==== Gemeenschap ====
Aanduiding van overkoepelende organen van het Zaanse verenigingsleven, die na 1945 in de meeste gemeenten ontstonden. De 'gemeenschappen', die ook elders in het land ontstonden, waren een uiting van de in de Tweede Wereldoorlog gegroeide behoefte om sociale scheidslijnen te verminderen. Daarom wilde men tot samenwerking komen van de talloze sociale en culturele organisaties en verenigingen. Bovendien was het oogmerk de 'burgerzin' te bevorderen.

 Eerste initiatiefnemer in de Zaanstreek was [[Veld|mr. dr. J. in 't Veld]], burgemeester van Zaandam, die in 1945 luttele weken na de bevrijding de stoot gaf tot de oprichting van de [[zaandamse|Zaandamse Gemeenschap]]. Hoewel de 'gemeenschappen' particulier waren, stonden zij op goede voet met de gemeentebesturen en vervulden zij vaak een brugfunctie tussen de bevolking en de overheid. In de Zaanstreek ontstonden er naast de Zaandamse Gemeenschap (die landelijk dikwijls als model gold) [[Hollands|Hollands vlag]] (Koog/Zaandijk), [[kunst1|Kunst en Sport]] (Krommenie), de [[wormerveerse_gemeenschap|Wormerveerse Gemeenschap]] en de [[westzaanse_gemeenschap|Westzaanse Gemeenschap]]. Samen vormden zij weer de Zaanse Gemeenschap, die een overkoepeling van alle gemeenschappen in de streek moest worden, maar slechts kort bestond.

 Ook landelijke en provinciale federaties van gemeenschappen (jaren '50) was geen lang leven beschoren. Dit is begrijpelijk, uitgangspunt van de gemeenschappen was juist bundeling van lokale organisaties.

 De gemeenschappen beleefden hun grote bloeiperiode tussen 1945 en 1960, al gingen ook daarna de sociaal-culturele activiteiten nog lang door. Naarmate de gemeentelijke overheid taken op zich ging nemen die voordien voorbehouden waren aan particuliere organisaties op sociaal en cultureel gebied en ook omstandigheden als verstedelijking en professionalisering hun invloed meer deden gelden, werd de gemeenschapsgedachte verder uitgehold. Met name de Westzaanse en de Zaandamse Gemeenschap wisten zich echter te handhaven. De gemeenschappen waren een typisch en idealistisch verschijnsel, dat - nauwelijks twee decennia - een stimulerende rol heeft gespeeld in de samenleving. De gemeenschappen organiseerden bijvoorbeeld Sinterklaasintochten, Oranjefeesten op koninginnedag, concerten, sportwedstrijden, activiteiten voor kinderen et cetera.

 P.N. Helslooot