==== Schuilkerken ====
Toen de Hervorming in 1572 vaste voet in de Zaanstreek had gekregen, werd het aan de Katholieken verboden godsdienstoefeningen te houden. Voordien waren het juist de Protestanten geweest aan wie godsdienstvrijheid was ontzegd. Vóór en na 1572 zijn gelovigen niettemin in het geheim bijeen gekomen, op zolders van pakhuizen, in afgelegen woningen, boerderijen enzovoort. De niet direct als zodanig herkenbare [[kerkgebouwen]] van de [[doopsgezinden|Doopsgezinden]] bleven door hun vorm steeds enigermate het karakter van schuilkerken dragen. 

In het begin van de 17e eeuw waren het de Katholieken die, ondanks de daaraan verbonden risico's, vaste kerkjes stichtten. Deze mochten niet in het oog lopen en werden doorgaans achter woonhuizen e.d. opgetrokken. Vrijwel alle Zaanse dorpen hebben zo'n schuilkerk gehad. Zelfs aan het einde van de 18e eeuw, in 1785, schreef de burgerlijke overheid voor dat de in de Oostzijde te Zaandam te bouwen kerk er niet mocht uitzien als kerk of publiek gebouw; men gaf hem de vorm van een grote schuur met lage ramen. Nog aanwezige, aanvankelijk als Rooms Katholieke schuilkerk gebouwde godshuizen zijn de Oud-Katholieke [[Maria Magdalena kerk]] aan het [[papenpad|Papenpad]] te Zaandam en de [[oud-katholieke_schuilkerk_krommenie|Oud-Katholieke Schuilkerk]] aan de Noorderhoofdstraat te Krommenie. 

Zie voorts: [[doopsgezinden|Doopsgezinden]], [[oud_katholieken|Oud-Katholieken]] en [[rooms|Rooms-Katholieken]].