==== Plaatselijk Arbeids Secretariaat (PAS) ====
In 1897 de bundeling van toen al bestaande vakverenigingen tot één Zaanse organisatie. Initiatiefnemer van het PAS was [[molenaar6|Pieter Molenaar]], die de [[eensgezindheid|Bootwerkersvereniging]], de Zaanse afdeling van de Typografenbond en de afdeling Zaandam van de Algemeene Nederlandsche Rijkswerkliedenbond wist te verenigen, met het doel gezamenlijk betere arbeidsvoorwaarden te bereiken. In de jaren rond de eeuwwisseling zijn tal van Zaanse categorale vakbonden opgericht, zoals die van pellers, olieslagers, houtwerkers en schippers. Deze bonden sloten zich bij het PAS aan. Zie verder [[Vakverenigingen]].