==== Speeldoos, de ====
{{ :speeldoos.png?200|}}Schouwburg-concertzaal aan de Vincent van Goghweg in Zaandam, met ongeveer 700 zitplaatsen, opende haar deuren op 2 januari 1970 na een bouwperiode van drie jaar. De officiële opening geschiedde door mr. F.J. Kranenburg, commissaris van de Koningin in Noord-Holland, door het mechaniek van een speeldoos in werking te stellen. Er was muziek van het Radio Promenade Orkest o.l.v. Jan Schaap. 

,,Nadat de Zaankanter door twee tunnels uit zijn isolement is verlost, heeft hij thans ook in de nieuwe Aula-Concertzaal De Speeldoos te Zaandam in eigen omgeving een gebouw gekregen, waarin plaats is voor alle denkbare kunstvormen, die zich op een podium of toneel afspelen. Wanneer eerlangs het tweeklaviers mechanisch orgel in een uitgebouwde nis door [[Flentrop]] zal zijn voltooid, zal het gebouw met zijn ruim en gezellig interieur, een magnifieke accommodatie hebben." schreef Jac. Kort van Trouw in zijn verslag over de [[https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ABCDDD:010818459:mpeg21:a0044|feestelijke opening]] van het theater. 

De Speeldoos, gebouwd onder architectuur van [[bakker_gerardus|Gerard Bakker]] als noordelijke vleugel van het Zaanlands Lyceum, dat ook diende als aula van deze scholengemeenschap. Als eerste in opdracht van de gemeente Zaandam gebouwde theater werden de tekorten in de exploitatie door de gemeente gedragen, later door de gemeente Zaanstad.

Het theater werd namens de gemeente door een Stichting bestuurd. Jaarlijks werd een aantal voorstellingen door beroepsgezelschappen gegeven, voorts werd de accommodatie verhuurd, doorgaans voor uitvoeringen van plaatselijke verenigingen. In het eerste volledige seizoen 1970-1971 bedroeg het aantal beroepsvoorstellingen 36, in het seizoen 1990-1991 beliep dit aantal bijna 70. In verband met het ontbreken van een kleine zaal werd [[kijkschuur_de_lelie|Kijkschuur De Lelie]], een voormalig pakhuis dat is herbouwd aan de Zaanse Schans, als zodanig door De Speeldoos gebruikt. In 1990 vonden 18 beroepsvoorstellingen in De Lelie plaats. 

Mede doordat de akoestiek in De Speeldoos te wensen over liet, werd voor concerten regelmatig uitgeweken naar de [[Bullekerk]] in Zaandam waar in 1990-1991 vier door De Speeldoos georganiseerde concerten plaats vonden. Voor de ongeveer 90 beroepsvoorstellingen en de in verhuur geboekte evenementen beschikte De Speeldoos over ongeveer 15 vaste technische-, administratieve- en horeca-medewerkers. 

De ligging buiten het stadscentrum, onvoldoende technische outillage wegens het ontbreken van een toneeltoren, gebrek aan kleinere zaalruimten in hetzelfde gebouw en de weinig gelukkig gebleken combinatie aula-schouwburg, leidden tot plannen voor een geheel nieuw te bouwen theater in het centrum van Zaandam. 

Op 11 december 1998 werd dit theater aan de Nicolaasstraat 3, onder de naam [[Zaantheater]] feestelijk geopend door Hare Majesteit Koningin Beatrix.    

De Speeldoos werd later verhuurd aan het [[http://www.kunstcentrum.nl/|Kunstcentrum]] dat in 2017 aanstalten maakte om naar het Hembrugterrein te verhuizen. In een daaropvolgende termijn werden op de grondvesten van het theater apartementen gerealiseerd.

{{tag>Speeldoos theater schouwburg}}