==== Deur ====


In  de  Zaanstreek  treffen  we  geen  oudere dan  17de eeuwse deuren  aan. Deze  17de eeuwse  deuren  waren  uitgevoerd  als opgeklampte deuren,  waarbij  voor  de  buitendeuren  soms gecanneleerde  delen  werden  toegepast.  Zie  ook:  [[Dooddeur]]. In  het  interieur  werden  ook  meer-paneelsdeuren  gebruikt.  Het  regelwerk was daarbij  uitgevoerd  met  een fijne  profilering.  Soms zien we hier  ook  gedraaide  spijlen  in de binnendeuren  opgenomen.  Hierbij  kan  een relatie worden  gelegd  met  de kastenmakers.  Later  in  de  17de  eeuw  werden  ook  de  éénpaneelsdeuren gemaakt.  

De  uitvoering  van  de  17de  eeuwse  deuren  was in eikenhouten  eiken  wagenschot.  De afwerking  voor buitendeuren  was geteerd  en na  ca.  1650  ook  geschilderd,  onder  andere  in  dodekop  kleuren.  De binnendeuren  waren  hoofdzakelijk  (en  passend bij het  interieur) in de was gezet.  Naarmate  de  eeuw  vorderde  werden  ook  de  binnendeuren meer  en  meer  geschilderd; daarbij  bleef  de  houtnerf  zichtbaar.  Soms zien  we  daarbij  enig  marmer-imitatiewerk toegepast. De buitendeurenen  ook  de  opgeklampte  binnendeuren  werden  afgehangen  aan  duim-gehengen;  de   overige  binnendeuren  aan  gesmede  bocht-  en  vlinder-knieren.  

Kastdeuren  draaiden  vaak  op  ijzeren  spindels.  Het  sluitwerk bestond  uit  houten  en  ijzeren  klinkstellen, grendels en  slot met  sleutel voor  de  buitendeuren;  aan  de  binnendeuren  meestal  een  kruk  met wervel. 

In  de  18de  eeuw verdwijnen  de gecanneleerde deuren  en de  toepassingvan  eikenhout  aan  deuren, m.n. voor  deurpanelen. In hoofdzaak  werden  nu,  naast  de  vlakke  opgeklampte  deuren,  de  éénpaneelsdeuren toegepast.  Pas  aan  het  eind  van  deze  eeuw  kwamen  de  tweepaneels-deuren.  Daarbij  werden  in  Krommenie  en  Assendelft  deuren  met kussenpanelen  gemaakt.  Aan  de  klampen  en  spiegels van de opgeklampte deuren  werd  een  eenvoudig profiel geschaafd. Voorts werden  in de  interieurs  veelvuldig  de  aan  het  eind  van  de  17de eeuw  ontstane  glasdeuren  aangebracht;  deze  deuren  hadden  houten  roeden.  De  toepassing  van  meer  grenenhout  hield  mede  verband  met  de  meerdere  toepassing  van  schilderwerk  in  de  interieurs.  De verkrijgbare  kleuren, betaalbaar,  breidden  zich  uit  door  ontwikkelingen  in  de  [[verffabricage|verffabricage]]. De  fijnheid  van  de  profileringen  uit  de  17de  eeuw verdween daarmee ook  en  de  profielen  werden, weliswaar  fraai  van lijn, zwaarder. Het  teren  van  deuren  raakte,  behalve  bij  schuren,  enz., na  1750 in onbruik.

In  de  19de  eeuw  werden  hoofdzakelijk   tweepaneelsdeuren  en  opgeklampte  deuren  toegepast.  Veel  buitendeuren  werden  voorzien  van glas  met   daarvoor  een  gietijzeren   rooster.  Aan  het  einde  van  deze eeuw  kwamen  veel  vormen  van  meerpaneelsdeuren  in  gebruik.  In  de binnendeuren  werden  ook   paneel-vullingen  van  gestraald  en/of  gekleurd  glas toegepast. De klampen van de opgeklampte deuren  werden al  sinds  de  18de  eeuw  zichtbaar  in  en  meespelend  met  het  interieur; soms  waren  de  groffe  profielen  ervan  aangezet  in  een  andere  kleur. Het  schilderwerk  is  dan  glad  en  glimmend.  De  krukken  ondergingen veel  vormveranderingen  en het  hang- en  sluitwerk werd, onder  invloed van  de industriële ontwikkelingen, technisch verbeterd.

Literatuur:

  * J.  Schipper/S,  de  Jong,  Zaanse  houtbouw; uitgave van de  stichting de Zaanse  Schans,  1976.
  * K.  Sluyterman, Huisraad  en  binnenhuis in Nederland; Den  Haag,  1975(herdruk).

Bron: [[http://www.archief-zaanserfgoed.nl/wp-content/uploads/anno/NR.-77.pdf|Anno1961, nr. 77, Bouwkundig Alfabet]]