] de opschriften van grafzerken in Zaanse kerken al geregistreerd.
 Van de volgende kerken en/of kerkhoven zijn plattegronden bekend:
@@ Regel 203: / Regel 203: @@
-Moderne cartografie is ondenkbaar zonder gebruik van luchtfoto's. Dit heeft na de Eerste Wereldoorlog een grote vlucht genomen. Pas na 1932 gebruikte de Topografische Dienst luchtfotografie. Luchtfoto's worden gemaakt met speciale meetcamera's loodrecht op het aardoppervlak. Zo worden zogenoemde verticaal-opnamen in aaneengesloten reeksen genomen waarbij stereoscopische waarneming en interpretatie wordt toegepast met behulp van speciale apparatuur. Alle  luchtopnamen zijn vervaardigd op schaal 1:18.000 en beslaan een gebied van 4.1 x 4.1 km. Voor de totale bedekking van ons land zijn ongeveer 8.000 foto's nodig. Zo zijn in de loop der jaren verschillende volledige bedekkingen van Nederland ontstaan waarvan jaarlijks delen worden vernieuwd.
+Moderne cartografie is ondenkbaar zonder gebruik van luchtfoto's. Dit heeft na de Eerste Wereldoorlog een grote vlucht genomen. Pas na 1932 gebruikte de Topografische Dienst luchtfotografie. Luchtfoto's worden gemaakt met speciale meetcamera's loodrecht op het aardoppervlak. Zo worden verticaal-opnamen in aaneengesloten reeksen genomen waarbij stereoscopische waarneming en interpretatie wordt toegepast met behulp van speciale apparatuur. Alle  luchtopnamen zijn vervaardigd op schaal 1:18.000 en beslaan een gebied van 4.1 x 4.1 km. Voor de totale bedekking van ons land zijn ongeveer 8.000 foto's nodig. Zo zijn in de loop der jaren verschillende volledige bedekkingen van Nederland ontstaan waarvan jaarlijks delen worden vernieuwd.
 De opnamen zijn gratis ter inzage in de fototheek van de Topografische Dienst te Emmen. De oudste verticale opnamen van de Zaanstreek dateren uit 1937 en geven een goed overzicht van de vooroorlogse bebouwing. Bewaard gebleven zijn ook opnamen van de geallieerde luchtmacht uit 1944. Verder zijn er van de Zaanstreek opnamen uit 1958, 1961, 1964, 1971 en later. In de handel is de Foto-atlas van Noord-Holland Deel 1990, met verticaal gemaakte foto's van ongeveer 3800 m hoogte, waarbij een reeks duidelijke zwartwit-fotos van de Zaanstreek.
@@ Regel 215: / Regel 215: @@
 === 1.4. Kadaster ===
-In feite is het huidige kadaster door een decreet van Napoleon tot stand gekomen. Doel was een rechtvaardiger grondbelasting en meer rechtszekerheid betreffende de eigendommen. Na opmetingen en vervaardiging van kaarten sinds 1817 is het kadaster in 1832 van praktische betekenis geworden. De grondslagen van de kadastrale administratie zijn de zogenaamde 'minuutplans' en de oorspronkelijk 'aanwijzende tafels'.
+In feite is het huidige kadaster door een decreet van Napoleon tot stand gekomen. Doel was een rechtvaardiger grondbelasting en meer rechtszekerheid betreffende de eigendommen. Na opmetingen en vervaardiging van kaarten sinds 1817 is het kadaster in 1832 van praktische betekenis geworden. De grondslagen van de kadastrale administratie zijn de 'minuutplans' en de oorspronkelijk 'aanwijzende tafels'.
 Minuutplans zijn de oudste getekende kaarten van het kadaster, waarop alle gronden met woningen, erven, wegen en wateren zijn ingetekend, meestal 1:2500 of 1:1250. De percelen hebben een eigen nummer. Het aantal plans varieert per gemeente. De oorspronkelijk aanwijzende tafels zijn registers bij de minuutplans. Er staan zaken in vermeld zoals naam, beroep en woonplaats van eigenaren of vruchtgebruikers, soort bebouwing en de oppervlakte daarvan, de klassering en de belastbare opbrengst. Zo ontstond sinds 1817 een steeds vollediger wordende betrouwbare administratie van al het onroerend goed.
@@ Regel 244: / Regel 244: @@
 Gelukkig is de Zaanstreek in de 18e eeuw door vele kunstenaars vastgelegd, vooral in prenten. Hierdoor kan men zich een beeld vormen van de historisch-topografische aspecten van ons gebied. Onder anderen:
-   * J. de Beijer's tekeningen in Oostindische inkt zijn gedateerd 1751 en betreffen alleen Zaandam.
+   * Jan de Beijer's tekeningen in Oostindische inkt zijn gedateerd 1751 en betreffen alleen Zaandam.
-   * [[bulthuis|Jan Bulthuis]], Van Bulthuis zijn 17 tekeningen in de collectie opgenomen, waarvan sommige door bekende graveurs op de plaat zijn gezet. Acht gravures naar zijn tekeningen zijn als illustraties gebruikt in [[loosjes|Adriaan Loosjes]] 'Geschiedenis van de Zaanlandsche Dorpen'. Een dezer afbeeldingen, de Overtoom in Zaandam, is gebaseerd op een olieverf-schilderij van J. Keyser dat zich in de [[zaanlandsche4|Zaanlandsche Oudheidkamer]] bevindt.
+   * [[bulthuis|Jan Bulthuis]], Van Bulthuis zijn 17 tekeningen in de collectie opgenomen, waarvan sommige door bekende graveurs op de plaat zijn gezet. Acht gravures naar zijn tekeningen zijn als illustraties gebruikt in [[loosjes|Adriaan Loosjes]] 'Geschiedenis van de Zaanlandsche Dorpen'. Eén dezer afbeeldingen, de Overtoom in Zaandam, is gebaseerd op een olieverf-schilderij van J. Keyser dat zich in de [[zaanlandsche4|Zaanlandsche Oudheidkamer]] bevindt.
-   * S. Fokke raakte bekend door een gravure van ijsvermaak op de Zaan, die werd opgenomen in Le Francq van Berkhey's Natuurlijke Historie van Holland.,
+   * Simon Fokke raakte bekend door een gravure van ijsvermaak op de Zaan, die werd opgenomen in Le Francq van Berkhey's Natuurlijke Historie van Holland.,
-   * H. de Leth werd bekend door zijn gravures van Zaanse kerken, begin 18e eeuw
+   * Hendrik de Leth werd bekend door zijn gravures van Zaanse kerken, begin 18e eeuw.
    * L. Oomhein, Van Oomhein zijn drie fraaie olieverfschilderijen op paneel bekend, een nauwkeurig beeld van de feesten te Zaandam ten gevolge van de Vrede van Aken (1749), een Zaangezicht met de molens De Ooievaar en De Wachter (1756) en een gezicht op Wormerveer; het laatste bevindt zich in het Molenmuseum in Koog.
-   * C. Pronk, Van Pronk zijn in de verzameling in het Gemeente-archief 12 tekeningen opgenomen, de meeste uit 1728.
+   * Cornelis Pronk, Van Pronk zijn in de verzameling in het Gemeente-archief 12 tekeningen opgenomen, de meeste uit 1728.
-   * J. Stellingwerf maakte o.a. dorpsgezichten van Zaandam, Wormerveer, Assendelft, Wormer, Jisp en Oostzaan.
+   * Jacobus Stellingwerff aka Jacob Jansz maakte o.a. dorpsgezichten van Zaandam, Wormerveer, Assendelft, Wormer, Jisp en Oostzaan.
-   * H. Tavenier's tekeningen betreffen o.a. de Oostzijderkerk in Zaandam, de Hervormde kerk van Zaandijk, beide 1785, en de [[beschuittoren|Beschuittoren]] in Wormer.
+   * Hendrik Tavenier's tekeningen betreffen o.a. de Oostzijderkerk in Zaandam, de Hervormde kerk van Zaandijk, beide 1785, en de [[beschuittoren|Beschuittoren]] in Wormer.
    * H. de Winter tekende onder meer de hervormde kerken van Krommenie, Krommeniedijk (1745), Assendelft, Knollendam, Westzaan en Oostzaan.
@@ Regel 259: / Regel 259: @@
 === Westzijderol ===
-Een uniek document is de zogenoemde Westzijderol omschreven als De huizen van Westzaandam, langs de Zaan, vanaf het Blauwe Pad tot aan het Vinkenpad, op kleine schaal getekend en gekleurd door een onbekende'. Voor de topografische kennis van oud-Zaandam is deze bijna tien meter lange tekening van grote betekenis. Er staan ongeveer 150 huizen op, vijf pakhuizen, zes loodsen, twee molens, een sluis, alsmede tuinen en erven met afzettingen. Een groot gedeelte van de rol is op ware grootte afgebeeld in het gedenkboek 'Blees aan de Westzijde' door [[woudt_klaas|Klaas Woudt]] en [[J.J.'Jaap' Zonjee|zonjee]] (1927-2010). Zonjee leverde een lofwaardige bewoningsgeschiedenis van de afgebeelde panden.
+Een uniek document is de Westzijderol omschreven als De huizen van Westzaandam, langs de Zaan, vanaf het Blauwe Pad tot aan het Vinkenpad, op kleine schaal getekend en gekleurd door een onbekende'. Voor de topografische kennis van oud-Zaandam is deze bijna tien meter lange tekening van grote betekenis. Er staan ongeveer 150 huizen op, vijf pakhuizen, zes loodsen, twee molens, een sluis, alsmede tuinen en erven met afzettingen. Een groot gedeelte van de rol is op ware grootte afgebeeld in het gedenkboek 'Blees aan de Westzijde' door [[woudt_klaas|Klaas Woudt]] en [[J.J.'Jaap' Zonjee|zonjee]] (1927-2010). Zonjee leverde een lofwaardige bewoningsgeschiedenis van de afgebeelde panden.
 Bijzonder boeiend zijn de afbeeldingen van historische optochten. Er bestaan twee verschillende ingekleurde gravures van zulke optochten in Jisp, namelijk uit 1697 en 1766. De eerste ('Vreugde tooneel opgerecht en vertoond tot Jisp ( . . .) over de gesloote Vreede tot Rijswijk' enz.) is gegraveerd door L. Scherm, van de tweede is de maker onbekend. Deze tweede prent stelt een optocht voor ter gelegenheid van de installatie van prins Willem V. De prenten zijn, evenals de volgende, zeker ook van topografisch belang.
@@ Regel 352: / Regel 352: @@
 == 3.1.2. Overige foto's tot 1900 ==
-De fotograaf K. van Vliet Wzn. uit Krommenie, die ongeveer tezelfdertijd, zelfs iets vroeger, als Breebaard werkte, heeft waarschijnlijk grotendeels onderwerpen buiten de Zaanstreek gekozen. Mogelijk zijn de opnamen, rond 1860 van de hervormde kerk van Krommenie, nog met een ooievaarsnest op het dak, van zijn hand. Van Vliet gebruikte een door hem op de rug meegedragen tent als donkere kamer; een opname hiervan is opgenomen in het bij Breebaard genoemde boek 'De Zaanstreek belicht'. Omstreeks 1865 is een serie stereoscopische foto`s van Zaandam gemaakt door een onbekende fotograaf. De afbeeldingen betreffen o.a. de havenkolk. Hogendam, Achterdam, Achterzaan, Zuiddijk en het Stadhuisplein. Er zijn ook vroege 'vogelvluchtfoto's', doorgaans genomen vanaf kerktorens. De oudste, gemaakt door Van de Stadt, zijn omstreeks 1895 vanuit de toren van de Bullekerk genomen, acht foto's, zie [[Zaende|De Zaende]] 1949). Ook vanaf de kerk te Zaandijk en vanuit meelmolen De Dood aldaar zijn soortgelijke 19e-eeuwse opnamen bekend.
+De fotograaf Klaas van Vliet Wzn. uit Krommenie, die ongeveer tezelfdertijd, zelfs iets vroeger, als Breebaard werkte, heeft waarschijnlijk grotendeels onderwerpen buiten de Zaanstreek gekozen. Mogelijk zijn de opnamen, rond 1860 van de hervormde kerk van Krommenie, nog met een ooievaarsnest op het dak, van zijn hand. Van Vliet gebruikte een door hem op de rug meegedragen tent als donkere kamer; een opname hiervan is opgenomen in het bij Breebaard genoemde boek 'De Zaanstreek belicht'. Omstreeks 1865 is een serie stereoscopische foto`s van Zaandam gemaakt door een onbekende fotograaf. De afbeeldingen betreffen o.a. de havenkolk. Hogendam, Achterdam, Achterzaan, Zuiddijk en het Stadhuisplein. Er zijn ook vroege 'vogelvluchtfoto's', doorgaans genomen vanaf kerktorens. De oudste, gemaakt door Van de Stadt, zijn omstreeks 1895 vanuit de toren van de Bullekerk genomen, acht foto's, zie [[Zaende|De Zaende]] 1949). Ook vanaf de kerk te Zaandijk en vanuit meelmolen De Dood aldaar zijn soortgelijke 19e-eeuwse opnamen bekend.
 == 3.1.3. De oudste molenfoto's ==
-Op een foto, gemaakt door de gebroeders Binger, 1860, is een deel van de Westzijde afgebeeld, waarop meelmolen De Ruiter zichtbaar is. Deze opname is de oudste waarop een Zaanse molen voorkomt. De meelmolen is in 1865 gesloopt. Andere oude foto's zijn die van De Groene Jager, Koog (gesloopt 1868) en De Hobbezak, Zaandijk, eveneens in 1868 gesloopt. Sindsdien zijn er honderden foto's van de industriemolens gemaakt; in de 20e eeuw is dat aantal door de ontwikkeling van de amateurfotografie onvoorstelbaar groot geworden. Vele verzamelaars van molenfoto's bouwden een omvangrijke collectie ervan op. Ook in het Gemeente-archief Zaanstad bevindt zich een dergelijke verzameling.
+Op een foto, gemaakt door de gebroeders Binger, 1860, is een deel van de Westzijde afgebeeld, waarop meelmolen De Ruiter zichtbaar is. Deze opname is de oudste waarop een Zaanse molen voorkomt. De meelmolen is in 1865 gesloopt. Andere oude foto's zijn die van De Groene Jager, Koog, gesloopt 1868 en De Hobbezak, Zaandijk, eveneens in 1868 gesloopt. Sindsdien zijn er honderden foto's van de industriemolens gemaakt; in de 20e eeuw is dat aantal door de ontwikkeling van de amateurfotografie onvoorstelbaar groot geworden. Vele verzamelaars van molenfoto's bouwden een omvangrijke collectie ervan op. Ook in het Gemeentearchief Zaanstad bevindt zich een dergelijke verzameling.
 === 3.2. De fotograﬁe in boeken, fotoboeken etc.===
@@ Regel 395: / Regel 395: @@
 [[honig_jacob_janszoon_jr|Jacob Honig Jsz. Jr.]] (1816-1870) legde een grote verzameling boeken, prenten en ander historisch materiaal betreffende de Zaanstreek aan. Hij breidde de eigen collectie uit door aankoop van bestaande verzamelingen van G. van Orden en J. Schreuder, maar liet ook menig gebouw of Zaangezicht tekenen door de archivaris van Alkmaar, C.W. Bruinvis. Nog bij zijn leven stelde hij zich voor dat het zeer omvangrijke door hem bijeengebrachte materiaal zou dienen als aanzet van een 'Historische Atlas der Zaanlanden, welke een beeld zou geven van de historie en van het typische en eigenaardige, dat die streek kenmerkte'. Dit ideaal is tenslotte verwezenlijkt.
-De verzameling werd na zijn dood uitgebreid door zijn zoon, J.J. Honig en tenslotte in 1892 geschonken aan de gemeente Zaandijk, die in dat jaar in het gemeentehuis de Zaanlandsche Oudheidkamer opende (zie voor de ontwikkeling hiervan bij [[oudheidkamers]]). Van o.m. het topografisch van belang zijnde bezit verscheen in 1917 een gedrukte catalogus onder de titel '//Zaanlandia Illustrata, verzameling kaarten, teekeningen, historieprenten enz. betreffende de Zaanlanden en het oudtijds daartoe behoorend Baljuwschap van Blois, bevattende de gemeenten Zaandam, Oostzaan, Westzaan, Assendelft, Koog aan de Zaan, Zaandijk, Wormerveer, Krommenie, Krommeniedijk, Knollendam, Wormer en Jisp, Beverwijk, Wijk aan Zee en Duin, Spaarnewoude, Penningsveer, De Lie en de kastelen en lusthoven daarbij gelegen, bijeengebracht door Jacob Honig Jansz. Jr., gerangschikt en beschreven door J.J. Honig//'.
+De verzameling werd na zijn dood uitgebreid door zijn zoon, J.J. Honig en tenslotte in 1892 geschonken aan de gemeente Zaandijk, die in dat jaar in het gemeentehuis de Zaanlandsche Oudheidkamer opende (zie voor de ontwikkeling hiervan bij [[oudheidkamers]]). Van o.m. het topografisch van belang zijnde bezit verscheen in 1917 een gedrukte catalogus onder de titel '//Zaanlandia Illustrata, verzameling kaarten, teekeningen, historieprenten enz. betreffende de Zaanlanden en het oudtijds daartoe behoorend Baljuwschap van Blois, bevattende de gemeenten Zaandam, Oostzaan, Westzaan, Assendelft, Koog aan de Zaan, Zaandijk, Wormerveer, Krommenie, Krommeniedijk, Knollendam, Wormer en Jisp, Beverwijk, Wijk aan Zee en Duin, Spaarnewoude, Penningsveer, De Lie en de kastelen en lusthoven daarbij gelegen, bijeengebracht door Jacob Honig Jansz. Jr., gerangschikt en beschreven door Jacob Honig Jz. Jr//'.
-Deze catalogus bevat 937 nummers. De verzameling is nadien zeer belangrijk uitgebreid door schenkingen en gestadig aankopen van prenten en kaarten op veilingen e.d.. Evenals de Zaanlandsche Oudheidkamer stond deze collectie steeds onder beheer en toezicht van de 'Vereeniging tot instandhouding en uitbreiding der Zaanlandsche oudheidkundige verzameling van Jacob Honig Jsz. Jr.'. Na het overlijden in 1968 van J.W.A. Honig, kleinzoon van de stichter en conservator van de verzamelingen, werd J.J. Zonjee - later stadsarchivaris van Zaanstad - conservator/bibliothecaris van de zojuist genoemde vereniging. De verzamelingen werden daarna fors uitgebreid, onder meer met vele schilderijen en tekeningen van Frans Mars, die als heemkunde-ambtenaar van Zaandam Zonjee's voorganger was geweest.
+Deze catalogus bevat 937 nummers. De verzameling is nadien zeer belangrijk uitgebreid door schenkingen en gestadig aankopen van prenten en kaarten op veilingen e.d.. Evenals de Zaanlandsche Oudheidkamer stond deze collectie steeds onder beheer en toezicht van de 'Vereeniging tot instandhouding en uitbreiding der Zaanlandsche oudheidkundige verzameling van Jacob Honig Jsz. Jr.'. Na het overlijden in 1968 van J.W.A. Honig, kleinzoon van de stichter en conservator van de verzamelingen, werd Jacobus Johannes (Jaap) Zonjee, later stadsarchivaris van Zaanstad, conservator/bibliothecaris van de zojuist genoemde vereniging. De verzamelingen werden daarna fors uitgebreid, onder meer met vele schilderijen en tekeningen van Frans Mars, die als heemkunde-ambtenaar van Zaandam Zonjee's voorganger was geweest.
 Na de vorming van Zaanstad (1974) en de realisatie van een ruim, goed geklimatiseerd en veilig Gemeente-archief in Koog (Hoogstraat 34) werd de gehele collectie  daar ondergebracht. onder de zorg en het toezicht van mevr. T. de Groot als opvolgster van [[Zonjee]]. De daar aanwezige collectie bestond uit:
@@ Regel 411: / Regel 411: @@
     -  Molens enz. en handel en nijverheid;
     - Wapens van gemeenten, geslachten, zegels van gemeenten, kerken en families;
-    - Verzameling prentbriefkaarten (ongeveer 6.000 stuks);
+    - Verzameling prentbriefkaarten, ongeveer 6.000 stuks;
-    - Verzameling foto's (ongeveer 12.000 stuks).
+    - Verzameling foto's, ongeveer 12.000 stuks.
 Bij deze collectie zijn gevoegd:
   * b) de historisch-topografische verzamelingen ontstaan uit de heemkundi ge verzameling van de voormalige gemeente Zaandam en andere voormalige gemeenten:
-    - Kaarten en plattegronden, afkomstig van de voormalige Zaanse gemeenten (a. Overheidsgebouwen, b. Wegen, c. Sloten. d. Kanalen, e. Bruggen en steigers, f. Sluizen. g. Pont- veren. h. Stadsof dorpsplattegronden), totaal 500 kaarten;
+    - Kaarten en plattegronden, afkomstig van de voormalige Zaanse gemeenten a. Overheidsgebouwen, b. Wegen, c. Sloten. d. Kanalen, e. Bruggen en Steigers, f. Sluizen. g. Pontveren. h. Stads- of dorpsplattegronden, totaal 500 kaarten;
-    -  Kadastrale kaarten;
+    - Kadastrale kaarten;
     - Kaarten uit uitbreidings- of bestemmingsplannen enz.;
-    - Verborgen kaarten die zich in dossiers bevinden (zoals de dossiers over straten en wegen, over bouwvergunningen en over aan- en verkoop van onroerend goed);
+    - Verborgen kaarten die zich in dossiers bevinden, zoals de dossiers over straten en wegen, over bouwvergunningen en over aan- en verkoop van onroerend goed;
     - Prenten, tekeningen enz.:
     - Prentbriefkaarten,foto's, films en dia's.
@@ Regel 434: / Regel 434: @@
 (voor zover niet in de tekst vermeld):
   *  J.C. Besteman en A.J. Guiran. De middeleeuwse bewoningsgeschiedenis van Noord-Holland boven het IJ en de ontginning van de veengebieden, opgravingen in Assendelft in perspectief, in: Rotterdam Papers V, 1986;
-  *   J. Bodechtel, H.G. Gierloff-Emden  enz.. De aarde vanuit de ruimte. Bussum 1975: Mattie Boom, 125 jaar fotografie. 's-  Gravenhage 1989;
+  *   Johann Bodechtel, Hans-Günter Gierloff-Emden  enz.. De aarde vanuit de ruimte. Bussum 1975: Mattie Boom, 125 jaar fotografie. 's-Gravenhage 1989;
   *   J.E.A. Boomgaard. Holland in kaart en prent. Weesp 1984;
   *   [[Boorsma|Pieter Boorsma]], Het molenpanorama in de molen Het Pink, Koog 1947;
   *   [[braam|Prof. dr. Aris van Braam]] e.a., Historische atlas van de Zaanlanden, Wormerveer 1970;
   *   [[braam|Prof. dr. Aris van Braam]] De Zaanstreek, overwoekerd agrarisch landschap, in: Beelden van dorpen en steden, water en land uit de provinciale atlas.  Amsterdam 1976;
-  *   mr. S.J. Fockema Andreae en prof.dr.ir. C. Koeman, Kaarten en kaarttekenaars, Bussum 1975;
+  *   [[https://nl.wikipedia.org/wiki/Sybrandus_Johannes_Fockema_Andreae|mr. S.J. Fockema Andreae]] [[https://nl.wikipedia.org/wiki/Cornelis_Koeman en prof.dr.ir. Cornelis Koeman]], Kaarten en kaarttekenaars, Bussum 1975;
   *   Grote Bosatlas, 50e druk, Groningen 1988;
-  *   M. Hameleers, Over recent teruggevonden fragmenten van middeleeuwse wereldkaarten, in:  Cart-Thresoor nr 4, 1987;
+  *   Michael Hameleers, Over recent teruggevonden fragmenten van middeleeuwse wereldkaarten, in:  Cart-Thresoor nr 4, 1987;
   *   H.J. Haverkate,  De geschiedenis van de Nederlandse prentbriefkaart. ver. Doc. Prentbriefkaarten 1987-'90;
-  *   prof. dr. A. Heslinga e.a., Nederland in kaarten, verandering van stad en land in vier eeuwen cartografie. Ede/Antwerpen 1985;
+  *   prof. dr. Marcus Willem Heslinga e.a., Nederland in kaarten, verandering van stad en land in vier eeuwen cartografie. Ede/Antwerpen 1985;
   *   Kaartenboek betreffende de ringdijken van den Polder Westzaan, 1910;
   *   K. Kalkwiek, Het middeleeuwse wereldbeeld, het kaartbeeld in de vroege middeleeuwen, in: Cart Thresoor nr 3 1982, nr 1. 1983. nr 3 1984;
   *    prof.dr.ir. C. Koeman, Geschiedenis van de cartografie van Nederland, zes eeuwen land en zeekaarten en stadsplattegronden, Alphen aan den Rijn 1985;
-  *   dr. A.J.Kolker, De kaart van Holland door Joost Jansz., 1575, opnieuw uitgegeven, Purmerend 1971;
+  *   dr. Albertus Johannes Kolker, De kaart van Holland door Joost Jansz., 1575, opnieuw uitgegeven, Purmerend 1971;
-  *   W. Laanstra, Zaans Palet, kunstschilders zien de Zaanstreek. Westzaan 1989;
+  *   Willem Laanstra, Zaans Palet, kunstschilders zien de Zaanstreek. Westzaan 1989;
-  *   prof. dr. F.J. en drs. M.J. Kraak, Cartografie, ontwerp, productie en gebruik van kaarten. Delft 1987;
+  *   prof. dr. Ferdinand Jan en drs. Menno-Jan Kraak, Cartografie, ontwerp, productie en gebruik van kaarten. Delft 1987;
   *    Ir. Persman, De voorgeschiedenis van de  uitgave in 1853 van de kaart van de provincie  Noord-Holland, in: Cart-Thresoor nr 2, 1986;
   *   A. Scharf, uit de geschiedenis van de fotografie, Amsterdam-Brussel 1980;
-  *   J.J.  Schilstra, Wie water deert, het Hoogheemraadschap van de Uitwaterende Sluizen in Kennemerland en West-Friesland, 1544-1969;
+  *   Johannes Jouke Schilstra, Wie water deert, het Hoogheemraadschap van de Uitwaterende Sluizen in Kennemerland en West-Friesland, 1544-1969;
-  *   G. Schwartz en M.J. Bok, Pieter Saenredam, de schilder in zijn tijd, 's-Gravenhage 1989;
+  *   Gary Schwartz en Marten Jan Bok, Pieter Saenredam, de schilder in zijn tijd, 's-Gravenhage 1989;
   *   [[soeteboom|Hendrick Jacobsz. Soeteboom]], Saenlants Arcadia, 1702;
   *   Topografische Dienst, speciale catalogus/prijslijst 175 jaar T. D., Emmen  1990;
   *   D. de Vries, Kaarten met geschiedenis, 1550-1800, een selectie van oude getekende kaarten van Nederland uit de collectie  Bodel-Nijenhuis. Utrecht 1989;
-  *   C. en D.  Wills, De geschiedenis van de fotografie, van daguerrotypie tot instantfoto, Alphen aan den Rijn 1981         {{tag>actualiseren}}
+  *   Camfield en Deirdre Wills, De geschiedenis van de fotografie, van daguerrotypie tot instantfoto, Alphen aan den Rijn 1981         {{tag>actualiseren}}