Zwolle, 11 augustus 1899 – Soest, 31 juli 1960

Anton Gerrit Jongsma lid van de NSB, burgemeester van Krommenie van 11 juli 1942 tot 17 november 1943, bijgenaamd Gekke Gerrit.

In de Zaanstreek werden tussen 1943 en 1945 zo’n twintig mannen en twee vrouwen gedood door de illegaliteit. De conclusie lijkt gerechtvaardigd dat door deze liquidaties twee tot vier keer zoveel slachtoffers vielen als op grond van het Zaanse inwonertal kan worden verwacht. Verwonderlijk is dat niet; het verzet in de Zaanstreek was bovengemiddeld actief. Het aantal aanslagen op collaborateurs, zwarthandelaars en dieven bleef echter niet beperkt tot twintig. Een handvol pogingen om tegenstanders uit de weg te ruimen mislukte.

Krommenie zat van 11 juli 1942 tot 17 november 1943 opgescheept met NSB-er A.G. Jongsma (42) een douaneambtenaar uit Rotterdam. Van deze figuur, die zich in WA-kostuum als burgemeester liet installeren, werd gezegd dat hij een crimineel verleden had en erg veel dronk. De vooroorlogse wethouders Jan Blankenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBlanken, Jan

Zwammerdam 27 februari 1896 - Wormerveer 30 juli 1983

Het echtpaar Jan Blanken en Alice Blanken-Blendofsky, wonend op Blok 62 Krommenie, kreeg tijdens de bezetting van Nederland te maken met meerdere dilemma’s. Jan Blanken was namens de SDAP wethouder in Krommenie. Op 8 mei 1941 werd burgemeester en Frederik Leonardus Groep hadden Krommenie tot dan toe bestuurd. Zij weigerden echter met Jongsma samen te werken en lieten zich daarna niet meer in het gemeentehuis zien.

Op de dag, dat Jongsma in functie trad, arresteerde de SD de Krommenieër A. Rond wegens verspreiden van De Waarheid. Jongsma had die arrestatie niet bewerkstelligd, maar daarna heeft hij zich in Krommenie vooral met politiezaken bezig gehouden. Nu en dan trad hij zelf als politieman op. Toen J. Sman op zaterdag 22 augustus colporteurs met Volk en Vaderland uitschold nam Jongsma persoonlijk diens persoonsbewijs af. Pas maandag zou hij het teruggeven. Daarmee bereikte hij, dat Sman zondags binnen moest blijven, want 15-plussers mochten alleen buiten zijn met een persoonsbewijs op zak. En toen op 3 oktober in de bioscoop een collectebus van Winterhulp verdwenen was, liet Jongsma zelf de bioscoop ontruimen.

Die derde oktober was trouwens toch een triomfantelijke dag voor hem, want dankzij zijn inspanning had de Jeugdstorm, de jeugdorganisatie van de NSB, perceel Weiver 38 als Zaans hoofdkwartier in gebruik kunnen nemen. Anderzijds werd hij getreiterd. Met open vizier door de luchtbescherming. Die meende 18 augustus gezien te hebben, dat 's avonds laat licht uit Jongsma's woning naar buiten kwam. Dat mocht niet. De luchtbescherming er op af. „Ik heb verduisterd volgens de voorschriften“, zei Jongsma. De luchtbescherming hield vol, dat z'n verduistering toch niet in orde was en beleefde het plezier, dat Jongsma een paar dagen later dubbel verduisteringspapier aanbracht.

Ondergronds werd het prestige van Jongsma danig aangetast, toen in de nacht van 6 op 7 november, de herdenkingsdag van de Russische revolutie in 1917, met koeien van letters 'Leve Stalin' op zijn woning werd geschilderd! De volgende dag werden anti-Duitse pamfletten in Krommenie verspreid. Jongsma zelf probeerde ze te achterhalen en in beslag te nemen. Wegens deze illegale bezigheden werden de Krommenieërs G. Boonstra, C. Bosman, vader K. en zoon C. Donker, J. Grin, IJ. Hermsen, G. Schaar en Gerrit Jan de Wit gearresteerd, van wie Bosman en Gerrit Jan de Witplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWit, Gerrit Jan de

Krommenie, 17 april 1899 - Flossenbürg, 5 januari 1945 Gerrit Jan de Wit 1899-1945 Gerrit Jan de Wit, woonachtig in Krommenie, werd opgepakt nadat er met koeien van letters 'Leve Stalin' op de woning van NSB-burgemeester Anton Jongsma werd geschilderd en de dag erna anti-Duitse pamfletten in Krommenie werden verspreid. De Wit's naam wordt tevens genoemd bij de april-meistaking 1943 waar hij als werknemer van Verblifa op 30 april 1943 in staking ging. niet uit gevangenschap zijn teruggekomen.

A.G. Jongsma is waarschijnlijk het eerste doelwit van de regionale illegaliteit. Op dezelfde dag dat deze fanatieke NSB'er een kogel op zich afgevuurd krijgt, wordt er ook een aanslag gepleegd op de Zaandijkse Willem Korf. Onduidelijk is of de aanslag op Korf het gewenste resultaat heeft; de berichten spreken elkaar tegen. De beoogde liquidatie van Jongsma mislukt in ieder geval wel.

In zijn memoires wijdt Jan Brasser, in 1943 de plaatselijk leider van de Raad van Verzet RVV, een halve pagina aan de aanslag op de gehate Jongsma, bijnaam 'Gekke Gerrit'. ,,Op 27 september 1943 liep 'ie in de Badhuislaan, z’n hond uit te laten. En twee jongens die tot de RVV behoorden en die die opdracht van mij hadden gekregen, die schoten 'm in z'n borst”, aldus Brasser. Kort daarna ziet de communistische verzetsman een exemplaar hangen van het NSB-blad Volk en Vaderland. “Er stond ook in: aanslag op kameraad Jongsma, burgemeester in Krommenie. Kogel in portefeuille blijven steken. Dat zal wel een combinatie van afstand, licht kaliber pistool en dikke portefeuille geweest zijn, dat de kogel bleef steken dus, hè.”

De herinneringen van Brasser sluiten aan bij die van Jongsma. De burgemeester laat de NSB een dag later verslag doen van de aanslag: “Hij liep met zijn hond op de openbare weg en werd door twee wielrijders ingehaald, die hem voorbijreden en een schot in de borst afvuurden. De kogel bleef in zijn portefeuille steken. De burgemeester is ongedeerd. Doordat hij op zijn hond viel, kon hij deze de daders niet achterna zenden.”

A.G. Jongsma uit Maartensdijk had als burgemeester van Krommenie in de periode juli 1942 tot september 1943 door zijn anti-Nederlandse houding een groot aantal Nederlanders om verschillende redenen in handen van de Duitsers gespeeld. Voor deze en nog andere gevallen van anti-Nederlands gedrag en hulpverlening aan de vijand had de ex-burgemeester zich gistermiddag voor het Bijzonder Gerechtshof te Amsterdam te verantwoorden.

Negentien getuigen werden in verband met het optreden van verdachte door de president van het Bijzonder Gerechtshof, mr. E.A.M. Lamers, ondervraagd. In zijn requisitoir noemde mr. Keune de verdachte één van de meest ongunstige figuren onder de NSB-burgemeesters. Hij zal zwaar gestraft moeten worden. De procureur-fiscaal eiste een gevangenisstraf van 25 jaar met aftrek van de tijd, doorgebracht in preventieve hechtenis en ontzetting uit de rechten voor de tijd van het leven. Uitspraak volgt op 1 maart 1948. Bron: De Gooi- en Eemlander.

De Bijzondere Raad van Cassatie deed op 13 december 1948 uitspraak in de zaak tegen de voormalige NSB-burgemeester van Krommenie, A.G. Jongsma uit Maartensdijk, die in beroep was gegaan tegen het vonnis van het Amsterdamse Bijzondere Hof dat hem tot vijftien jaar gevangenisstraf had veroordeeld. De Raad legde hem een gevangenisstraf van achttien jaar met aftrek op.

Bronnen: o.a. Wim Swart en Erik Schaap

Zie: Tweede Wereldoorlogplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigTweede Wereldoorlog

De gevolgen van de Tweede Wereldoorlog voor de Zaanstreek en haar inwoners kunnen niet los worden gezien van wat toen elders gebeurde. Bezetting, verlies van vrijheid, armoede, deportaties, spoorwegstaking, honger, verzet en executies, de Zaanstreek kreeg er haar deel van. 3