==== Muziekkorpsen ====

 In dit hoofdstuk worden de harmonie-orkesten, de fanfarekorpsen, de brassbands, de tamboerkorpsen en drumfanfares besproken. Een harmonie-orkest beschikt over houten en koperen blaasinstrumenten plus slagwerk, een fanfare-orkest over koperen blaasinstrumenten,  saxofoons en slagwerk. De brassband heeft uitsluitend koperen blaasinstrumenten, gebaseerd op een standaardbezetting van beperkte omvang. De tamboerkorpsen (drumbands) bestaan uit trommen van verschillende typen en koperen signaalinstrumenten en fluiten. Ook de lyra (een rechtopstaand klokkenspel) wordt gebruikt.

Deze korpsen zijn vooral gevormd na de Tweede Wereldoorlog, in navolging van de drum- en showbands van de geallieerden. Het showelement speelt een belangrijke rol. Dit blijkt vooral uit de opvallende uniformen en de majorettes (meisjes die niet musiceren maar door kleding, houding en gebaar de aandacht trekken). De drumband ontwikkelde zich soms tot een drumfanfare, waarbij ook ventielinstrumenten worden gebruikt. In feite is hier sprake van een fanfare-orkest met een uitgebreide slagwerksectie. 

De oorsprong van al deze verschillende orkesten - in vele landen populair als amateurorkesten - ligt in de militaire orkesten en de paramilitaire schutterijmuziek van de 18e eeuw. Zo bestond er in 1787 in Westzaandam al een schutterij Concordia (gegevens uit 'Order van het Manuaal der Exercities' door J. Jacobsz Kolles). Deze schutterijkorpsen kwamen weer voort uit de stadsmuzikanten-ensembles. Over het algemeen waren dit ensembles van beperkte omvang, die hun bestaan dankten aan de karakteristieke eigenschappen van blaasinstrumenten en slagwerk, die ze zeer geschikt maakten voor het musiceren in de open lucht. 

Aan het eind van de 19e eeuw werden er ook in de Zaanstreek vele muziekkorpsen opgericht. Het was de tijd van de industriële revolutie waarin de arbeiders zich bewust werden van de noodzaak zich te ontwikkelen en strijd te voeren voor een beter bestaan. Het oudste bekende korps was het muziekkorps van de Stedelijke Schutterij, dat op 10 mei 1867 in Zaandam werd opgericht, waarbij de heer H.L.A. Ludwig 'zonder bezwaar voor de gemeentekas' tot kapelmeester werd benoemd. Hij kreeg als titel 'Stadsmuziekmeester en Kapelmeester bij de Schutterij'. 

Verenigingen die in de vorige eeuw werden opgericht, waren: 
  * in 1885 Harmonie Excelsior (Koninklijk vanaf 1935), Wormerveer;
  * in 1888 Muziekgezelschap Harmonie, Assendelft;
  * in 1889 Zaandijks Fanfarekorps, Zaandijk;
  * in 1893 Zaanlandse Kape, Koog;
  * in 1895 Harmonie Apollo, Zaandijk;
  * in 1895 Oostknollendammer Kapel, Oostknollendam; 
  * in 1896 Fanfare-orkest Onderling Genoegen door de sigarenmakers van de firma Baars in Krommenie;
  * in 1899 Harmonie-orkest Soli Deo Gloria, Zaandam.

Na 1900 ontstonden:   * 
  * in 1900 Crescendo, Westzaan;
  * in 1903 Concordia, Oostzaan;
  * in 1904 Eensgezindheid, Wormer;
  * in 1904 Harmonie Ons Genoegen, Wormerveer;
  * in 1905 Zaandams Muziekkorps, (later PTT Harmonie);
  * in 1907 Oranje Harmoniekapel, Wormer; 
  * in 1908 Fanfare en Tamboerkorps Excelsior, Oostzaan; 
  * in 1912 Crescendo, Oostzaan;
  * in 1919 Muziekvereniging Crescendo, Assendelft; 
  * in 1920 Soli Deo Gloria, Koog-Zaandijk;
  * in 1920 RK Harmonie Kunst en Vriendschap, Krommenie;
  * in 1924 Christelijke Muziekvereniging Sursum Corda, Krommenie;
  * in 1925 Albert Heijn Harmonie, Zaandam;
  * in 1927 Verkade Harmonie (en drumband), Zaandam;
  * in 1966 Harmonie Intenso (ontstaan uit een fusie tussen RK Harmonie Zaandam en de Albert Heijn Harmonie). 

Voorts kwam in Wormer de Brassband Eensgezindheid tot stand. 

Veel van deze verenigingen genoten ook buiten de Zaanstreek grote bekendheid. Vooral in de jaren 1910-1960. In deze periode werd een aantal van deze korpsen gedirigeerd door een van de, wat in de volksmond werd genoemd, Grote Vier: [[meijns|Albert Meijns]], [[schaar|Gerrit Schaar]], [[steijn|Jan Steijn]] en [[vries_toon|Antoon de Vries]].

Alle vier waren ze autodidact, maar begiftigd met een grote muzikale intuïtie. Onder hun leiding werden de korpsen tot grote hoogte gebracht en behoorden ze tot de beste van ons land. Ook [[schaar1|Hendrik Schaar]] (broer van Gerrit) was een bekende dirigent, evenals Jan Schoen. Aanvankelijk bestond het repertoire naast marsmuziek hoofdzakelijk uit bewerkingen van dans- en operamuziek en symfonische werken. Vooral na 1950 groeide het aantal oorspronkelijke werken, dat voor deze bezettingen werd geschreven, enorm. 

Componisten, die aan deze vernieuwing hebben bijgedragen waren onder anderen Gerard Boedijn, Meindert Boekel, Henk van Lijnschoten en Kees Vlak. Veel van deze nieuwe muziek werd uitgegeven door [[molenaars|Molenaars Muziekcentrale]] in Wormerveer. Bekende dirigenten uit de tweede generatie waren P.N. Joosen, Cees Kat, Gerrit Koomen, Cees Luttik, Willem Meyns Azn en [[steijn2|Willem Steijn]].

Vlak na de Tweede Wereldoorlog werden de meeste verenigingen met vergrijzing en leegloop bedreigd. Beter dan de koren wisten de korpsen het tij te keren door verbetering van de opleidingen (onder andere via de muziekscholen), modernisering van het instrumentarium, vernieuwing van het repertoire en de oprichting van speciale jeugdorkesten. Ook diverse verenigingen uit de Zaanstreek beschikken over dergelijke jeugdorkesten. De aanzienlijke kosten die dit met zich meebrengt, worden opgebracht uit eigen bijdragen en voor een belangrijk deel gedekt door subsidies.

De jongste loot aan de Zaanse stam is het Seniorenorkest Zaanstad. Dit harmonie-orkest werd in 1971 opgericht voor leden van 60 jaar en ouder en was tevens het eerste seniorenorkest in Nederland. In 1988 had dit orkest 50 leden met een gemiddelde leeftijd van 73 jaar. De eerste dirigent was J. Wester (1971-1976), opgevolgd door Gerrit Koomen uit Assendelft (1976-1986). Deze was van 1941 tot 1978 ook dirigent geweest van de Harmonie in Assendelft. Momenteel staat het orkest onder leiding van W. Zwaan uit Wognum. Het trad op voor de VARA-televisie en maakte ook een concerttournee naar Engeland. 

In 1988 waren de volgende drumbands geregistreerd:
  * Drumband De Reef, Westzaan (1968);
  * Drumband Oostzaan;
  * Drumband Theresia, onderafdeling van Speeltuinvereniging Theresia, Zaandam; 
  * Klaroenkorps De Wormer Vendeliers;
  * Kunst en Vriendschap, Krommenie;
  * Lycurgus, Krommenie; 
  * Premierband Holland, Krommenie; 
  * Showband Czaar Peter, Zaandam;
  * Tamboer en Trompetterkorps Zaanstad (TTZ);
  * Tamboerkorps Sursum Corda, Krommenie; 
  * Tamboer-Trompetter-Majorettenkorps Simson (TTM), Koog. 

{{tag>Muziekkorpsen drumband fanfare harmonie}}