De Zaanstreek heeft in de periode tot 1900 een aantal destijds bekende onderwijsgevenden gehad.
Genoemd zijn reeds:
de rector van de Latijnse school in Wormer [:donk|Maarten Donk]] Duncanus, 1541;
Dirck Az. Valcoogh en Jarigh Douwesz de Monighusen rond 1600 de schoolmeester-notarissen Krommenie;
Pieter Cas uit Zaandam die in 1617 als eerste een reglement voor onderwijzers tekende;
Albert Bakker (1847-1902), de zeer gewaardeerde hoofdonderwijzer van de stadsarmenschool te Zaandam, de Bakkerschool;
Pieter Fortuyn, directeur van de Volkszangschool en de Winteravond- en Herhalingsschool;
de eerste rector van de Frans-Latijnse school van het Nut te Zaandam (1792);
de kleuterleidsters M. Oudshoff (1861) en M.C. Ypes (1901) te Zaandam en
H.J.A. Ahsman (1886-1897), het eerste hoofd van de Jozefschool te Wormerveer.
Andere namen mogen echter niet onvermeld blijven.
Jan Coupri en Cornelis Jansz Kalff waren in de 17e eeuw bekende onderwijsgevenden in respectievelijk Zaandam-West en Zaandam-Oost. Zij gaven naast lager onderwijs ook handelsonderwijs, Frans, Spaans en Duits.
Evert Theunisz en Julius Cesar waren in de eerste helft van de 17e eeuw niet alleen schoolmeesters maar ook kosters in Koog/Zaandijk.
Jacob Pieterson de Flaminck huurde in 1665 in Jisp het Middelhuijs bij de kerk om daarin school te houden.
Claes Pietersz Heringa, een in die tijd een bekende bouwkundige, trad in Wormerveer als schoolmeester op. Heringa heeft het bestek gemaakt van de kerk te Zaandijk.
Evert Pietersz Bort werd in 1690 schoolmeester, koster en gravenmaker in Zaandijk.
Jan Galis was in de 18e eeuw een bekend schoolmeester te Koog,
Paulus Muyser, de heren Jacob Oostwoud, een bekend cartograaf en wiskundige, en Jan Groen uit Zaandam hebben meer dan 50 jaar het onderwijsambt vervuld.
Het grafschrift van Jan Groen (1740-1822) luidt:
'Sta lieve Jeugd altijd
Met eerbied bij dit graf.
Hier rust een man die trouw
Zijn tijd, zijn vlijt en krachten
Geheel aan 't onderwijs
Van uwen vadren gaf:
Hij vormde in zijn school
Van drie tot vier geslachten'.
Onderwijsgevenden in de 19e eeuw waren onder meer:
de matresses of bewaarschoolhoudsters Aaltje Gorter, de weduwen Kodde en Vink en mevrouw N. Prins van den Burg. De laatste drie werden door de plaatselijke commissie van toezicht op het onderwijs van Zaandam buitengewoon negatief beoordeeld.
In Zaandijk hield Aaltje Bödeker een bewaarschool op het Gorterspad.
In 1818 werd J. Emous hoofdonderwijzer van de toen opgerichte eerste stadsarmenschool aan het Fransepad te Zaandam. In 1829 telde deze school ongeveer 200 leerlingen.
Mejuffrouw Hen en de heren Japikse, Bongaerdt, Heijman, Fortanier en Kok behoorden tot de Zaandamse hoofden: De laatste, Jelle Kok, was hoofd van de enige bijzondere school in die tijd (1841) te Zaandam. Het betrof geen confessionele school, maar een school die zonder overheidssubsidie moest functioneren omdat deze school niet vanwege de plaatselijke overheid was gesticht.
De heer Barnouw was tot en met 1848 hoofd van een lagere school aan de Kerkstraat te Zaandijk.
Een zekere mejuffrouw Sepp leidde in die tijd een speciale school voor meisjes.
In 1849 volgde Frederik Theodorus Smith de heer Barnouw op als hoofd van de school aan de Kerkstraat.
De heer Smith was de schoonzoon van Barnouw. Barnouw, overleden in 1848, heeft met name bij de schoolopziener niet goed bekend gestaan. Mede daardoor is de benoemingsprocedure van Smith een vrij uitgebreide geweest. Uiteindelijk werd hij gekozen uit 20 kandidaten. Smith bleef hoofd tot 1869 en heeft getracht iets van het onderwijs te maken en heeft geijverd voor een nieuwe school.
Vanaf 1865 was Zaandijk dan ook in het bezit van twee openbare lagere scholen. In 1804 werd Pieter Hartog als schoolmeester-voorzanger in Koog gekozen uit 19 sollicitanten na het lezen van speciaal voor dit doel geschreven dichtstukjes en het zingen van psalmen. Een bekend inspecteur in de 19e eeuw was Theodorus Jorissen. Hij heeft op 5 mei 1879 de Rijksnormaalschool, de opleidingsschool voor onderwijsgevenden, van Zaandam geopend. In 1936 werd deze school als gevolg van de toenmalige economische crisis en de daaraan gekoppelde bezuinigingen weer opgeheven.
In 1883 werd de schoolmeester W.H. Hengeveld te Zaandijk belast met het geven van gymnastiekonderwijs. De gemeente Zaandijk was wat dit betreft vooruitstrevend.
In Zaandijk waren de heren J. Roozendaal en D. Snuif eveneens bekende onderwijsgevenden. In respectievelijk 1892 en 1894 waren zij 25 jaar aan het onderwijs verbonden.
Ook bekend in Zaandijk was
Martinus W. Woerdeman, die van 1888 tot 1932 werkzaam was in het onderwijs aldaar. Deze man werd aanvankelijk sterk ondergewaardeerd. Toen hij in 1888 als hulponderwijzer werd benoemd, kreeg hij f 100.- per jaar minder salaris dan gebruikelijk. Ter verduidelijking: in die tijd verstond men onder hulponderwijzer wat wij nu gewoon onderwijzer noemen; daarnaast waren er nog de kwekelingen en het hoofd. De milieuachtergrond van Woerdeman heeft duidelijk meegespeeld. Als verdediging voor deze handelwijze stelde burgemeester A. Smit dat het '
van de weesjongen Woerdeman zeker niet te veel gevergd was om in het onderwijs bij te springen na al hetgeen hij sedert jaren als verpleegde in het weeshuis van de gemeente had genoten'. Woerdeman bleek echter één van de beste onderwijzers te worden.
Op 10 juli 1919 werd zijn zoon M.W. Woerdeman benoemd tot schoolarts. Later werd deze als professor Woerdeman een bekende persoonlijkheid in de medische wereld.
Tot slot van deze niet uitputtend bedoelde opsomming moeten nog twee zeer bekende Zaanse onderwijzers genoemd worden;
Tijs Terwey, geboren op 16 augustus 1845, kwam op 13-jarige leeftijd als kwekeling in dienst op de bijzondere school van de eerder genoemde Jelle Kok. Hij werd een bekwaam onderwijzer en kreeg later ook landelijke bekendheid. Hij was schrijver van onder andere een boek over de Nederlandse spraakkunst.
Chris Eijkman was hoofd van de Mulo-school aan de Westzijde/Gedempte Gracht te Zaandam. Eijkman was ook landelijk een bekende naam. Drie zonen van Chris Eijkman zijn zeer beroemd geworden: Johan Fredrik Eijkman werd hoogleraar farmacie, Leonard Pieter Hendrik Eijkman anglist en foneticus en Gerard Eijkman]] was hoogleraar en gespecialiseerd in de vitamineleer ontving de Nobelprijs voor fysiolaogie en geneeskunde in 1929.