==== Waakzaamheid, de ====
Herberg, hotel, restaurant, café en ooit dance-club te Koog. Herberg De Waakzaamheid wordt reeds genoemd in een gemeentelijk document uit 1626 en was mogelijk ouder. De naam Waakzaamheid stamt uit de [[franse_tijd|Franse tijd]], tot die tijd stond de herberg bekend als De Jonge Prins. In tegenstelling tot andere horeca-gelegenheden in de Zaanstreek, zoals De Prins te Westzaan en De Jonge Prins te Wormerveer, werd de naam na de Franse tijd niet terug veranderd. 

De naam De Prins was in de Franse tijd taboe. De Waakzaamheid is een naam, die in de loop der jaren tot een begrip is geworden, niet alleen voor de bewoners van de Koog en Zaandijk, die hier hun vergaderingen en andere verenigingsavonden beleggen, maar ook voor velen daarbuiten. Hier immers ligt een centrum van cultuurgenot. Verscheidene belangrijke toneelstukken beleefden hier hun Zaanse opvoeringen en meermalen klonken hier de muzikale en vocale prestaties van Zaanse muziek- en zangverenigingen. Er werden veilingen en openbare verkopingen gehouden, terwijl ook de toenmalige kolfbaan in de grote zaal veelvuldig werd gebruikt. Dat doet waarschijnlijk enigszins vreemd aan naast de dans en bridge-avonden, die er tevens worden georganiseerd, doch het is deze traditionele sport, die gelegenheid gunt op vroeger tijden te bezinnen, toen De Waakzaamheid in de Zaanstreek bekend stond onder de naam De Prins van Oranje, ofwel kortweg De Prins.

In 1795 waren politieke gebeurtenissen de oorzaak van de naamsverandering van de herberg. Vele patriotten hadden in 1787, toen de Pruisen naar de Nederlanden kwamen om de Prinsgezinden bij te staan, de wijk naar Frankrijk genomen. Tegelijk met de Fransen kwamen ze in 1795 naar ons land terug, waarop onze Stadhouder, Prins Willem V, naar Engeland vluchtte. Bij het merendeel der bevolking had het Huis van Oranje toen afgedaan en de talrijke herbergen, die De Prins op het uithangbord voerden, kregen een andere naam. De Prins te Zaandam heette voortaan De Eendracht, die te Wormerveer De Vrijheid, die te Westzaan De Bataaf en die op de Koog De Waakzaamheid. Blijkbaar riep deze laatste naam de patriotten op waakzaamheid te betrachten ten opzichte van de tijdelijk onderdrukte Prinsgezinden. 

Toen in 1813 Napoleon was verslagen en weer een Willem van Oranje zijn intrede had gedaan, werd in de meeste gevallen de oude Prinsennaam in ere hersteld. Op de Koog gebeurde dit niet. De Waakzaamheid blééf De Waakzaamheid. Omstreeks deze tijd was het hele gebouw al aanzienlijk veranderd. Oude foto's tonen dat het tegenwoordige woonhuis van de in 1949 aangestelde beheerder Breeuwer de oorspronkelijke herberg was. Ten Zuiden daarvan, juist ten Noorden van de sluis, stonden de sluiswachterswoning en enige andere huisjes. Aan de voorkant van de herberg werd de weg begrensd door hoge bomen en aan de overkant vond men de wegsloot. Bruggetjes leidden over die sloot naar percelen aan de overzijde.

== Veranderingen ==

Een grote verandering kwam omstreeks 1800. De huisjes naast de sluis werden afgebroken en op de open plaats werd een kolfbaan gebouwd, die tevens als danszaal dienst kon doen. Feesten van de brandweer, bruiloften en uitvoeringen vonden eveneens in de kolfbaan plaats. In 1907 werd de kolfbaan afgebroken en vervangen door het tegenwoordige stenen gebouw. Onder de vloer van de nieuwe grote zaal werd de kolfbaan aangelegd. Sindsdien zijn veel veranderingen en verbeteringen aangebracht, maar in hoofdzaak bleef alles bij de oude indeling. 

De sociale functie in het dorpsleven duurde tot in de 20e eeuw voort. Legendarisch waren de [[spuitfeest|spuitfeesten]] die de vrijwillige brandweer van Koog hier aan het eind van de 19e en het begin van de 20e eeuw eens in de twee jaar vierde. In deze tijd kreeg De Waakzaamheid ook een functie in de amateuristische kunstbeoefening in Koog, door uitvoeringen van toneelverenigingen en muziekgezelschappen. 

Het gebouw verwisselde herhaaldelijk van eigenaar. Het beheer berustte beurtelings bij De Jager, Hagen, Van der Kolven, Ero en Breeuwer. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was het authentieke Zaanse Pand meer dan eens het toneel van verschillende scènes uit de bezettingstijd. Zo sprak NSB-leider Mussert er op 29 januari 1935 al een volle zaal toe, terwijl een grote groep communisten buiten protesteerde tegen het groeiende fascisme. De eigenaars van het gebouw, het echtpaar Ero, sloot zich aan bij de Nederlandse verzetsorganisatie de Stijkelgroep. In 1941 werden zij verraden, opgepakt en na een schijnproces gefusilleerd. In 1942 moesten dansende bezoekers van De Waakzaamheid het ontgelden: zij werden in elkaar geslagen door leden van de Zaanse NSB-weerafdeling. Ook voor Wormerveerder Piet Zwart werd het etablissement een onheilsplek. Hij werd er op 5 april 1945 van zijn fiets geschoten door verzetslieden, terwijl Zwart al sinds 1940 actief was in de illegaliteit. Roddel en achterklap werden hem uiteindelijk fataal. Na de oorlog vervulde de uitgaansgelegenheid een laatste oorlogsrol: de Waakzaamheid werd een afmeldingsbureau voor onderduikers die zich in de omgeving hadden schuilgehouden.

In de 'feestjaren' na de Tweede Wereldoorlog groeide De Waakzaamheid uit tot een jazz-tempel van zelfs internationale bekendheid. Reeds in de hongerwinter kwamen jonge jazz-musici hier bijeen voor jam-sessions en concerten, na de oprichting van de 'Swing Society' gebeurde dit meer gestructureerd. Internationale coryfeeën als Sidney Bechet en Billy Holiday musiceerden in De Waakzaamheid, zie voorts: [[Jazz]].

TV-showmaster Henny Huisman begon hier in de late jaren 60 als lokale plaatjesdraaier aan zijn carrière. Veel bekende Zaanse en Nederlandse beatbands traden in de jaren zestig op in De Waak zoals The Outsiders, Cuby & The Blizzards en het nog onbekende Shocking Blue in augustus 1967. Eind jaren zestig/begin jaren zeventig nemen de DJ's bezit van de live podia. De Waakzaamheid is in de jaren zeventig vooral een café-restaurant waarbij de zaal gebruikt wordt voor feesten van Zaanse verenigingen. 

De Waakzaamheid wisselde meermalen van eigenaar en uiteindelijk leek de zaak op sterven na dood. Het pand staat enkele jaren leeg. In 1985 kwam de zaak in handen van v.o.f. Van der Peet-Trossel, die De Waakzaamheid ingrijpend verbouwde. Na de heropening ontwikkelde De Waakzaamheid zich vooral tot dance-club, nog slechts incidenteel werd er live-muziek gespeeld. Als één van de hoogtepunten werd de uitverkiezing tot 'beste zaal van Nederland` door muziekkrant Oor beschouwd in 1988; sedertdien is De Waakzaamheid landelijk bekend als een der toonzettende zalen in de jongerencultuur. Tot 21 juni 2008 ging de Waakzaamheid door het leven als disco.

Van de oorspronkelijke 17e-eeuwse gebouwen van [[http://www.herberg-waakzaamheid.nl/|De Waakzaamheid]] is slechts een deel bewaard gebleven. Dit houten deel is rijksmonument. Café en grote zaal werden rond het jaar 2000 eeuwwisseling vervangen. Zie ook: [[Horeca]] en [[herbergen]]

Gé Sombroek, Directeur van Somass Bouwbedrijf, doet op 1 juni 2010 [[http://www.zaans-industrieel-erfgoed.nl/index.html?pages_2/historie-waakzaamheid-somass.html&main_frame|uitgebreid verslag]] van zijn plannen en bevindingen rond de restauratie.

In 2010 bereikte De Waakzaamheid de finale van het tv-programma Het Mooiste Pand van Nederland.
Op 1 september 2012 vestigde zich restaurant [[http://restaurantdevijfdesmaak.nl/|De Vijfde Smaak]] in het pand.

Tal van generaties hebben in deze oude omgeving hun bijeenkomsten gehouden en hun feesten gevierd. Wanneer het er bij feestelijkheden en danspartijen eens wat luidruchtig toeging, of wanneer een politiek debat de gemoederen wat al te zeer verhitte, trok de oude Waakzaamheid zich daarvan bitter weinig aan. Er is in de loop der eeuwen al zoveel rumoer geweest, dat De Waakzaamheid zich nergens meer over verwondert, en slechts een stomme getuige is van elke bijeenkomst, hoe sensationeel deze dan ook verloopt.


{{tag>koog herberg tweede_wereldoorlog ero}}