==== Eiland, het ====

Benaming voor het twaalf hectare grote eiland in de Zaan dat in 1884 ontstond door doorgraving van [[kattegat|het Kattegat]], ook wel het Eiland van William Pont, het Pont-eiland en Eiland in de Voorzaan genoemd. Het Eiland ontstond in het kader van de aansluiting van de Zaan op het [[Noordzeekanaal]]. Van het kanaal werd, naar de Voorzaan toe, [[zijkanalen|Zijkanaal G]] gegraven. De Voorzaan liep tot dan in een wijde bocht westelijk van het Kattegat; dit traject werd verkort door het graven van een waterweg, de huidige Voorzaan, door het Kattegat. Het Wester-Kattegat kwam daardoor los van Oostzaandam te liggen, werd dus inderdaad een eiland.

Het Zaanwater ten westen van het eiland werd als haven ingericht. Op het Eiland verrezen grote houtloodsen en enige woningen, terwijl aan de zuidkant een openlucht-zwembad werd aangelegd. De enige straat op het Eiland vóór 1990, de Badhuisweg, werd hiernaar vernoemd.

Het contact tussen het Eiland en het vasteland werd onderhouden door twee pontjes, die vertrokken van de Prins Hendrikkade. Na de Tweede Wereldoorlog werd in 1954 de William Pont-brug vanaf de [[Hogendijk]] aangelegd. In 1964 werd op de noordkant een groot kantoorpand neergezet voor [[pont_meijer|William Pont]], de houthandel die zich in 1875 op het Eiland had gevestigd. Rond 1990 ontstonden plannen om het Eiland als woongebied in te richten, gesproken werd over een lagune-achtige omgeving en zelfs over een Zaans Venetië, de Zaandammer haven werd tot een baai omgedoopt.

De regionale pers uitte er zijn bezorgdheid over dat het Eiland in de toekomst vrijwel uitsluitend door rijken (70%) bewoond zou kunnen worden. Met de houthandels PontMeijer en Gras werd mede in verband met de aanleg van de [[uylbrug|Dr. J.M. den Uyl-brug]], een bedrijfsverplaatsing naar het [[zuiderhout|Zuiderhout]] te Zaandam overeengekomen. In 1991 zou worden begonnen met het bouwrijp maken van het Eiland; onverwacht zware bodemvervuiling zouden deze plannen nog vertragen.

Een publieke-private samenwerking werd in de negentiger jaren gesloten tussen de gemeente Zaanstad, Volker Stevin Ontwikkelingsmaatschappij en het Bouwfonds Woningbouw voor de bouw van een nieuwe wijk van 527 woningen op het eiland in de Zaan. Een plan dat paste binnen het gemeentelijke Zaanoeverproject, waarbij oevers worden ontwikkeld voor wonen en recreatie.

De Haarlemse Landschapsarchitect Alle Hosper werd als supervisor van de bouw aangesteld. Als architecten werden de Nederlanders Rudy Uyttenhaak, Groosman Partners, Roelf Steenhuis en het Engelse bureau Maccreanor + Lavington aangezocht. Onder het motto Een Aparte Status in Zaandam vergeleek de gemeente het eiland met Ile de la Cité in Parijs en de eilanden in de Moldau bij Praag.

Het stedebouwkundig plan van Hosper, naar zijn zeggen op Finland geïnspireerd, voorziet in verschillende woonmilieus rond een groene, wigvormige ruimte. Bij de opening naar de stad zijn een langwerpig gebouw en een plein geprojecteerd, waarlangs het verkeer vanaf de nieuwe dam het eiland kan bereiken. Het bestaande kantoorgebouw aan de noordpunt blijft staan; daarnaast worden horeca en een bedrijfsruimte, mogelijk met een kinderdagverblijf, in de bebouwing opgenomen. 

Ten noorden van het eiland wordt een jachthaven gerealiseerd rondom de William Pont-brug, die uitsluitend voor voetgangers en fietsers toegankelijk is. Voor gemotoriseerd verkeer wordt een dam aangelegd. Van de 527 woningen worden er 154 gebouwd in de sociale huursector. 373 koopwoningen zullen tussen de twee en de vijf ton gaan kosten.