==== Hemspoortunnel ====
[{{ :hemtunne.jpg?400|Kaartje van de toen nog voorgenomen verlegging van het tracé van de spoorlijn Amsterdam-Zaandam. De oude lijn lag oostelijk van de nieuwe lijn en zou volgens het voornemen na 1983 buiten gebruik worden gesteld. Het nieuwe tracé, met de Hemtunnel, is op het kaartje met stippellijn aangegeven en moest volgens de planning in 1983 gereedkomen. Ook de verplaatsing van het station Sloterdijk in 1986 is aangegeven}}]

Spoorwegtunnel onder het Noordzeekanaal, aangelegd in 1983 en volgende jaren, ter vervanging van de iets meer oostelijk gelegen voormalige [[Hembrug|Hembrug]]. 

De Hemtunnel kwam tot stand door samenwerking met Rijkswaterstaat, de Nederlandse Spoorwegen, de gemeenten Amsterdam en Zaanstad. De aanleg stond niet op zichzelf, maar maakte onder meer verlegging van het spoorweg-tracé en de bouw van nieuwe stations Zaandam en Sloterdijk noodzakelijk. De tunnel heeft een lengte van 2400 meter. Deze relatief grote lengte is een gevolg van de geringe helling (2<sup>1/2</sup> meter per 100 meter spoorlijn, die risico's voor het treinverkeer uitsluit. De tunnel is uitgerust met drie sporen; het diepste punt bevindt zich op 23 meter beneden NAP. Voor de aanleg is 1.600.000 kubieke meter grond verzet en 155.000 kubieke meter beton gestort waarin 13.000 ton betonstaal werd verwerkt. 

Zowel voor het trein- als het scheepvaartverkeer betekende de aanleg van de Hemtunnel en de sloop van de Hembrug een grote verbetering. Het treinverkeer in de richting van Amsterdam kan sindsdien weer worden geïntensiveerd en een stipter handhaving van de dienstregeling behoorde tot de mogelijkheden. Voor Zaanstad betekende de realisatie van een al lang gewenst nieuw station te Zaandam een bijkomend voordeel. De plaatsing van dit station tegenover de [[gedempte|Gedempte Gracht]] en daarmee via een luchtbrug verbonden, maakte meer heldere plannen voor stadsvernieuwing in Zaandam-Centrum mogelijk.    

===Geschiedenis===
In 1907 werd de Hembrug over het Noordzeekanaal geopend voor het treinverkeer tussen Amsterdam en Zaandam. Deze brug vormde in de loop der jaren een steeds groter wordend knelpunt. Zowel het scheepvaartverkeer als het treinverkeer nam toe. De openingstijden van de brug voor het scheepvaart liet een drukke treindienst niet toe over de brug. Om de brug te vervangen, verscheen in 1934 een plan voor de aanleg van een tunnel onder het Noordzeekanaal. In 1964 werden de eerste tekeningen gemaakt en in 1971 verscheen een rapport over de vervanging van de brug door een tunnel. De kosten voor de bouw van de tunnel en de sloop van de brug werd geschat op 195 miljoen gulden. 

In december 1970 werd de Hembrug aangevaren door een Russisch schip. In februari 1971 was de brug weer beschikbaar voor het treinverkeer. De aanvaring toonde de kwetsbaarheid van de brug. Na een tweede aanvaring in oktober 1974, waarbij een spoor bijna twee maanden was gestremd, voerden betrokken gemeenten in maart 1975 een pleidooi in de Eerste Kamer om de kwetsbare brug zo snel mogelijk te vervangen door een tunnel. De minister van Verkeer en Waterstaat verleende datzelfde jaar nog de opdracht. De kosten werden op 530 miljoen gulden geschat. De tunnel werd niet naast de oude spoorbrug aangelegd, maar in westelijke richting opgeschoven. Vanaf station Zaandam loopt het spoor via een lichte boog de tunnel in. Aan Amsterdamse zijde werd de spoorlijn langs de havens aangelegd om via een boog ten noorden van station Amsterdam Sloterdijk uit te komen. Ter hoogte van de lijnwerkplaats Amsterdam Zaanstraat takt de nieuwe lijn aan op het oude tracé. Voor het goederenverkeer werd een derde spoor aangelegd. In totaal werd 8,5 kilometer nieuw spoor aangelegd.

==Aanleg==
De tunnel werd gebouwd volgens de afzinkmethode. In 1977 werden zeven elementen gebouwd met een lengte van 268 meter, een breedte van 21,5 meter en een hoogte van 8,75 meter. Elk element is voorzien van drie kokers waar in het spoor is gelegd. Deze werden samengesteld in de voormalige bouwdokken van de Coen- en de IJ-tunnel en in 1978 afgezonken. Op het diepst ligt de tunnel op 26,25 meter onder N.A.P. De lengte van de tunnel is 1,55 kilometer.  In 1982 werd begonnen met de aanleg van de sporen. In de zomer van 1982 werd de bovenleiding gemonteerd. De hellingen werden aangelegd onder een hoek van 25 promille.
==Ingebruikname==
De opening van de nieuwe Hemtunnel vond plaats dat dedienstregeling 1983/1984 op 29 mei 1983 van kracht werd. Eind 1982 werd duidelijk dat de Dienst van Exploitatie acht weken tijd inruimde om de machinisten vertrouwd te laten worden met de tunnel. aanvankelijk zou dit alleen gelden voor machinisten van de standplaatsen Alkmaar, Amsterdam, Amsterdam Goederen en Haarlem. Zij waren het die als enigen ten noorden van het Noordzeekanaal reden. De Dienst van Exploitatie nodigde echter honderden machinisten uit om te leren door de tunnel te rijden. De bouwers van de tunnel stonden toe de tunnel te verkennen tijdens de bouw. De beveiliging ontbrak echter nog en de bovenleiding stond nog niet onder spanning. Om toch te kunnen rijden, werden  een aantal diesellocomotieven ingezet om te oefenen. Op 11 mei 1983 wordt het proefbedrijf beëindigd en de baan klaar gemaakt voor de officiële opening. Op 19 april 1983 volgt een proefrit met twee locomotieven en acht rijtuigen voor de officiële opening op 19 mei 1983. 
==Dienstregeling==
Op 28 mei 1983 rijdt de eerste trein (4710) al door de Hemtunnel. Er werd in Zaandam nog wel gewerkt aan het aansluiten van spoor 1 op de spoorlijnen richting Alkmaar en Hoorn. Op 29 mei 1983 rijden er extra treinen in verband met de opening van het nieuwe station van Zaandam. Op 30 mei 1983 rijden alle treinen volgens de nieuwe dienstregeling. Met de opening van de omgelegde spoorlijn in 1983, gaan alle treinen stoppen op het nieuwe station van Amsterdam Sloterdijk. Hierdoor is het mogelijk om de treinen gefaseerd naar Amsterdam Centraal door te laten rijden.
==Opening==
Op 19 mei 1983 reden de locomotieven 1601 vanuit Amsterdamse zijde en 1658 vanuit Zaandamse zijde met acht rijtuigen ICR de officiële openingstrein. Aan boord van deze trein bevond zich Koningin Beatrix, die de tunnel officieel opende. De trein reed van Zaandam via de Hemtunnel naar de Singelgracht. Via het oude tracé over de Hembrug werd Zaandam weer bereikt. 

Ter ere van het 30-jarig bestaan van de Hemspoortunnel in december 2013 schreef Jan van der Male voor Rail Magazine Plus een uitvoerige verhandeling over de geschiedenis van de tunnel.
==Links==
  * [[https://issuu.com/railmagazine/docs/rmplus_11|30 jaar tunnel]]