Haaldersbroek
Zaandam, 10 juli 1916 - Wormerveer, 10 februari 2005
Christoffel Krijt, loodgieter uit de Botenmakersstraat in Zaandam en verwoed amateur-fotograaf. Hij was de broer van de beroepsfotograaf Wim Krijt (1914-2000), die foto’s voor Dagblad De Typhoon maakte. Samen legden de broers in de jaren ’50, ’60 en ’70 van de twintigste eeuw een schat aan Zaanse beelden vast.
Buurtschap en straat aan de zuidkant van de Kalverpolderplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKalverpolder
Middeleeuwse polder in Zaandam, aan de oostkant van de Zaan en begrensd door de Enge Wormer, Wijde Wormer, Braaksloot,'t Kalf en de Poel.
De polder, waarin Haaldersbroek en de na de Tweede Wereldoorlog aangelegde Zaanse Schans zijn gelegen, heet officieel Halerbroek of Kalverpolder. Het ongeveer 200 hectare omvattende gebied is tot de jaren dertig van de 20e eeuw tamelijk geïsoleerd gebleven. Pas toen in 1936 de, waar de Poelplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigPoel, de (Hemmes)
Uitloper van de Zaan, tegenover Koog aan de Zaan. Het water ontstond in de late Middeleeuwen als een smalle, ondiepe vaart, die via een braak in de Wijde Wormer uitkwam. Door afkalving werd de Poel breder, hetgeen eveneens met de zuidelijker gelegen overgaat in de Braaksloot, tegenover 't Kalfplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKalf, 't
Buurtschap, wijk van oostelijk Zaandam, in de jaren zeventig van de 20e eeuw aanzienlijk uitgebreid door nieuwbouw onder de naam Plan Kalf.
Tot de buurtschap 't Kalf werd vroeger ook Haaldersbroek gerekend, dat door een brug over de Braaksloot met 't Kalf verbonden is. Beide, dus zowel 't Kalf als Haaldersbroek, behoorden vanouds tot het Haler vierendeel van de. De buurt was mogelijk reeds in de 13e eeuw bewoond. Van oorsprong maakte Haaldersbroek deel uit van de banne van Oostzanen, na 1795 hoorde de buurtschap bij Oostzaandamplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigOostzaandam
Voormalige naam van de bewoningsconcentratie ten oosten van de Zaan nabij de Dam, tot 1795 behorend tot de gemeente Oostzaan, tussen 1795 en 1811 min of meer een zelfstandige gemeente en sinds 1811 deel uitmakend van de stad Zaandam. Oostzaandam behoorde tot de en later in 1811 bij Zaandam. Eén van de aanwijzingen die doet vermoeden dat Haaldersbroek al vroeg bestond is de laatmiddeleeuwse oorsprong van de naam. Haaldersbroek betekent broekland van de Haalplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHaal, de
Buurt en straat te Oostzaan, lopend vanaf het Noordeinde in de richting van Purmerend. De oorsprong van de naam is niet met zekerheid te geven. Waarschijnlijk is Haal een verbastering van hadel of halfdeel, maar ook mogelijk is dat de naam herinnert aan een overhaal die ooit ter plaatse aanwezig was. Ofschoon meer voor de hand ligt dat de naam afstamt van halfdeel, roept juist deze verklaring ook meer vragen op.. Broekland was moerassig land dat desondanks voor landbouw werd gebruikt.
De polder die in het verleden officieel Halerbroek of Kalverpolder heette was al vroeg ingedijkt. Vermoedelijk tot in de 17e eeuw was de polder, die door de inwoners van Haaldersbroek werd bewerkt, geschikt voor landbouw. Na de inpoldering van de Wijde Wormerplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWijde Wormer
Voormalig meer, in 1626, na een eerdere mislukte poging in 1624-'25, drooggemalen en sindsdien een waterschap, dat in de jaren '80 van de 20e eeuw bij de samenvoeging tot het waterschap De Waterlanden werd betrokken. De Wijde Wormer, met een oppervlakte van ongeveer 1514 hectare, is geheel omgeven door een ringvaart, aan de oostelijke zijde na de watersnood van 1825 afgedamd. In het noorden wordt het waterschap begrensd door het voormalige heemraadschap Wormer, Jisp en Neck, in het… in 1622 en de Enge Wormerplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigEnge Wormer
Droogmakerij van een voormalig meer, ten zuiden van de gemeente Wormer. De naam, vroeger ook wel 'Kleine Wormer', ontstond tengevolge van de tegenstelling in oppervlakte met de Wijde Wormer, eveneens een droogmakerij. Meet de laatste, in 1626 drooggemalen en verkaveld, ruim 1513 hectare, de Enge Wormer heeft een oppervlakte van iets meer dan tien procent daarvan, namelijk ongeveer 158 hectare. De bodem van de Wijde Wormer ligt ook iets lager: 4.75 beneden N.A.P. tegenover de Enge Wo… in 1634 steeg het waterpeil in de Kalverpolder en werd akkerbouw er onmogelijk en veeteelt moeilijk. In de tweede helft van de 17e eeuw woonden er niet meer uitsluitend boeren in de buurtschap, er hadden zich ook molenknechten gevestigd. In de eerste vermelding wordt de buurtschap niet Haaldersbroek genoemd, maar 't Kalf. Pas vanaf de 18e eeuw werd de naam Haaldersbroek meer algemeen gebruikt, naast Oostzaandam aan 't Kalf en het Weiver.
De schrijfwijze van de naam Haaldersbroek was allerminst eenduidig, ook werden de namen Hollaerdsbroek, Haaler Broek en Haaldersbroec gebruikt. De eerste vermelding dateert uit 1440, toen pastoor Simon Laan van Oostzaan, op aandringen van zijn parochianen, toestemming vroeg om een kapel in 't Kalf te stichten. Volgens Dick Kerssensplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKerssens, Dick
Wormerveer 2 januari 1937
Archiefambtenaar, geschiedschrijver, genealoog, auteur van jongensboeken.
Kerssens, oorspronkelijk typograaf, kwam in 1976, na avondstudie, als archiefambtenaar te werken bij de semi-statische archieven van Zaanstad. Hij had toen al regelmatig historische artikelen gepubliceerd in het dagblad De Typhoon. In 1982 publiceerde hij 'Beurt om beurt', de geschiedenis/genealogie van de familie Smit, een Zaans geslacht van beurtvaarders en expediteurs. werd de vergunning verleend, maar is het niet zeker of de kapel ook werd gebouwd. Zowel Kerssens als publicist Aris van Braamplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBraam, Prof. dr. Aris van
Zaandam, 1 juni 1923 - Wormerveer, 8 mei 2002
Prof. dr. Aris van Braam, wetenschapper, en één van de belangrijkste naoorlogse publicisten over de Zaanstreek. Aris van Braam haalde in 1946 zijn doctoraal Sociografie, daarna volgde zijn benoeming tot eerste hoofd van het Sociografisch Bureau van Zaandam., beiden verrichtten onderzoek naar de geschiedenis van de buurtschap, menen dat Haaldersbroek aanzienlijk ouder is dan met documenten aangetoond kan worden. Van Braam opperde zelfs de mogelijkheid dat Haaldersbroek de oudste bewoningskern van Zaandam is. Dat zou betekenen dat de Kalverpolder reeds in de 13e eeuw, en mogelijk nog eerder, bewoond was. Archeologisch bewijs hiervoor is nooit gevonden.
Haaldersbroek heeft altijd een geïsoleerde positie binnen de Zaanstreek gehad. Deze afzondering was min of meer zelf gekozen: tot 1928, toen het pad onderhoud door de bewoners aan de gemeente Zaandam werd overgedragen, stonden aan het begin van de buurt twee palen, met een onderlinge tussenafstand van slechts één meter. Bredere karren konden er dus niet door. Een andere reden voor het isolement van Haaldersbroek was, naast de excentrische ligging, het geloof. De inwoners van Haaldersbroek bleven tijdens en na de Reformatie en de Spaanse Tijdplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigSpaanse tijd
Lokale aanduiding voor de jaren 1572 tot en met 1576, de tijd waarin de Zaanstreek gedeeltelijk door troepen in Spaanse dienst bezet was. Feitelijk is het een foutieve naamgeving van de eerste jaren van de opstand in de Nederlanden tegen de toenmalige vorst, in meerderheid katholiek. Mede door de excentrische ligging konden zij hun godsdienst reeds vroeg in het openbaar belijden. Al omstreeks 1650-'55 predikte een eigen priester in een voormalig vleethuisplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVleethuizen
Benaming van de 17e- en 18e- eeuwse pakhuizen, die ten behoeve van de walvisvaart in gebruik waren 'Vleet' was een synoniem van 'vloot' (Boekenoogen, De Zaanse Volkstaal), in ruime betekenis werd er de gehele uitrusting mee bedoeld die voor de Groenlandvaart gebruikt werd. In de vleethuizen werden harpoenen en andere benodigdheden, roeiriemen en tuigage, alsmede proviand opgeslagen. in de buurtschap. Door de eigen priester nam de afhankelijkheid van Oostzaan gaandeweg af en oriënteerde Haaldersbroek zich economisch steeds meer op Koog en Zaandijk.
In de bevolkingsomvang van Haaldersbroek kwam in de loop der eeuwen weinig verandering. Rond 1630 woonden er naar schatting 175 mensen. in 1805 23 en in 1942 volgens een telling van Van Braam 236. Eind 1989 woonden er circa 125 mensen. In de 18e eeuw bestond de buurtschap uit drie paden: Haaldersbroek, Oosteinde en Westeinde. Daarvan zijn Haaldersbroek en het Oosteinde, nu de Haaldersbroekerdwarsstraat, over. De paden waren particulier bezit. Een deel van de Haaldersbroekerdwarsstraat is niet vrij toegankelijk. Nadat de Kalverpolder in de 17e eeuw minder geschikt voor het boerenbedrijf was geworden, kwamen er wijzigingen in de middelen van bestaan van de inwoners van de buurtschap. In de 17e eeuw was aan de Kalverringdijk een aantal molens gebouwd. Twee oliemolens, De Halve Maanplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigMaan, de Halve
Oliemolen en later doppenmolen De Halve Maan, te Oostzaandam, toebehorende aan de firma Kop en Wezel. De eerste vermelding dateert uit mei 1652, maar hij was al ouder. De molen heeft gestaan aan en ten oosten van De Poel, nabij Haaldersbroek, buitendijks, en werd op zondag 21 februari 1897, na een aantal jaren als doppenmolen dienst te hebben gedaan, als gevolg van het heetlopen geheel verbrand. en De Sint Lucasplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigSint Lucas, de
Oliemolen te Oostzaandam, ook De Schoenlapper, De Luikes en De Lukes genoemd. De Windbrief werd gegeven in oktober 1679. Hij heeft gestaan nabij Haaldersbroek, buitendijks aan de noordoosthoek van de Poel, en werd gesloopt in 1910.
oliemolen molen, vijf oliemolens en twee pelmolens bevonden zich in de directe nabijheid van het buurtschap. De molenarbeiders waren oorspronkelijk afkomstig uit Koog en Zaandijk en kwamen dagelijks met een roeibootje de Zaan over. Een aantal van hen kwam later in de buurtschap wonen waardoor het percentage protestanten onder de inwoners toenam.
Het economisch hoogtepunt voor Haaldersbroek was de 19e eeuw. Daarna nam het inwonertal van de buurtschap af, mede door de bouw van een katholieke kerk aan het Kalf. In 1942 werkte 53% van de beroepsbevolking in de industrie, in de voedings- en genotmiddelenindustrie 18%; 25% in het agrarisch bedrijf en 11% in handel en verkeer. Ondanks de verplaatsing van de kerk was de buurtschap overwegend katholiek gebleven: 47% van de bevolking. 15% was gereformeerd, 13% hervormd, 21% onkerkelijk en ook woonden er nog enige Luthersen en doopsgezinden in de buurtschap. Haaldersbroek is in de twintigste eeuw kleiner geworden, maar heeft haar authentieke karakter grotendeels behouden. De laatste jaren zijn er enige panden in stijl bijgebouwd. Ook de oude wegsloot is bewaard gebleven. Het isolement van de buurtschap is, met de aanleg van de Leeghwaterweg en de uitbreidingen van het Kalf, sterk verminderd. De procedure die tot aanwijzing van Haaldersbroek als beschermd dorpsgezichtplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBeschermd dorpsgezicht
De aanwijzing tot beschermd dorps- of stadsgezicht is geregeld in de Monumentenwet van 1966. Deze wet houdt zich allereerst bezig met de afzonderlijke monumenten, maar daarbij is als nieuw element het bewaren van gehele historische straten of buurten gevoegd. In de memorie van toelichting bij de wet wordt verklaard moet leiden is in gang gezet, maar nog niet afgerond.