De gevolgen van de Tweede Wereldoorlog voor de Zaanstreek en haar inwoners kunnen niet los worden gezien van wat toen elders gebeurde. Bezetting, verlies van vrijheid, armoede, deportaties, spoorwegstaking, honger, verzet en executies, de Zaanstreek kreeg er haar deel van.

Voor de samenhang eerst algemene overzichten, een internationaal en een nationaal.

Op 1 september 1939 viel Duitsland, sinds januari 1933 geleid door de nationaal-socialistische dictator cq Führer Adolf Hitler, Polen binnen. De dictatuur was uit op verovering van Lebensraum, vooral in Oost-Europa. Twee dagen later verklaarden Engeland en Frankrijk de oorlog aan Duitsland waarmee het begin van de Tweede Wereldoorlog een feit was. De strijd in Europa eindigde op 8 mei 1945 nadat de restanten van het Duitse leger onvoorwaardelijk capituleerden. Duitse bondgenoot Italië, vanaf juni 1940 actief aan de zijde van Hitler, had zich midden 1943 al gewonnen gegeven.

De voornaamste overwinnaars in Europa waren Engeland, de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten, de Grote Drie. De strijd tegen Duitsland was hun gemeenschappelijke belang geweest, ondanks aanzienlijke onderlinge tegenstellingen die na 1945 gingen overheersen. De Duitse bondgenoot Japan gaf zich feitelijk aan de Verenigde Staten over op 15 augustus 1945, formeel op 2 september 1945. Daaraan vooraf ging dat op 6 augustus boven Hiroshima en op 9 augustus boven Nagasaki elk een Amerikaanse atoombom tot ontploffing werd gebracht en dat daar tussen, op 8 augustus, de Sovjet-Unie Japan de oorlog had verklaard.

De Sovjet-Unie raakte ondanks een in 1939 gesloten niet-aanvalsverdrag met Duitsland bij de oorlog betrokken door een onverhoedse Duitse inval onder de codenaam Operatie Barbarossa op 22 juni 1941. In de oorlogswinter 1941-1942 drongen de Duitsers door tot een paar kilometer van Moskou, in de winter 1942-1943 tot in Stalingrad. Zij werden teruggedreven tot in Berlijn en aan de Elbe. De Verenigde Staten moesten zich rechtstreeks in de oorlog mengen nadat op 7 december 1941 de Japanse luchtmacht bij verrassing de Amerikaanse Pacificvloot in Pearl Harbour vernietigde en op 11 december 1941 Hitler de Verenigde Staten de oorlog verklaarde.

De Verenigde Staten vochten op een aantal fronten: in de Pacific tegen Japan en samen met Engeland eerst in Noord-Afrika en daarna in Zuid-Europa tegen Italië en Duitsland; sinds 6 juni 1944, de dag van de invasie in Normandië, in West-Europa tegen Duitsland alleen. Zij werden gesteund door onder anderen Canadezen, Australiërs en in Engeland gevormde strijdkrachten van Fransen, Polen en Nederlanders, strijdend in de Prinses Irene Brigade.

Ook de westelijke geallieerden waren op 8 mei 1945 diep in Duitsland doorgedrongen. Hitler was toen al dood. Op 30 april 1945 pleegde hij op 56-jarige leeftijd zelfmoord in zijn bunker in Berlijn. De Tweede Wereldoorlog heeft ca. 50 à 55 miljoen mensen het leven gekost, onder wie zes miljoen joodse, van wie de meesten zijn vergast. In het kader van hun rassentheorie beschouwden de nationaal-socialisten de joden als een groep van hun voornaamste vijanden. De Sovjet-Unie verloor 20 miljoen mensen, Duitsland 6 miljoen, Japan 2 miljoen, Frankrijk 600.000, Engeland 300.000, de Verenigde Staten 260.000 en Nederland 250.000.

Op vrijdag 10 mei 1940 om 4 uur 's morgens begon Duitsland een aanval op West-Europa: het viel Nederland, België en Luxemburg binnen en begon na maanden van passiviteit werkelijk oorlog te voeren tegen Frankrijk. De Nederlandse regering had ondanks haar sympathie voor Engeland en Frankrijk haar best gedaan zich neutraal in het conflict op te stellen. Daarom had zij ook langs de kust verdedigingswerken laten bouwen. Koningin Wilhelmina sprak 's morgens vroeg voor de radio over een voorbeeldloze schending van de goede trouw en de aantasting van wat tussen beschaafde staten behoorlijk is.

Het leger, als eerste in deze oorlog geconfronteerd met massa's Duitse parachutisten in het binnenland, hield stand tot en met dinsdag 14 mei 1940 in de namiddag. Voorname weerstandspunten waren de Grebbeberg bij Rhenen en de toegang tot de Afsluitdijk bij Kornwerderzand in Friesland. De directe aanleiding tot de capitulatie waren het Duitse luchtbombardement op Rotterdam en de dreiging dat andere steden zouden worden gebombardeerd.

Ongeveer 2.200 Nederlandse militairen en 2.500 burgers verloren in de vijf oorlogsdagen het leven. Eén dag vóór de capitulatie, op Tweede Pinksterdag 13 mei 1940, weken koningin Wilhelmina en de regering uit naar Engeland. Prinses Juliana en haar kinderen Beatrix en Irene gingen naar Canada. Na het vertrek van koningin en regering lag in het binnenland het hoogste gezag een paar dagen in handen van generaal Henri Gerard Winkelman, de opperbevelhebber van het Nederlandse leger. Daarna namen de Duitsers het over.

Eind mei 1940 werd dr. Arthur Seyss-Inquart in Den Haag geïnstalleerd als rijkscommissaris voor het bezette Nederlandse gebied, de hoogste Duitse autoriteit in ons land. Hij was overigens een Oostenrijker die een voorname en dubieuze rol had gespeeld bij de aansluiting van zijn land bij Duitsland. Seyss-Inquart kondigde aan dat het aan Duitsland verwante Nederland, beide Germaanse volkeren, met welwillendheid zou worden behandeld. Duitsland zou niet proberen Nederland een vreemde overtuiging op te dringen, zei hij. Spoedig bleek dat dit anders was.

In strijd met de Nederlandse tradities van vrijheid en verdraagzaamheid werden al in de zomer van 1940 maatregelen genomen tegen de persvrijheid, de vrijheid van de politieke partijen en de vakbeweging, de vrijheid van meningsuiting, de vrijheid om te luisteren naar Engelse radiozenders en tegen de gelijkberechtiging van joodse en niet-joodse landgenoten. Binnen negen maanden werden de joodse Nederlanders in een uitzonderingspositie geplaatst. Dit laatste was de aanleiding tot de Februaristaking van 1941. In juli 1942 begonnen vanuit Amsterdam de deportaties van joodse landgenoten naar concentratiekampen in vooral Duitsland en Polen. Ruim honderdduizend van hen overleefden die niet.

Ook in de zomer van 1940 begon het afvoeren van Nederlandse voorraden naar Duitsland. De distributie van consumptiegoederen die in 1939 was ingevoerd voor suiker, werd nu uitgebreid met brood, bloem, koffie, thee, boter, margarine, spijsvetten, grutterswaren, zeep, vlees, vleeswaren, kaas, eieren, koek en gebak. Ook schoenen gingen op de bon. Naarmate de oorlog duurde vielen meer goederen onder de distributie en werden de rantsoenen steeds verminderd. Tot in januari 1945, gedurende de hongerwinter, in nog bezet gebied iedere Nederlander boven de kleuterjaren via de distributie niet meer kreeg dan 400 gram brood en een halve kilo aardappelen in de week.

In de zomer van 1940 begon ook het dwang uitoefenen op werkloze mannen om te gaan werken in Duitsland. Die dwang was door ambtenaren van het ministerie van Sociale Zaken bedacht vóór de Duitsers zich er mee bemoeiden. De dwang werd door de Duitsers opgevoerd, later ook op mannen die wel werk hadden in Nederland. Tenslotte werden jongens en mannen willekeurig op straat aangehouden bij razzia's en naar Duitse arbeidsplaatsen afgevoerd.

Het duurde enige tijd eer ergernis en woede van de meeste Nederlanders over de inval en de eerste maatregelen zich kanaliseerden in een anti-Duitse stemming. Eerst waren er verwarring en onzekerheid. In die fase was er vooral bij haar vroegere aanhangers ontgoocheling over het vertrek van koningin Wilhelmina naar Londen. Liet zij het land in nood in de steek? Was zij gevlucht?

Die periode duurde kort. Snel werd Wilhelmina, mede door haar felle radiotoespraken, ook voor Nederlanders die tevoren nauwelijks verwantschap met haar hadden gevoeld, het symbool van onverzettelijkheid tegen de bezetter en zijn handlangers, de NSB'ers. NSB'ers werden algemeen beschouwd als verraders.

NSB'ers waren de leden van de Nationaal Socialistische Beweging. Die was in 1931 opgericht door de toen 41-jarige ir. Anton Adriaan Mussert. Hij was al als 33-jarige hoofdingenieur van de Provinciale Waterstaat in Utrecht geworden. De NSB streefde naar een machtsstaat met volledige gehoorzaamheid van de burgers. Haar leidend beginsel was: 'Voor het zedelijke en lichamelijke welzijn van ons volk is nodig: een krachtig staatsbestuur, zelfrespect van de natie, tucht, orde, solidariteit van alle bevolkingsklassen en het voorgaan van het algemeen nationaal belang boven het groepsbelang en het groepsbelang boven het persoonlijk belang.'

Er waren eerder gelijkgezinde groepjes geweest die weinig weerklank vonden. Dat kwam mede doordat hun voormannen wat querulant-achtige figuren waren. Mussert was anders. Hij leek een keurige meneer met een voorname functie. Hij sprak mensen aan, vooral in de middengroepen van de maatschappij. Geplaagd als zij waren door de gevolgen van de in 1929 uitgebroken economische wereldcrisis meenden zij dat ons parlementair stelsel geen afdoende oplossingen kon of wilde bieden voor hun problemen. Daarom moest 'een sterke man' de kans krijgen.

In 1935, bij de verkiezing van Provinciale Staten, de eerste waaraan de NSB meedeed, kreeg zij in het hele land bijna 8% van de stemmen. Uitschieters waren Den Haag met 12% en Amsterdam met 11%. Tot dan had de NSB zich verre gehouden van wat sinds 1933 in Duitsland gebeurde. Zo was de NSB toen bijvoorbeeld niet anti-joods. Joden mochten ook lid zijn.

Na 1936, toen mr. Meinoud Marinus Rost van Tonningen bij de NSB was gekomen, hij nam daarvoor ontslag uit een betrekking bij de Volkenbond in Wenen, begon de NSB zich volledig te oriënteren op Nazi-Duitsland. Zij was blij met de inlijving van Oostenrijk bij Duitsland, met de bezetting van het Sudetenland en de verdere bezetting van Tsjechoslowakije, zij gaf in 1939 de joden de schuld van het uitbreken van de oorlog. Zij was toen ook anti-semitisch geworden. Eveneens met haar gewoonten, partijopbouw en kleding oriënteerde de NSB zich op Duitsland.

Het verkiezingssucces in 1935 en de toenemende oriëntatie op Duitsland van de NSB maakten anderen wakker. Hoe onderling verdeeld linkse partijen als de Sociaal-Democratische Arbeiderspartijplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigSocialisme

Politieke stroming, strevend naar een maatschappijvorm waarin niet, zoals in het 19e-eeuwse kapitalisme, het bezit, maar de arbeid centraal staat en onder meer gericht op gelijke ontwikkelingskansen voor alle leden van de gemeenschap. Het socialisme is sinds de tweede helft van de 19e eeuw van zeer grote en wijd verbreide invloed, ook in Nederland. De Zaanstreek had lange tijd de naam SDAP, de Communistische Partij Nederlandplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigCommunisme

Politieke stroming, met in de Zaanstreek lange tijd grote aanhang en belangrijke invloed.

Algemeen

Onder communisme wordt verstaan: een maatschappelijk stelsel waarin de productiemiddelen gemeenschappelijk eigendom zijn en waarin bij de verdeling der voortgebrachte goederen en diensten het beginsel wordt gevolgd dat elk lid van de gemeenschap daarover kan beschikken naar behoefte. Bij ontbreken van dit stelsel wordt onder communisme tevens verstaan: het streven naar die maatsch… CPN en de Revolutionair Socialistische Arbeiders Partij RSAP ook waren, zij keerden zich tegen de NSB. De generale synode van de gereformeerde kerkplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigGereformeerden

Kerkstroming, afsplitsing van de Nederlands Hervormde Kerk, met vanaf het begin een bescheiden aanhang in de Zaanstreek.

Vanaf 1834 vonden overal in Nederland afscheidingen plaats van kleine groepen protestanten die zich niet meer thuis voelden in de Nederlands Hervormde Kerk. Sinds het 'Algemeen Reglement voor het Bestuur der Hervormde Kerk in het Koninkrijk der Nederlanden' van Koning Willem I (waarin de naam Nederlands Gereformeerde Kerk was veranderd in Nederlands Hervormde… en de rooms-katholieke bisschoppenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKatholieken

Zie: Rooms katholieken en Oud katholieken. oordeelden afwijzend over de NSB. Ook groepen als Eenheid door Democratie en het Comité van Waakzaamheid bestreden haar.

Dat leidde er toe dat de NSB bij de Tweede Kamerverkiezingen van 1937 nog maar 4% van de stemmen kreeg; een halvering sinds 1935. Zij zelf had juist een veelvoud verwacht. Mede doordat de regering de NSB onder 'het ambtenarenverbod' liet vallen, ambtenaren mochten niet langer lid zijn van de NSB; zij moesten kiezen tussen behoud van hun werk en behoud van hun lidmaatschap, nam het aantal officiële leden af. Er waren ook mensen in het geheim lid; zij bleven buiten de telling. Zo waren de NSB'ers al voor de oorlog in een isolement gekomen. Na 14 mei 1940 voelden zij zich beschermd door de Duitse bezetter. Zij namen bezit van de straat, ook de tot dan toe geheime leden.

Uiteraard voegden zich personen bij hen die meenden de huif tijdig naar de wind te moeten hangen. Dat moment was zeker aangebroken toen in juni 1940, na de Franse capitulatie in de Blitzkrieg, Duitsland in Europa heer en meester leek. Alleen Engeland was nog niet verslagen. De langduriger NSB'ers noemden deze nieuwe aanwas smalend meikevers. Oude, voormalige geheime en nieuwe NSB'ers, allen werden beschouwd, en vaak ook behandeld als verraders.

Achteraf is komen vast te staan dat zij voorafgaande aan en in de oorlogsdagen van mei 1940 geen verraad hebben gepleegd in die zin dat zij militaire geheimen aan de Duitsers hebben doorgegeven of aan Duitse zijde hebben meegevochten. Wel stelden velen van hen zich tijdens de bezetting geheel beschikbaar voor de Duitsers, onder andere als vrijwilligers in de oorlog tegen de Russen, als ambtenaren, burgemeesters, politiefunctionarissen en als verklikkers.

Dan waren er ook de WA'ers, de zwart-geüniformeerden van de Weer-Afdeling van de NSB. Een soort straatvechters die probeerden onwelgezinden te intimideren. Aanvankelijk gingen ergernis en woede van de andere Nederlanders vooral uit naar al deze NSB'ers. Die deden hun kwalijke werk vrijwillig. Een Duitse soldaat heette tenslotte maar te zijn gestuurd. Pas na die gewone soldaten kwamen de harde partijgangers: de mannen van de SA of Sturm Abteilung, oorspronkelijk het orgaan voor opleiding en opvoeding, de SS of Schutz Staffel, het Germaans elite-orgaan van de partij, de SD of Sicherheits Dienst, een veiligheidsorgaan, en de Gestapo ofwel de geheime staatspolitie. Onder aanvoering van dr. Arthur Seyss-Inquart en Hanns Albin Rauter, de hoogste Duitse politieman in Nederland, maakten zij gauw duidelijk wie hier werkelijk de baas waren geworden: zij, de Duitsers. En niet hun hulpjes van de NSB.

De Duitsers mochten de baas zijn, zij hadden het niet alleen voor het zeggen. Eén van hun eerste maatregelen was het onder toezicht stellen van de dagbladen. Die werden beperkt in hun vrijheid te schrijven wat zij wilden en gedwongen door de Duitsers gewenste stukken op te nemen. Maar in de zomer en het najaar van 1940 verschenen er in Nederland al 62 illegale krantjes, meestal gestencild, met een totale oplaag van boven de 50.000. Zij wekten de lezers op zich niet neer te leggen bij de Duitse overmacht. De bekendsten van die ondergrondse kranten werden Het Parool, Vrij Nederland en De Waarheid. Uit Vrij Nederland kwam later Trouw voort. In oktober 1944 verscheen in de Zaanstreek de illegale Typhoonplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigTyphoon, Dagblad voor de Zaanstreek

Dagblad, oorspronkelijk illegaal verzetsblad, aanvankelijk uitgegeven door De Typhoon bv te Zaandam, later door uitgeversmaatschappij Midden Noord-Holland, Damiate Holding Haarlem. Het eerste exemplaar van De Typhoon verscheen op 12 oktober 1944 en werd uitgebracht door de Rooms Katholieke Centrale, RKC, zie ook:; de eerste uitgave heette de Moffenzeef. De Typhoon werd gemaakt door de rooms-katholieke centrale van kapelaan Gerrit Grootplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigGroot, Gerrit

Hillegom 1915 - Amsterdam, 7 mei 1981

Gerardus Joannes Maria (Gerrit) Groot, rooms-katholiek geestelijke, tijdens de Tweede Wereldoorlog actief in het Zaans verzet, stond onder meer aan de basis van het illegale blad De Typhoon. Gerrit Groot, de verzetskapelaan, werd na een opleiding aan het Klein-Seminarie Hageveld te Hillegom en het Philosoficum te Warmond in juni 1939 tot priester gewijd. Aanvankelijk werd hij kapelaan te Schagen, in april 1941 kreeg hij deze functie te Zaand… die eerder mannen en jongens had helpen onderduiken als zij moesten werken in Duitsland. Aanwakkeren van de verzetsgeest, perspectief blijven bieden op betere tijden en blootleggen van de leugens in de bovengrondse kranten waren de voornaamste bezigheden van de illegale kranten. Zij hadden succes.

Vanzelfsprekend lagen de meeste mensen niet van de ene dag op de andere dwars. Het merendeel paste zich aan. Zij probeerden er het beste van te maken. Tot hen behoorden bedrijven die graag Duitse opdrachten wilden uitvoeren. Tot hen behoorden ook de leiders van de zomer 1940 opgerichte Nederlandse Unie, Louis Einthoven (44), Johannes Linthorst Homan (37) en Jan Eduard de Quay (38). Zij meenden beter dan de NSB in staat te zijn ons land in te passen in de nieuwe verhoudingen. Hun grote aanhang werd vooral gelokt door de anti-NSB-gezindheid van de Unie. Door de hardheid van het bezettingsregime werd het trouwens steeds moeilijker om ergens nog het beste van te maken. Langzamerhand ontstond de situatie dat enkele duizenden actief verzet pleegden. Zij maakten ondergrondse kranten, hielpen joden en andere onderduikers, overvielen distributiekantoren, pleegden sabotage, ruimden verraders uit de weg, hinderden Duitse transporten en haalden soms illegale strijders uit de gevangenis.

Enige tienduizenden raakten bij de illegaliteit betrokken als onderduikers en huisvesters van onderduikers en illegale strijders. Er waren nog meer mensen die kennis namen van de inhoud van de illegale kranten en financieel bijdroegen aan het verzet. Een wezenskenmerk van de illegaliteit was de anonimiteit van haar medewerkers. Maar door hun contacten en bezigheden moeten vele anderen hebben geweten, althans hebben vermoed, wie waren betrokken bij de illegaliteit. Dat heeft wel eens tot verraad geleid, maar slechts op beperkte schaal. De gevolgen daarvan waren trouwens erg genoeg.

Dat alles was overigens in het klein begonnen. Met schimpen op en negeren van NSB'ers. Met weghalen of verplaatsen van Duitse wegwijzerborden. Ontduiken van het verbod naar de Engelse radio te luisteren. Demonstratief dragen van anjers op de eerste verjaardag van Prins Bernhard tijdens de bezetting. Het laten mislukken van collectes voor de Winterhulp. Het nauwelijks voldoen aan de verplichting koper, andere bruikbare metalen en radio's in te leveren. Kleine dingen. Maar ze werkten.

Januari 1941 schreef de secretaris-generaal van het departement van Opvoeding, Wetenschap en Cultuur aan gemeentebesturen dat zij op hun middelbare scholen een eind moesten maken aan het getreiter van kinderen van NSB'ers door andere leerlingen. NSB-leider Mussert klaagde juni 1941 in Wormerveer over die onnozelen die elkaar te pas en te onpas Ozo toeriepen, een afkorting van Oranje zal overwinnen. Het drong door tot de NSB'ers hoe geïsoleerd zij waren gebleven.

Er vonden twee massale openbare protesten plaats. Al op 25 en 26 februari 1941, negen maanden na het begin van de bezetting, was dat in Amsterdam, de Zaanstreek, Haarlem en Hilversum, de door de illegale CPN geïnspireerde staking tegen de jodenvervolging. In het voorafgaande weekeinde waren in Amsterdam 388 joodse jongens en mannen opgepakt, afgeranseld en weggevoerd met onbekende bestemming. In april/mei 1943 volgde spontaan een omvangrijker staking, voornamelijk buiten de Randstad. De directe aanleiding was het in krijgsgevangenschap terugroepen van Nederlandse militairen uit de meidagen van 1940. De Duitsers reageerden er keihard op. Toen waren de verhoudingen al aanzienlijk verscherpt.

De Duitse nederlaag begon zich in 1942 af te tekenen: bij Stalingrad waren in de winter 1942-1943 240.000 Duitse militairen uitgeschakeld. Sinds december 1942 mocht Mussert zich na een bezoek aan Hitler leider van het Nederlandse volk noemen. Daarna had hij een secretarie van staat gevormd en een aantal gemachtigden benoemd. In verzetskringen vreesde men dat dit de aanzet tot een Mussert-regering was. Als waarschuwing schoot iemand uit het linkse deel van het verzet de gemachtigde Hendrik Alexander Seijffardt (69) dood. Een aanslag op een andere gemachtigde mislukte. Seyffart was in 1934 chef van de generale staf en voorzitter van de defensieraad geworden, sinds 1941 was hij leider van de Nederlandse vrijwilligers die met de Duitsers meevochten aan het oostfront.

De aanslagen leidden tot een meningsverschil tussen verzetsgroepen. Sommige meenden dat aanslagen te ver gingen. Andere oordeelden dat in de inmiddels aangebroken tijd van volledige rechteloosheid aanslagen gerechtvaardigd waren. Later werd die opvatting de algemene. Ook in het voorjaar van 1943 moesten de studenten een loyaliteitsverklaring tekenen, velen weigerden en raakten de artsen in een openbaar conflict met de artsenkamer. Het naar Duitsland sturen van Nederlandse arbeiders vierde hoogtij. Aanvankelijk was vooral uit linkse kring hulp geboden aan arbeiders die zich door onderduiken aan de arbeidsinzet onttrokken.

In het voorjaar van 1943 kwam daarin verandering. Ds. Frits Slomp, in het verzet Frits de Zwerver of ook wel Ouderling Van Zanten genoemd en mevrouw Helena Theodora Kuipers-Rietberg vormden in het protestants-christelijke volksdeel de organisatie die bekend zou worden als de landelijke organisatie voor hulp aan onderduikers LO. De kern van de LO is ook in de Zaanstreek ontstaan tijdens thee-avondjes die de anti-revolutionairenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigAnti-Revolutionaire Partij (ARP)

Eerste georganiseerde politieke partij in Nederland. In 1879 ontstaan door bundeling van de reeds bestaande plaatselijke anti-revolutionaire kiesverenigingen op basis van het door Abraham Kuyper geschreven beginselprogramma. Uitgangspunten van dit programma waren: hielden na het verbod van de politieke partijen. Tijdens deze bijeenkomsten wekten twaalf apostelen op tot geestelijk verzet.

Uit de LO kwamen de Knokploegen of KP's voort toen bonkaarten voor onderduikers niet meer op min of meer legale wijze te verkrijgen waren. Zo nodig traden zij gewapend op, net als de Raad van Verzet. In plaatsen waar de CPN sterk was, was de Raad van Verzet meestal links georiënteerd, elders niet of minder. Ook uit de Ordedienst, de OD, aanvankelijk vooral oud-officieren uit het leger die beoogden tussen vertrek van de Duitsers en terugkomst van de regering de orde te handhaven, kwamen personen voort die aan het gewapend verzet gingen meedoen.

De Duitsers bestreden het verzet te vuur en te zwaard. Aangehouden verzetsmensen werden gemarteld, doodgeschoten of naar concentratiekampen gestuurd. Na de invasie op 6 juni 1944 in Normandië bereikten de geallieerde troepen in september 1944 Zuid-Nederland. Hun opmars liep vast op de grote rivieren. Om die te overbruggen voerden de geallieerden op 17 september 1944 grote luchtlandingen uit bij onder andere Arnhem. Dezelfde dag gaf de Nederlandse regering opdracht tot de spoorwegstaking.

De luchtlandingen bereikten niet het beoogde resultaat. Arnhem bleef vooralsnog in Duitse handen. Door die ontwikkeling van de oorlog duurde de spoorwegstaking veel langer dan was verwacht. De Duitsers grepen de spoorwegstaking aan als alibi om de voedselvoorziening van Nederland stop te zetten. Dat leidde in West-Nederland tot de hongerwinter. Ze eindigde pas na de bevrijding. Die kwam voor West-Nederland op 5 mei 1945 met de Duitse capitulatie in Wageningen. Daarbij was prins Bernhard, sinds 3 september 1944 opperbevelhebber van de Binnenlandse Strijdkrachten BS, aanwezig. Zij waren in opdracht van de regering in Londen gevormd door samenbundeling van de Raad van Verzet, de KP's en de Ordedienst. Op sommige plaatsen kwam die bundeling uiterst moeizaam tot stand. De LO, het Nationaal Steunfonds en de illegale pers bleven buiten deze samenbundeling. Wel hadden zij regelmatig overleg met de staf van de BS.

Het oorlogsgeweld van de meidagen van 1940 trof de Zaanstreek niet, hoewel het niet onopgemerkt voorbij ging. Er waren Duitse vliegtuigen zichtbaar, er werd nu en dan met afweergeschut geschoten, beide Zaandamse ziekenhuizen, het gemeentelijk ziekenhuisplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigJuliana-ziekenhuis

Op 29 september 1967 geopend streekziekenhuis voor alle Zaangemeenten, gelegen aan de Oostkant van de Zaan aan de Koningin Julianaweg te Zaandam. Het was een voortzetting van het gemeentelijk ziekenhuis van Zaandam, dat sinds 1919 verdeeld over vele locaties in de Zaanstreek bestond en waarvan in 1931 een voor die tijd groot en fraai pand aan de Frans Halsstraat was opgetrokken, later ook wel het Van Raalten-centrum genoemd wat deels tot appartementen werd verbouwd. en de Sint Janplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigJohannes Ziekenhuis

Sinds 1969 de naam van het voormalige, oorspronkelijk roomskatholieke, ziekenhuis Sint Jan. De Sint Jan ontstond officieus al in 1925 uit een combinatie van roomskatholieke wijk- en ziekenverpleging, uitgeoefend door de Kleine Zusters van de Heilige Joseph uit Heerlen in een pand aan de Oostzijde te Zaandam. In 1925 werden daar twintig zieken opgenomen met 1173 ligdagen, terwijl de zusters 5000 huisbezoeken (prijs: 10 cent per bezoek) aflegden. In 1927 werd besloten een nieu… werden voor zover mogelijk ontruimd, omdat rekening werd gehouden met de mogelijkheid van gevechtshandelingen in de Zaanstreek en omgeving als de Duitsers over de Afsluitdijk zouden kunnen oprukken naar Amsterdam.

Enkele tientallen NSB'ers en communisten werden gearresteerd. Aan de arrestanten werd op Tweede Pinksterdag toegevoegd een in Zaandam gelegerde luitenant Jurriaan Gemmeke. Hij werd niet vertrouwd, mede omdat hij, zij het in een ondergeschikte rol, in november 1939 in Venlo was betrokken geweest bij een confrontatie tussen de Duitse en Engelse spionagediensten. Daarna was hij naar Zaandam overgeplaatst. De arrestatie werd verricht door majoor J.G.A. van de Upwich, militair commandant in Zaandam.

Derde Pinksterdag, de dag van de capitulatie, hield burgemeester Jan Kalff van Krommenie via de radiodistributie een toespraak waarin hij uiteenzette waarom het goed was dat de koningin naar Engeland was vertrokken. Die dag was in de hele Zaanstreek te zien dat Engelse oorlogsboten 's morgens aan de overkant van het Noordzeekanaal olietanks in brand hadden geschoten. Er torende een hoge en brede rookkolom boven de Zaanstreek die dagenlang stand hield.

Er sneuvelden veertien Zaanse militairen tijdens de meidagen:

• Pieter Christiaan Bonkerk in Ede,
• Cornelis Hendricus van den Bosplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBos, Cornelis Hendricus van den
  
  Velsen, 10 november 1905 - Den Haag, 10 mei 1940
  
  Cornelis Hendricus van den Bos, was een Zaandamse chauffeur, die als militair bij 3-III Depot Cavalerie gewond raakte bij het bombardement op de Nieuwe Alexanderkazerne tijdens de Slag om Den Haag. Hij overleed later die dag in het Bronovo ziekenhuis. Den Haag 1905-1940
• Johannes Hendrik van den Bosplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBos, Johannes Hendrik van den
  
  Sloten, 22 november 1905 - Den Haag, 10 mei 1940
  
  Johannes Hendrik van den Bos, was een Zaandamse huzaar die op 10 mei 1940 sneuvelde als gevolg van het Duits bombardement op de Haagse Nieuwe Alexanderkazerne, tijdens de Slag om Den Haag. Als gevolg daarvan kwamen 66 huzaren van de Cavalerie om het leven. Naast de doden vielen er meer dan 150 gewonden. Den Haag 1905-1940
• Albert Glas in Rhenen,
• Cornelis, Cees, Kees de Graaf in Rotterdam, 1917-1940
• Jan Ketemaplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKetema, Jan
  
  Zaandam, 20 oktober 1905 - Den Haag, 10 mei 1940
  
  Jan Ketema, zoon van Harmen Ketema (1884-1962) en Trijntje Bakker (1885-1975), is geboren op 20 oktober 1905 te Zaandam. Hij was expeditieknecht bij Hille beschuitfabriek te Zaandam en zou na terugkomst uit de mobilisatie, aangesteld worden als chef van de expeditie bij beschuitfabriek Hille. Den Haag 1905-1940
• Leendert van Klaverenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKlaveren, Leendert van
  
  Alphen aan de Rijn, 16 september 1910 – Zaandam, 10 mei 1940
  
  Leendert van Klaveren, zoon van Johannes van Klaveren (1881-1953) en Margaretha Quint (1884-1960), gehuwd met Maretta Catharina IJdenberg (1915-2007) en vader van Hans van Klaveren, als soldaat van het Vrijwillig Landstormkorps Motordienst op Schiphol gestationeerd waar hij was toegevoegd aan 1/2 - II 1 LvR. Militaire Luchtvaart Afdeling. Schiphol 1910-1940
• Herman Evert van Lingenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigLingen, Herman Evert van
  
  Sloten NH, 8 maart 1916 - Doesburg, 10 mei 1940
  
  Herman Evert van Lingen, korporaal 4e afdeling Korps Politietroepen, zoon van Jan Fredrik van Lingen (1880–1941) en Talea Frederika van Lingen-Sligter (1880-1944).
  
  Herman van Lingen maakte op de eerste dag van de bezetting deel uit van de bemanning van kazemat G-68. De 27 Type-G kazematten langs de IJssel waren uitgevoerd met een gietstalen koepel in een betonnen ombouw, bewapend met een zware mitrailleur en gaven fronta… Doesburg 1916-1940
• Hendrik van 't Loo Overschie 1916-1940
• Cornelis Posch (1912-1940) in Rhenen.
• Willem Scholplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigSchol, Willem
  
  Zaandam, 25 augustus 1917 – Delft, 11 mei 1940
  
  Willem Schol, dienstplichtig korporaal, was ordonnans bij Staf 1 – Verkenner Afdeling 3e Regiment Huzaren. Op 11 mei 1940 raakte hij op de Akkerdijkseweg in gevecht met de vijand en sneuvelde. Delft 1917-1940
• Jan Sintplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigSint, Jan
  
  Wormerveer, 22 februari 1914 - Hardinxveld, 10 mei 1940
  
  Zaankanter Jan Sint bevond zich als Rode Kruis-soldaat op 11 mei 1940 met vijftien collega’s op het 70-tons Rode Kruis-schip, binnenvaarder De Hoop, varend op de Merwede in de richting van Sliedrecht. Het schip liep op een magnetische mijn die explodeerde en zonk. Tien van de opvarenden, waaronder Jan Sint, overleefden het debacle niet. Hardinxveld 1914-1940
• Nicolaas Teunis de Vriesplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVries, Nicolaas Teunis de
  
  Zaandam, 24 juni 1918 - Ypenburg, 10 mei 1940
  
  Nicolaas Teunis de Vries, dienstplichtig Huzaar, sneuvelde op 10 mei 1940 tijdens de massale Duitse aanval op vliegveld Ypenburg. Het doel was de Koninklijke familie te ontvoeren. Uiteindelijk bleek het een debacle voor de Duitsers die bijzonder grote verliezen leden. Ypenburg 1918-1940
• Bernardus Vrolijkplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVrolijk, Ben
  
  Zaandam, 27 februari 1912 - Den Haag, 11 mei 1940
  
  Bernardus (Ben) Vrolijk werd als dienstplichtige in 1933 opgeleid tot vliegtuigmaker 2e klas bij de Marine Luchtvaartdienst. Tijdens de mobilisatie in 1939 werd hij opgeroepen bij de 2e Luchtvaart Afdeling van het Veldleger als soldaat vliegtuigmaker. Hij was speciaal belast met onderhoud aan Ypenburg 1912-1940

In de nacht van de capitulatie pleegden sommige mensen zelfmoord, onder wie de leraar van het Zaanlands Lyceumplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigZaanlands Lyceum

Openbare scholengemeenschap in Zaandam, sinds 1963 gevestigd aan de Vincent van Goghweg.

In het Zaanlands Lyceum werden een Havo-, een Atheneum- en een Gymnasiumafdeling samengebracht. Het Lyceum kwam in 1920 tot stand door omzetting van de in 1866 opgerichte HBS. In 1963 werd de Handelsdagschool toegevoegd. Sipke Lootsmaplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigLootsma, Sipke

Roordahuizen, 9 januari 1888 - Zaandam 15 mei 1940 Sipke Lootsma 1888 - 1940 Leraar geschiedenis, archiefonderzoeker en publicist. Hij was de eerste die de geschiedschrijving van de Zaanstreek wetenschappelijk benaderde.

Sipke Lootsma werd 9 januari 1888 geboren in Roordahuizen als zoon van Rients Klazes Lootsma en Aaltje Westra. In 1906 legde Lootsma het akte-examen Vrije- en Orde-Oefeningen der Gymnastiek met succes af. In 1907 gevolgd door het akte-examen Lager Onderwijs. Op… (52), een bekend publicist over de Zaanse geschiedenis. Zaandams burgemeester mr. dr. Joris In 't Veldplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVeld, Joris in 't

Dubbeldam, 5 juli 1895 - Den Haag, 15 februari 1981

mr. dr. Joris in 't Veld, burgemeester van Zaandam (1937-1941 en 1945-1948), Eerste Kamerlid (voor en na de Tweede Wereldoorlog en 1952-1964), minister van wederopbouw en volkshuisvesting (1948-1952), hoogleraar in Leiden (1957-1965), Rector Magnificus Vrije Universiteit in Amsterdam (1959-1960), lid Raad van State (1964-1970). greep de begrafenis aan om te reageren op de verwarring rondom het vertrek naar Engeland van koningin en regering: 'Het enige dat ons is overgebleven is de saamhorigheid'.

Op 21 mei sprak hij weer daarover, nu bij de opening van een christelijk tehuis voor Nederlandse militairen in gebouw Christelijke Belangen aan de Botenmakersstraat. Hij hield de aanwezigen voor dat Wilhelmina niet was vertrokken uit lafheid, maar om haar werk voort te zetten. 'Het heeft mij pijn gedaan dat in vele kringen over haar wordt gesproken op een manier die te betreuren is.' En tot slot: 'Het is merkwaardig dat ik als sociaal-democraatplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigSocialisme

Politieke stroming, strevend naar een maatschappijvorm waarin niet, zoals in het 19e-eeuwse kapitalisme, het bezit, maar de arbeid centraal staat en onder meer gericht op gelijke ontwikkelingskansen voor alle leden van de gemeenschap. Het socialisme is sinds de tweede helft van de 19e eeuw van zeer grote en wijd verbreide invloed, ook in Nederland. De Zaanstreek had lange tijd de naam de koningin moet verdedigen tegen hen die haar trouwste aanhangers waren.' Dat was een verwijzing naar het verleden waarin de sociaal-democraten zich verre van het Oranjehuis hadden gehouden. Pas in de jaren '30 was daarin verandering gekomen.

Na die toespraak zei de Gereformeerde predikant Rinze Jacob van der Meulen tegen In 't Veld: 'Ik heb de laatste dagen niet meer voor de koningin kunnen bidden, maar nu doe ik het weer'. De aanwezigen zongen het Wilhelmus. Volgens In 't Veld heeft het nooit meer indruk op hem gemaakt dan die keer. Enkele regionale kranten konden nog wel melding maken van die toespraak, landelijke kranten al niet meer. Na de aankondiging van Seyss-Inquart dat Duitsland Nederland niet een vreemde overtuiging wilde opdringen zei In 't Veld in de eerste vergadering van de gemeenteraad tijdens de bezetting: 'Laten wij die dan ook niet aannemen.'

Inmiddels waren exporterende Zaanse bedrijven hun afzetgebieden Engeland en Frankrijk kwijt. Hun directies bezonnen zich er in de eerste maand van de bezetting op hoe dat probleem te ondervangen zou zijn. De uitslag van hun beraad was: 'Duitsland is reeds lang een belangrijk afnemer van verschillende Zaanse producten. Waarschijnlijk zal het de Zaanse ondernemers de minste zorg geven in dit rijk hun afzetgelegenheid te vergroten.'

Zij hadden een ander probleem dan ir. F.Q. den Hollander, de directeur van de in Zaandam gevestigde Artillerie-Inrichtingplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigArtillerie Inrichtingen (AI)

Producent van munitie te Zaandam, aan het Noordzeekanaal ten oosten van de voormalige Hembrug op de zuidwestelijke hoek van de Voorzaan. De productie van de munitie werd in de jaren 1885-1889 vanuit Delft naar Zaandam overgebracht. Op 1 januari 1973 werd het staatsbedrijf omgezet in een naamloze vennootschap onder de naam Eurometaal nv., de grootste wapen- en munitiefabriek van het land. In de middag van 14 mei had hij opdracht gegeven het opblazen van het bedrijf te gaan voorbereiden. Maar generaal Winkelman had hem de uitvoering van dat voornemen verboden. Winkelman wilde, met de capitulatie in zicht, de Duitsers niet voor het hoofd stoten. Daarom ook stuurde hij de dag na de overgave een verzoek aan alle burgemeesters in nog niet bezet gebied om de bezetting zoveel mogelijk te vergemakkelijken. Den Hollander was minder bereidwillig. De dag na de capitulatie stopte hij de productie. Dat verwierf de instemming van secretaris-generaal Cornelis Ringeling van het ministerie van Defensie.

Op 19 juni kreeg Den Hollander schriftelijk bericht dat de A.I. werd gevorderd ten behoeve van het bezettingsleger. Aangezien Den Hollander niet wilde werken voor de Duitsers nam hij ontslag. Binnen een week na zijn afscheidsrede echter zwichtte hij 'na dagen en nachten van innerlijke strijd' voor verzoeken van personeelsleden om te blijven. Hij beperkte de oorlogsproductie, ging ook gereedschap en landbouwwerktuigen maken en verminderde tot zomer 1943 het aantal personeelsleden van 7.000 tot 1.700.

Zomer 1940 namen de Duitsers de eerste discriminerende maatregelen. CPN'ers en een RSAP'er werden uit de gemeenteraden gezet, in Zaandam Dirk Makkinga, Martinus Pieter Siffels (beiden CPN) en Fokke Bosmanplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBosman, Fokke

Zaandam, 22 oktober 1893 - Zaandam, 2 november 1971

Revolutionair socialist. Raadslid voor de CPH (zie: Communisme) en later voor de RSAP (zie: Socialisme 3.3. en 4.4) te Zaandam. Van beide partijen was hij ook lid van het hoofdbestuur.

Zoon van Simon Bosman, winkelier, en Geertje Jeens de Jong. Op 1 augustus 1914 trad hij in het huwelijk met Trijntje Kwast, met wie hij een dochter en twee zonen kreeg. Pseudoniemen: Folesca, DEDS (De Eerste De Slechtste). (RSAP), in Krommenie de CPN'ers J. Gerritsen, Teunis Glijnis, en Simon de Roo en in Wormerveer de CPN'er Pieter Kuiper. Er werd niet tegen geprotesteerd.

Ondertussen gingen WA'ers zich bezig houden met de ordehandhaving op straat, zodanig dat Zaandams politiecommissaris Cornelis Roscher in een openbare verklaring te kennen gaf dat alleen de politie was belast met de ordehandhaving. Hij deed dat een dag voor op zaterdag 27 juli in aanwezigheid van Amsterdamse WA'er Rost van Tonningen en de Krommeniese NSB'er Maarten Meeuwsen, de leider van de sectie Zaanstreek van het Arbeidsfront, het nationaal-socialistische alternatief van de vakbeweging, op de Burcht gingen spreken. Zij uitten dreigende taal tot die dwarsliggende Zaankanters.

Joden werden die zomer verwijderd uit de luchtbescherming. Vervolgens gaven op bevel van de bezetter Nederlandse politie-autoriteiten aan Duitse joden die zich tussen 1933 en 1938 in Nederland als vluchtelingen hadden gevestigd opdracht zich te melden bij de politie. Andere maatregelen kwamen snel na elkaar. Een verbod op ritueel slachten. Een verbod joden te benoemen in overheidsdienst. Een verbod joden in overheidsdienst promotie te laten maken. Het invoeren van de mogelijkheid joden uit overheidsdienst te ontslaan.

Maar wie waren eigenlijk joden? Daarnaar had men in Nederland zelden of nooit navraag gedaan. In opdracht van de bezetter ging dat nu wel gebeuren. Iedere ambtenaar en iedere bij het bijzonder onderwijs werkende moest op een formulier, de ariërverklaring, opgegeven of hij/zij en eventueel de huwelijkspartner, wél of niet jood was. Zo ja, dan moesten gegevens over familie, inkomen en bezit worden verstrekt. Het overgrote deel van de betrokkenen had daartegen geen bezwaar. Als je geen jood was kon je dat toch zeker best naar waarheid vermelden? Slechts een klein aantal weigerde. Zij doorzagen dat met de ariërverklaring een eerste schifting tussen joden en niet-joden werd doorgevoerd. Op 17 februari 1941 deelden de burgemeesters in opdracht van de bezetter mee dat alle personen van geheel of gedeeltelijk joodsen bloede zich voor 24 februari 1941 schriftelijk bij hen moesten melden.

Burgemeester In 't Veld schreef daarover in 1980 een brief aan Wim Swartplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigSwart, Wim

Zaandam 30 september 1929 - Zaandam, 22 juli 1990

Willem (Wim) Swart, journalist, begon zijn journalistieke carrière in 1947 als verslaggever bij De Waarheid. In 1953 schreef hij als freelancer voor De Zaanlander en maakte in 1965 de overstap naar Dagblad voor de Zaanstreek die toen Zaanstreek in bezettingsjaren schreef: 'Ik heb toen wel aarzeling gevoeld. De Duitse bezetting ging met deze verordening haar bevoegdheid volgens het Landoorlogsreglement duidelijk te buiten. Toch ben ik gezwicht, evenals trouwens alle burgemeesters. Ik hoorde althans niet dat een van hen juist hiervan een breekpunt heeft gemaakt. Het gold nog maar een aanmeldingsplicht, een administratieve maatregel.'

In Amsterdam ging het al anders toe. WA'ers terroriseerden de jodenbuurt. Toen joodse jongens en mannen terugsloegen verloor een WA-man het leven. Dat was voor de Duitsers een sein om zelf in actie te komen. Zaterdag 22 en zondag 23 februari 1941 pakten zij 388 joodse mannen en jongens op. Die gebeurtenissen waren stuitend. Zij wekten grote woede in Amsterdam. Het pamflet Staakt!!! Staakt!!! Staakt!!! van de illegale CPN werkte toen als lont in het kruitvat.

Dinsdag 25 en woensdag 26 februari werd in Amsterdam massaal gestaakt. De middag van de eerste dag sloeg de staking over naar de Zaanstreek: als eerste ging de stijfselfabriek De Bijenkorfplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHonig Merkartikelen bv (HMA)

Fabrikant van en handel in levensmiddelen, oorspronkelijk onderdeel van Koninklijke Scholten Honig na de opsplitsing van dit concern eerst dochter van de nv Centrale Suiker Maatschappij te Amsterdam (CSM), daarna dochter van de H.J. Heinz Company: hoofdkantoor in Zeist, productiebedrijven te Utrecht. in Koog plat. Vooral Gerard Maasplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigMaas, Gerard

Zaandam, 17 augustus 1913 - Amsterdam, 6 april 1988 Gerard Maas 1913-1988 Gerardus (Gerard) Maas, verzetsstrijder, lid van de gemeenteraad van Zaandam en Statenlid van Provinciale Staten voor de CPN, redacteur van De Waarheid.

Geboren in een arm bootwerkersgezin voelde Gerard Maas zich aangetrokken tot studie. In augustus 1940 werd hij communist en vanaf de zomer van 1941 maakte deel uit van de leiding van de illegale Zaanse CPN. Hij werd in augustus 1943 door verraad gepakt., die er later De Kroniek van de Februaristaking over schreef, Willem Mansplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigMans, Willem

Zaandam 6 juni 1915 - Zaandam 21 mei 2010

Bestuurder van de CPN, fractievoorzitter voor en na de Tweede Wereldoorlog. Willem Mans was bij het uitbreken van de oorlog voorzitter van de afdeling Zaandam van de CPN.

In 1942 moest hij onderduiken. Hij werkte als instructeur van de illegale CPN in de Zaanstreek, de kop van Noord-Holland en Kennemerland, maar werd in januari 1945 in Beverwijk gearresteerd. Hij werd op transport naar Duitsland gesteld, wist uit te breken en dook opnieuw… en C. Prins zorgden er voor dat de volgende ochtend het pamflet bij Zaanse bedrijven kon worden verspreid. Daar brak de staking ook uit. Er waren 's middags duizenden stakers in opgetogen, bijna feestelijke stemming in het centrum van Zaandam. Zij gooiden bij sommige NSB'ers de ruiten in, verstoorden de sfeer bij de sluiting van een NSB-huwelijk, gooiden een NSB'er te water en lieten hem er pas uit nadat hij 'Oranje Boven' had geroepen.

Die middag kwamen mannen van de Grüne Polizei in Zaandam en schoten op de Dam. Daardoor verloor de 20-jarige Jan Keijzer uit Middelie het leven. In Amsterdam eindigde de staking op de avond van de 26e, in de Zaanstreek rond het middaguur van de 27e. Rauter, de ochtend van de 27e aanwezig in Zaandam, had gedreigd allen te arresteren die niet om een uur 's middags het werk hadden hervat. Hals over kop lieten de bedrijven de stakers optrommelen. Zaandam werd gestraft met moeten binnen blijven tussen 20.30 en 4.00 uur en met een boete van f 500.000, op te brengen door inwoners met een jaarinkomen van meer dan f 10.000. Voorts kreeg burgemeester In 't Veld ontslag op 4 maart. De ontslagbrief was door Seyss-Inquart persoonlijk ondertekend. In `t Veld werden nu zijn toespraak in het christelijke militaire tehuis en zijn defaitistische propaganda voor de Winterhulp aangerekend.

Dit laatste argument was opmerkelijk omdat In 't Veld zich althans in het openbaar had ingespannen om de collecten in Zaandam tot een succes te maken. Winterhulp dat voor de oorlog al in Duitsland bestond en in Nederland moest worden nagevolgd beoogde zekere materiële steun te geven aan de armsten. De bevolking wilde niets weten van Winterhulp. Geen knoop van mijn gulp voor Winterhulp was een gangbaar rijmpje. Na de mislukte eerste Collecte in Zaandam op 29 en 30 november 1940 zei In 't Veld: Alle middelen moeten worden aangewend om de volgende collecten beter te doen slagen.

In 't Veld schreef daarover later in de eerder vermelde brief aan W. Swart in 1980: De bevolking had geen moeite door de schijn heen te kijken. Ik meende mij niet aan Winterhulp te moeten onttrekken, vooral omdat velen aanvankelijk van mening waren dat er wat goeds uit kon komen als wij er in slaagden de zaak in eigen hand te houden. Men kan dit achteraf een naïef standpunt noemen, maar men moet het zien in het licht van de omstandigheden. Er was nog altijd een kleine hoop dat de Duitsers niet al te brutaal het Land oorlogsreglement aan hun laars zouden lappen. Wij moesten niet zelf hun de weg naar een volkenrechtelijk verantwoord beleid afsnijden door botweg elke medewerking te weigeren, ook in zaken die op het oog niet onredelijk leken.

Op 8 maart werd politiecommissaris Cornelis Roscher van zijn functie ontheven wegens zijn anti-Duitse gezindheid en ontslagen per 30 mei 1941. In 't Veld werd vervangen door de NSB'er Cornelis van Ravenswaay, een kapitein buiten dienst te Nunspeet, die behalve burgemeester regeringscommissaris werd. Dit laatste hield in dat feitelijk de gemeenteraad was afgezet, een voorschot op wat later met alle gemeenteraden en Provinciale Staten gebeurde. Enige tijd handhaafde Van Ravenswaay de wethouders als adviseurs. In april 1941 ontsloeg hij de Vrijzinnig Democraat Hendrik Lodewijk Hallieplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHallie, Hendrik Lodewijk

1884 - Velp 25 januari 1970

Hendrik Lodewijk Hallie, gehuwd met Hendrika Meijer (1885-1969), raadslid en wethouder namens de VVD Zaandam van 1 september 1931 tot 1 mei 1941. Na de oorlog trad hij toe tot de noodraad van Zaandam tot 18 oktober 1945. Wethouder vanaf en Johannes Fredericus Marie Josephus Kamphuijs van de Rooms-Katholieke Staatspartij. In mei 1941 vroegen de sociaal-democratische wethouders Luwe Kelder en Reinier Plooijerplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigPlooijer, Reinier

Zaandam, 1888 - 1983

Raadslid en wethouder (SDAP) te Zaandam, stakingsleider bij de Houtwerkersstakingen van 1929. Rein Plooijer werkte als houtwerker bij William Pont, toen hij tot vakbondsbestuurder van de Centrale Bond van Transportarbeiders (CBTA) werd benoemd. Hij was toen al actief binnen de SDAP; in 1923 was hij in de Zaandamse raad gekozen. zelf ontslag. Van Ravenswaay omringde zich met vier nieuwe wethouders van buiten de afgezette gemeenteraad: Jan Eijdenberg, Dirk Out, A. van der Stok en A. Zuidervliet. De laatstgenoemde twee waren NSB'ers.

Van het oude dagelijks bestuur van Zaandam was toen alleen de sociaal-democratische gemeentesecretaris dr. mr. Hubart Gerhard Scholtenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigScholten, dr. mr. Hubart Gerhard

(Haarlem, 28 april 1886 - Blaricum, 1 december 1955)

Hubart Gerhard Scholten was gemeentesecretaris en ereburger van Zaandam. Hubart Scholten werd 19 april 1916 tot commies-redacteur ter secretarie van de gemeente Zaandam aangesteld en op 26 oktober 1917 als gemeentesecretaris van Zaandam benoemd; voordien was hij onderwijzer en leraar staatshuishoudkunde en handelsgeschiedenis te Haarlem. nog over. Hij werd 7 juli 1941 ontslagen wegens zijn anti-Duitse gezindheid. Hij weigerde samen te werken met NSB-burgemeester Van Ravenswaay, werd op wachtgeld gezet en daarna als gijzelaar naar het interneringskamp in St. Michielsgestel gebracht, waar hij van juli 1942 tot december 1943 verbleef. Scholten werd vervangen door G. Blom. In plaats van politiecommissaris Cornelis Roscher werd in juni 1941 de NSB sympathiserende Johannes Kemper benoemd.

Geen half jaar na de Februaristaking had Zaandam een dagelijks bestuur van NSB'ers en geestverwanten. Van Ravenswaay stelde werkloze NSB'ers ook aan als ambtenaren. Tegenwerking duldde hij niet. Hij zei daarover: 'De door mij gevolgde politiek is niet door vriendelijk optreden trachten de tegenstanders te paaien. Eerst moeten de felste hetzers en de leiders van de obstructie, in de eerste plaats bedrijfsleiders en chefs, verwijderd worden. Een waarschuwing aan de overige hetzers zal dan de stemming kalmeren.'

Tevoren was de omvang van de NSB in de Zaanstreek gering geweest. Bij de Statenverkiezing van 1935, toen de NSB landelijk 8% van de kiezers achter zich kreeg, was zij in Zaandam uitgekomen op 4.3%, in Koog op 3,9%, in Zaandijk 4,2%, in Wormerveer 4,9%, in Krommenie 2%, in Assendelft 1,6%, in Westzaan 2,8%, in Wormer 1.4%. Met 6,2% scoorde de NSB het hoogste in Oostzaan. Eind 1939 had de NSB in de Zaanstreek maar 79 leden en twee begunstigers. Mei 1941 waren die aantallen opgelopen tot 312 en tien. Hoewel in de meeste andere Zaangemeenten ook volop was gestaakt tegen de jodenvervolging lieten de Duitsers hun besturen voorlopig ongewijzigd.

Op 8 mei 1941 werd burgemeester Jan Kalffplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKalff, Jan

Haarlem 11 september 1901 – Amersfoort 15 maart 1974

Van 1938-1942 en van 1945-1947 burgemeester van Krommenie en verzetsstrijder. Zoon van waterstaatsminister ir. Jacob Adriaan Kalff (1869-1935) en Johanna Elisabeth Hillegonda Adriana Wichers Hoeth (1872-1959). Na zijn middelbare schoolopleiding koos hij voor een functie in de handel, maar schakelde over naar de gemeentelijke overheid als volontair bij de gemeente-secretarie van Overschie. Kalff nam in 1938 te taak van burgemeeste… van Krommenie gearresteerd en naar de gevangenis van Scheveningen gebracht. Per 15 januari 1942 kreeg hij ontslag. In zijn plaats werd voorlopig geen ander benoemd. Zo lang hielden de voor-oorlogse wethouders Jan Blanken en Frederik Leonardus Groep de zaak gaande. Vanaf de dag in juli 1942 waarop de NSB'er Anton Gerrit Jongsma werd benoemd tot Kalffs opvolger, hij liet zich installeren in WA-uniform, weigerden Blanken en Groep nog in het gemeentehuis te komen. Andere Zaanse burgemeesters bleven nog lang zitten. Pas in mei 1944, toen zij inwoners moesten aanwijzen voor het helpen aanleggen van verdedigingswerken aan de kust, weigerden Albertus Slagerplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigSlager, Albert

Hellendoorn/Nijverdal, 22 december 1885 - Soest, 24 oktober 1971

Albertus Slager, burgemeester van Wormerveer tussen 1936 en 1950. Albert Slager werkte voor zijn benoeming als burgemeester van Wormerveer 28 jaar lang in Nederlands-Indië. Hij was hoofdambtenaar bij de Deli Spoorwegmaatschappij in Nederlands Indië en vóór zijn benoeming volontair ter secretarie van Abcoude-Baambrugge. Op 18 juli 1936 verwelkomde de Wormerveerse burgerij haar nieuwe magistraat, burgemeester A. Sla… uit Wormerveer en Anthonie Hendrik van Gelderenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigGelderen, Anthonie Hendrik van

Boskoop, 12 februari 1900 - Zaandijk, 17 oktober 1979

Burgemeester van Zaandijk van maart 1935 tot maart 1965, onderbroken door het laatste oorlogsjaar 1944 nadat van de burgemeesters werd verlangd, dat zij inwoners zouden aanwijzen, die moesten helpen Duitse verdedigingswerken bij de kust te maken. De burgervadersuit Zaandijk. Slager werd gearresteerd, Van Gelderen dook onder, Jan de Boerplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBoer, Jan de

Assendelft 1906 - 23 augustus 1982

Burgemeester van Assendelft van 1936-1971. Vermeldenswaardig daarbij is dat De Boer zijn vader Jan Johannes de Boer opvolgde als burgemeester, die op zijn beurt het eerste-burgerschap voortzette van zijn vader Klaas Cornelisz de Boer. Daardoor kende Assendelft een aaneengesloten periode van niet minder dan 92 jaar onder het burgemeesterschap van de familie De Boer. Jan de Boer werd jong benoemd, op 29-jarige leeftijd. Na het overlijden van zijn v… uit Assendelft kon een medische verklaring tonen die hem noopte onmiddellijk zijn werk te beëindigen.

In Zaandijk en Wormerveer werden NSB'ers benoemd, Assendelft kreeg de burgemeester van Krommenie als waarnemer. Later moest Hendrik Vitters, een NSB'er die in juli 1942 in Zaandam Van Ravenswaay was opgevolgd ook het burgemeesterswerk van Koog en Westzaan gaan doen. Nagenoeg het hele openbare Zaanse bestuur was in handen van NSB'ers. Een paar meelopers mochten blijven. In januari 1942 kregen de joden in West-Nederland die niet in Amsterdam woonden opdracht zich in Amsterdam te vestigen. Een nieuwe stap op weg naar hun isolement. De Zaandamse joden waren de eersten wie dit lot overkwam. Woensdag de 14e kregen zij aanzegging van de gewone Nederlandse politie dat zij zaterdag de 17e gereed moesten zijn voor vertrek. Zij mochten alleen handbagage meenemen. Met de boot die van Zaandam naar Amsterdam v.v. voer werden zij weggebracht. Zij werden gevestigd in woningen die waren leeggekomen na deportatie van de eerdere bewoners of zij moesten gaan inwonen bij andere joden. Zo gingen er die dag 270. 184 van hen keerden niet meer terug.

Statenloze joden uit Zaandam moesten die dag meteen naar het kamp Westerbork. Dat waren er 98. Bij het verlaten van hun woningen moesten de mensen hun huissleutels afgeven aan de politie. Later werden hun bezittingen in opdracht van de Duitsers weggehaald. Het is niet bekend waarom de Zaandamse joden als eersten werden aangewezen. Mr. Lodewijk Ernst Visser, de afgezette joodse president van de Hoge Raad, protesteerde schriftelijk tegen de onnoemelijke ellende die de Zaandamse joden overkwam, maar dat protest leidde niet tot verbetering van hun positie. In maart kwamen de joden uit Koog en Oostzaan aan de beurt, in april die uit Assendelft, Wormer, Wormerveer en Zaandijk. In de Zaanstreek hebben slechts weinig joden kunnen onderduiken. Hun aantal wordt geschat op hoogstens enkele tientallen.

Buiten de openbaarheid nam de invloed van verzetsgroepen steeds meer toe. Verzetswerk was soms begonnen door een enkeling, soms door kleine groepjes, in het algemeen mensen die elkaar persoonlijk vertrouwden en gelijkgezind waren. De CPN was als partij betrokken bij het verzet, vooral na de Duitse inval in de Sovjet-Unie. Onder andere door het uitgeven van aanvankelijk gestencilde illegale kranten en pamfletten stimuleerde het verzet de massa tot weerstand. Negen maanden na het begin van de bezetting leidde dat in de Zaanstreek tot massale deelname aan de Februaristaking tegen de jodenvervolging. Behalve illegaal verzet was er soms ook openlijk verzet. Toen in juli 1941 het Christelijk Nationaal Vakverbond onder NSB-toezicht werd gesteld, een jaar later dan het NVV, stuurde Albertus Admiraalplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigAdmiraal, Albertus

Koog aan de Zaan, 12 september 1909 – Zeist, 21 februari 1977

Albertus Admiraal, wethouder voor de Anti Revolutionaire Partij in Zaandam van 1945 tot 1949. Nadien burgemeester van Enkhuizen en later Bussum. Admiraal werd geboren te Koog in een protestants gezin. te Zaandam, voorzitter van de Christelijke Besturenbond Zaanstreek, aan duizend leden een stencil waarin hij schreef: Ik bedank voor het CNV en ik spreek de verwachting uit dat u mij volgt.

De tweede grote staking dateert van april/mei 1943. De directe aanleiding was het in Berlijn genomen besluit dat Nederlandse militairen van mei 1940 alsnog in krijgsgevangenschap zouden worden genomen. Aan die staking werd in de Zaanstreek voornamelijk in Krommenie meegedaan. Vrijdag 30 april legden 700 arbeiders van de Verenigde Blikfabriekenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVerenigde Blikfabrieken

Zie: Verblifa (Verenigde Blikfabrieken) het werk neer. Zaterdag 1 mei werden er twaalf gearresteerd, van wie er vier de volgende dag na een 'proces' bij een standgerecht werden doodgeschoten. Dat waren Hendrik Blank (54), Johan van Lemmeren (40), Theodorus Rijkhoff (28) en Gerard Wiersma (38). Drie anderen overleden later in concentratiekampen, een vierde onmiddellijk na zijn bevrijding.

Verzet uitte zich naarmate de oorlog vorderde in velerlei vormen. Al waren die eerder aangeduide facetten van het verzet in de Zaanstreek ruimschoots aanwezig. Twee Zaankanters speelden via het Nationale Steunfonds landelijk een voorname rol in het verzet; Walraven van Hallplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHall, Walraven van

Amsterdam 10 januari 1906 - Haarlem 12 februari 1945 Walraven van Hall, bankier van het verzet 1906-1945 Verzetsman in de Tweede Wereldoorlog, landelijk belangrijk als leidend financier van het Nationaal Steunfonds. Dit fonds, opgericht 1942 voor de steun aan onderduikers en bijvoorbeeld zeemansvrouwen, werd van grote betekenis na de spoorwegstaking van 1944. en Jacob Buijs. Er waren stille vormen van verzet en spectaculaire die zich in het openbaar voltrokken. Zij vulden elkaar aan. Maar de spectaculaire vielen op. Een paar voorbeelden daarvan.

• In mei 1943 werd het arbeidsbureau in de Oostzijde in Zaandam in brand gestoken. Daardoor ging de registratie van arbeiders die naar Duitsland konden worden uitgezonden verloren.
• Er werden vijf loodsen met Duits materiaal aan de Pieter Ghijsenlaan in Zaandam in brand gestoken.
• In de Achtersluispolder werd een elektriciteitsgebouwtje dat stroom leverde aan de Artillerie-Inrichting opgeblazen.
• Door het opendraaien van de spoorbrug over de Zaan reed een door Duitsers bemande locomotief de Zaan in. Spoorverkeer tussen Zaandam-Purmerend was daardoor niet meer mogelijk.
• De spoorbrug tussen Krommenie en Assendelft werd opengedraaid. Een daardoor ontspoorde locomotief blokkeerde veertien dagen het Duitse treinverkeer.
• In januari 1945 werd het arbeidsbureau dat toen in de Stationsstraat in Zaandam was gevestigd met een bom tot ontploffing gebracht.
• Het gemeentehuis van Wormerveer werd in juni 1944 overvallen door onder anderen de vermaarde verzetsmannen Jan Bonekampplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBonekamp. J.
  
  Zie: Tweede Wereldoorlog Wereldoorlog 3. en Jan Brasserplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBrasser Jan (Witte Ko)
  
  Uitgeest, 2 maart 1908 - Krommenie, 8 augustus 1991
  
  Witte Ko was de schuilnaam van de Noordhollander Jan Brasser in het gewapend verzet in 1940-1945. Witte Ko werd een begrip in de illegaliteit; de nazi’s maakten verbeten jacht op hem, zonder succes. Jan Brasser nam deel aan vele fameuze acties, samen met mensen als uit Krommenie wiens illegale naam Witte Ko was. Zij haalden het bevolkingsregister weg. De NSB-burgemeester Jan Pieter de Vries rolden ze in het tapijt. Sindsdien stond die te boek als Piet Oublie.
• Omstreeks kerstmis 1944 haalden verzetsmensen in de meeste Zaangemeenten de bevolkingsregisters uit de gemeentehuizen.
• De woning van de Krommeniese WA-burgemeester werd beschilderd met de leuze 'Leve Stalin'.
• Een Rijnaak die in Wormerveer in de Zaan gereed lag om motoren van de papierfabriek Van Gelder in Wormer naar Duitsland te vervoeren werd met een mijn tot zinken gebracht.
• In april 1945 werd de overkapping van het station in Wormerveer opgeblazen. Door de ravage ontstond vertraging voor een trein die Duitse militairen naar het front bij Zwolle moest brengen.
• Door het ophangen van schokhandgranaten boven de Provincialeweg werd het nachtelijke autoverkeer van de Duitsers belemmerd.
• In de hongerwinter protesteerden Zaandamse vrouwen bij de burgemeester tegen de minimale hoeveelheid voedsel van slechte kwaliteit die de gaarkeuken verstrekte.

In september 1944 sprongen negen leden van de bemanning boven de Zaanstreek uit een aangeschoten Amerikaans vliegtuig. Zij kwamen terecht in de Kalverpolderplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKalverpolder

Middeleeuwse polder in Zaandam, aan de oostkant van de Zaan en begrensd door de Enge Wormer, Wijde Wormer, Braaksloot,'t Kalf en de Poel.

De polder, waarin Haaldersbroek en de na de Tweede Wereldoorlog aangelegde Zaanse Schans zijn gelegen, heet officieel Halerbroek of Kalverpolder. Het ongeveer 200 hectare omvattende gebied is tot de jaren dertig van de 20e eeuw tamelijk geïsoleerd gebleven. Pas toen in 1936 de en het Guisveldplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigGuisveld

Tegenwoordige, pas tussen 1960 en 1970 ontstane naam, voor een deel van het Westzijderveld, gelegen tussen de spoorlijn, Rooswijk te Zaandijk, de Middel te Westzaan en de Nauernasche Vaart. Het kerngebied heeft een oppervlakte van ongeveer 153 hectare en is ten dele eigendom van Staatsbosbeheer. Dit eigendom kwam tot stand na onder meer acties van de Werkgroep Behoud Guisveld en de Vogelwacht Zaanstreek, die een verkoopactie voerden over zeer kleine kavels. De aldus aan particulieren '…. Voor de Duitsers hen konden aanhouden had het verzet alle negen al laten onderduiken. Wegens de aangekondigde omvangrijke represailles op de bevolking van Zaandijk besloot het verzet overigens er drie aan de Duitsers over te leveren. Daaraan was een heftige discussie vooraf gegaan want een deel van het verzet voelde er niets voor te wijken voor de dreigende represaille. Naarmate de oorlog vorderde werden de wraakacties na aanslagen en sabotagedaden heftiger. Dat waren zichtbare vormen van verzet.

Pas na de oorlog werd bekend dat Remmert Atenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigAten, Remmert

Zaandam, 9 augustus 1895 - Zaandam, 15 augustus 1984

Remmert Aten, houthandelaar en verzetsman. Aten is de tweede zoon in een gezin met zeven kinderen. Zijn vader was de eigenaar van houtzagerij De Bark.

Tijdens de oorlog bracht hij geld en goederen rond bij joodse onderduikers. Hij was bestuurslid van een onderafdeling van het Nationaal Steunfonds en Jaap Bol in september 1944 uit de Hembrug de springlading hadden verwijderd die de bezetter er in had aangebracht om de brug te kunnen vernietigen. Dirk de Korteplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKorte, Dirk de

Zaandam, 31 maart 1912 - Leusden, 24 april 1942

Dirk de Korte, geboren op 31 maart 1912 was vóór de oorlog een stoer, actief en algemeen bekend geworden lid van de Communistische Partij. Zodra hij nodig was voor bepaalde werkzaamheden kon er op hem worden gerekend. Dadelijk nadat Duitsland in oorlog kwam met de Sovjet Unie moest Dirk vanwege die bekendheid onderduiken. Hij woonde tot aan zijn onderduik in de Zaandamse Kalverstraat 17. Hij zat enige tijd verscholen in het café Sc… was de eerste Zaanse verzetsman die door de Duitsers werd gedood. Dat gebeurde in april 1942. Totaal werden zestig Zaankanters gedood wegens hun verzetsactiviteit. In een aantal gevallen waren deze mensen aangehouden als gevolg van de speurzin van de Duitsers, zoals bij het oprollen van de Stijkelgroep die beoogde te spioneren voor de geallieerden en bij het inrekenen van uit Engeland gedropte agenten die slachtoffers werden van het England-Spiel. De Duitsers kenden de geheime zendverbindingen met Engeland en maakten daar gebruik van. Zaankanters die het leven verloren na hun activiteit in de Stijkelgroep zijn; Pieter Adrianus Smitplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigSmit, Pieter Adrianus

Koog aan de Zaan, 25 september 1913 - Berlijn-Tegel, 4 juni 1943

Machinebankwerker, constructeur, behoorde tot de Zaanse afdeling van de Stijkelgroep. Verrichtte spionage in de stellingen IJmuiden en Den Helder. Gevangen gezeten in het Oranjehotel vanaf 26 april 1941, vervoerd naar Berlijn op 26 maart 1942, op 4 juni 1943 te Tegel gefusilleerd. uit Zaandam, Hendrik Eroplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigEro, Hendrik

Zaandijk, 10 juli 1886 - Berlijn-Tegel, 4 juni 1943

Hendrik Ero en zijn echtgenote Louise Ursule Ero-Chambon beheerden De Waakzaamheid sinds 1918. Zij moesten niets hebben van de nazistische denkbeelden. Hij beschouwde zichzelf als vaderlandslievend en Oranjegezind. Zij was geboren in het Franse Sanilhac en kon zich maar al te goed de gruwelen van de Eerste Wereldoorlog herinneren., Louise Ero-Chambon, Jan Groot, Evert Honig, P.H. de Jong, Jan Neuteboom, Dirk de Vries, allen uit Koog, Jacobus C. Thomas uit Wormerveer en Jan van Hinte uit Wormer.

George Louis Jambroesplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigJambroes, George Louis

Amsterdam, 22 april 1905 - Mauthausen, 7 september 1944 George Louis Jambroes 1905-1944 George Louis Jambroes was tijdens de Tweede Wereldoorlog betrokken bij het Englandspiel. Van de Zaanse illegalen is George Jambroes, leraar wiskunde aan het Zaanlands Lyceum één van de eersten. Jambroes vestigt zich in 1934, pas getrouwd en net afgestudeerd aan de Amsterdamse universiteit, in Zaandam waar hij wordt benoemd tot leraar aan het lyceum; hij is dan 29 jaar., voormalig leraar aan het Zaanlands Lyceum die naar Engeland was gegaan overleed als slachtoffer van het England-Spiel in september 1944 in een concentratiekamp. De Zaandammer Henk Op den Velde die radiocontact met Engeland had werd na uitpeiling door de Duitsers gearresteerd. Hij overleed december 1944 in een kamp.

19 oktober 1943 was een zwarte dag voor de LO. Toen overviel de SD in Hoorn een bijeenkomst van de L.O. Daarbij werden 13 LO'ers gearresteerd. Van de toen gepakte Zaankanters zijn Willem Brinkman en Anton Beernink niet uit gevangenschap teruggekeerd. Anderen kwamen in Duitse handen door verraad. Dat ongeluk trof in het najaar van 1943 vooral de groep rond de Zaandijker Dirk Kleiman die allerlei Duitse papieren vervalste en de CPN. In beide gevallen brachten vrouwen de zaak aan het rollen. De een hoopte dat haar verloofde die bij de politie werkte promotie zou maken als zij Kleiman c.s. aanbracht. De ander verdacht haar man van ontrouw en noemde toen uit rancune de SD alle namen en adressen van communisten die zij kende.

Van de groep Kleiman verloren Dirk Kleiman, Hans Fuijkschot en Klaas Versnel het leven, van de toen gearresteerde CPN'ers Albert Huisman, Simon Kwadijk, Jan Stolp, Josephus Swolfs, H. de Vries, Jacob Willemszoon en Cornelis Zwart. Ook de Zaandamse Geertje Pel Groot overleefde het kamp niet. Een Duits gezinde politie- en buurman had haar aangebracht omdat zij een joods meisje verborgen hield. Omdat zij soms letterlijk zo levensgevaarlijk waren besloot het verzet nu en dan verraders uit de weg te ruimen. Tijdens een vuurgevecht in de Westzijde in Zaandam verloren daarbij de verdachte politieman Willem Ragutplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigRagut, Willem

Middelburg 31 juli 1897 - Zaandam, 21 juni 1944

Willem Marinus Ragut was een Nederlandse politieman die met de Duitsers samenwerkte tijdens de Tweede Wereldoorlog en daarom werd geliquideerd. Hij werd benoemd tot plaatsvervangend leider van de dienst die in het leven werd geroepen om het bezit van gedeporteerde joden te inventariseren en beheren. Vervolgens volgde een promotie tot politiechef in Zaandam. en de verzetsman Jan Bonekamp het leven.

Hannie Schaft was betrokken bij deze aanslag in juni 1944. Hannie Schaft, vlak voor de bevrijding in opdracht van de Duitsers door een Nederlander doodgeschoten, is na de oorlog een symbool van het verzet geworden. Zij is niet de enige vrouw in het verzet geweest. Vrouwen verrichtten vaak koeriersdiensten, vervoerden wapens en illegale kranten. Bij het liquideren van verraders ontstond eenmaal een vreselijk misverstand. In een deel van het verzet deden kwaadaardige geruchten de ronde over de Wormerveerse verzetsman Pieter J. Zwart. In die kring werd besloten hem uit de weg te ruimen. Een maand voor de bevrijding werd het vonnis voltrokken ter hoogte van De Waakzaamheid. De geruchten bleken later op niets te zijn gebaseerd. .

• Jaap Achterbergplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigAchterberg, Jaap
  
  Zaandam, 20 december 1914 - Ladelund Neuengamme, 29 november 1944
  
  Jacob (Jaap) Achterberg, verzetsstrijder, lid van de CPN, zoon van Aaltje Hoorn en Maarten Achterberg. De vrouw van Jaap, Klazien, zette zich samen met Trien Mans en Bep Koemans in de jaren dertig in voor vluchtelingen uit Duitsland., Zaandam, 20-12-1914. Neuengamme 29-11-1944.
• Antoon Beerninkplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBeernink, Antoon
  
  Wormerveer, 19 februari 1919 - Aussenkommando Fallersleben, 2 april 1945
  
  Antoon Willem Beernink, ongehuwd, afkomstig uit een Gereformeerd nest en fabrieksarbeider bij de Koninklijke Cacao- en Chocoladefabrieken NV Erve H. de Jong in Wormerveer verleende vanaf 1942 hulp aan onderduikers en gaf vanaf 1943 met Wormerveer, 12-9-1919. Aussenkommando Fallersleben 2-4-1945.
• Jan Biermanplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBierman, Jan
  
  Krommenie, 5 juli 1915 - Sachsenhausen, 4 maart 1945
  
  Krommenieër Jan Bierman, alias Jan de Braber, verzetsstrijder, verrichtte koeriersdiensten, verzorgde onderduikers, copiïst, vervalste persoonsbewijzen en organiseerde verspreid over het land illegale bijeenkomsten., Krommenie, 5 juli 1915. Sachsenhausen, 4 maart 1945.
• Wim Binkenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBinken, Wim
  
  Wormer, 26 maart 1893 - Bergen-Belsen, 9 maart 1945 Wim Binken 1893-1945 Wilhelmus (Wim) Binken, woonachtig aan het Oosteinde in Wormer was als verzetsman aangesloten bij de Landelijke Onderduikers organisatie LO. Deze illegale organisatie verzorgde onder meer bonkaarten voor hen die zich onttrokken aan de Arbeitseinsatz. Ondergedoken mannen kwamen niet in aanmerking voor distributiekaarten. Bonkaarten werden noodgedwongen verkregen door overvallen op distributiekantoren., Wormer, 26 maart 1893 - Bergen-Belsen, 9 maart 1945.
• Hendrik Blankplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBlank, Hendrik
  
  Krommenie 4 november 1888 – Amsterdam 2 mei 1943
  
  Hendrik (Henk) Blank, woonachtig aan de Zuiderhoofdstraat 73 te Krommenie was fabrieksarbeider bij de blikfabrieken in Krommenie.
  
  November 1942 raakt het Duitse leger ingesloten bij Stalingrad. 31 januari 1943 heroveren de Russen Stalingrad, 90.000 Duitse soldaten worden gevangen genomen en 150.000 gedood. Dag en nacht worden Duitse steden en industrieën gebombardeerd. Duitsland heeft meer arbeiders nodig en bedacht iets nieuws: …, Krommenie, 4 november 1888, Amsterdam, 2 mei 1943
• Petrus Boonplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBoon, Piet
  
  Assendelft, 16 april 1891 - Klötze 17 mei 1945
  
  Petrus (Piet) Boon was woonachtig aan de Dorpsstraat 683 in Assendelft, als vader van vijf dochters en zoon Gerard. Piet Boon was sigarenmaker, met vier broers eigenaar van de sigarenfabriek aan de Dorpsstraat 674. De fabriek telde tien personeelsleden., Assendelft, 16 april 1891 - Klötze (D), 17 mei 1945
• Jan Bouwmeesterplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBouwmeester, Jan
  
  Zaandam, 27 april 1912 - Neuengamme, 4 januari 1945
  
  Op 5 juni 1944 werd, achter een oven bij Verkade, tijdens zijn normale werk, de Zaandammer Jan Bouwmeester (32) gearresteerd. Hij was verspreider van het illegale blad Strijd, actief lid van de Katholieke Arbeidersbeweging en werd ingeschakeld in verzetsgroep De Typhoon. Hij was behulpzaam bij het uitreiken van bonkaarten aan onderduikers in Noord-Brabant., Zaandam, 27-4-1912, overleden 4 januari 1945.
• Haring Brandsmaplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBrandsma, Haring
  
  Franeker, 31 oktober 1917 - Oranienburg, 6 april 1945
  
  Haring Brandsma, ijzerwerker en sergeant radio-telegrafist, woonde in Koog aan de Zaan en zat ondergedoken op de werf van de Zaanlandse Scheepsbouw Maatschappij te Zaandam waar hij in het diepste geheim radiocontact met Engeland had. Bij de OD werd hij de technische hulp van het Hoofd Radio Dienst, Henk op den Velde (PAøOZ). Samen met zijn collega Marinus de Rijke bouwde, repareerde en onderhield hij daar de zenders voor h…, Koog, 31-10-1917, Sachsenhausen, 19 april 1945.
• Willem Brinkmanplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBrinkman, Willem
  
  Een prominent figuur in de hulpverlening aan onderduikers, en dan vooral aan ondergedoken Joodse kinderen, is de Zaandamse boekhandelaar Willem Brinkman. Omstreeks 1942 hoort hij in de Gereformeerde kerk aan de Vinkenstraat dominee, Zaandam, 10 november 1901, omgekomen tuchthuis 20 februari 1945.
• Gerhardus Docterplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigDocter, Gerhardus
  
  Schoten 1 maart 1917 - duingebied bij Overveen 23 februari 1944
  
  Ger Docter werkte als sportinstructeur, gespecialiseerd in zelfverdediging, in Zaandam. In de meidagen van 1940 diende hij bij een regiment Jagers. Medio 1943 weigerde hij zich te melden voor terugvoering in Duitse krijgsgevangenschap en trachtte hij via België, Frankrijk en Zwitserland uit te wijken naar Engeland. Bij de Zwitserse grens werd hij gearresteerd en veroordeeld tot vier maanden gevangenisstraf wegen…, Zaandam, l-3-1917. gefusilleerd 23-2-1945.
• Hendrik Eroplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigEro, Hendrik
  
  Zaandijk, 10 juli 1886 - Berlijn-Tegel, 4 juni 1943
  
  Hendrik Ero en zijn echtgenote Louise Ursule Ero-Chambon beheerden De Waakzaamheid sinds 1918. Zij moesten niets hebben van de nazistische denkbeelden. Hij beschouwde zichzelf als vaderlandslievend en Oranjegezind. Zij was geboren in het Franse Sanilhac en kon zich maar al te goed de gruwelen van de Eerste Wereldoorlog herinneren., Koog, 10-7-1886. gefusilleerd te Berlijn-Tegel 4-6-1943
• Louise Ero-Chambonplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigEro-Chambon, Louise Ursula
  
  Hendrik Ero en zijn echtgenote Louise Ursule Ero-Chambon beheerden De Waakzaamheid sinds 1918. Zij moesten niets hebben van de nazistische denkbeelden. Hij beschouwde zichzelf als vaderlandslievend en Oranjegezind. Zij was geboren in het Franse Sanilhac en kon zich maar al te goed de gruwelen van de Eerste Wereldoorlog herinneren., Koog aan de Zaan, 11-2-1891, vermist.
• Jan Eshuijsplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigEshuijs, Jan
  
  Wormerveer 1 december 1912 - Overveen 23 januari 1944
  
  Jan Cornelis Gerardus Eshuijs, kappersbediende, lid van de 'wilde' verzetsgroep Koog-Bloemwijk en de Zaanse KP.
  
  Verzetsman Jan Eshuijs zocht onderduikadressen en verschafte onderduikers bonkaarten en geld. In 1943 kwam hij in contact met leden van de verzetsgroep Koog-Bloemwijk. Eshuijs participeerde niet in de voor de vooravond gepleegde overvallen. Als zelfstandig barbier had hij daar in de avonduren geen tijd voor. Hij stel…, Koog, 1-12-1912, gefusilleerd 23-2-1944.
• Hans Fuijkschotplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigFuijkschot, Hans
  
  (Rotterdam 12 februari 1919 - Siegburg 26 april 1945)
  
  Johannes Dirk (Hans) Fuijkschot was werkzaam bij de drukkerij van Dirk Kleiman. Samen vervalsten zij papieren als paspoorten, bonkaarten en Ausweise in het bedrijf van Kleiman: Litho Zaanlandia in Zaandijk. Zij maakten valse Ausweise voor mannen en jongens die daarmee waren vrijgesteld voor gedwongen werk in Duitsland, de Arbeitseinsatz. Daarnaast werden verzetsstrijders voorzien van een andere identiteit zodra hun echte na…, Wormerveer, 12-2-1919. omgekomen tuchthuis 26-4-1945.
• Harm Gerssenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigGerssen, Harm
  
  Urk 6 april 1912 - 23 februari 1944 duingebied Overveen
  
  Harm Gerssen fabrieksarbeider bij Stijfselfabriek De Bijenkorf in zijn woonplaats Koog aan de Zaan was tevens werkzaam als zelfstandig vishandelaar. Hij sloot zich aan bij de verzetsgroep Koog-Bloemwijk, die zich ten behoeve van onderduikers bezig hield met overvallen voor persoonsbewijzen en bonkaarten. Op 9 november 1943 nam hij deel aan een overval op het politiebureau en distributiekantoor/raadhuis van Oegstgeest, waarb…, Koog, 6-4-1912, gefusilleerd 23-2-1944.
• Teunis Glijnisplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigGlijnis, Teunis
  
  Krommenie 16 juni 1902 - Neuengamme/Lübeckerbocht 3 mei 1945 Teunis Glijnis 1902-1945 Losarbeider, gehuwd met Angenis Christiaan Brasser en vader van Jan Glijnis (1938), woonachtig aan de Militaireweg 138, gemeenteraadslid namens de CPN en lid van de Internationale Roode Hulp Afdeling Krommenie (I.R.H.). Teunis verdwijnt in 1934 drie maanden achter de tralies van de strafgevangenis te Haarlem wegens het verspreiden van opruiende lectuur, is pleitbezorger voor een, Krommenie, 16-6-1902. overleden 3-5-1945.
• Jacob Gorisplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigGoris, Jacob
  
  Zaandam 17 januari 1901 - Amsterdam 12 maart 1945
  
  Jacobus Goris, magazijnmeester, sociaal voorman, gemeenteraadslid, lid verzet. Zaandammer Jacob Goris was voor de oorlog in zijn woonplaats Zaandam gemeenteraadslid voor de SDAP, secretaris van de Bestuurdersbond en plaatselijk voorzitter van de Algemene Nederlandse Metaalbewerkersbond. Als magazijnmeester en voorzitter van de personeelsvereniging bij machinefabriek P.M. Duyvis en Co. NV in Koog aan de Zaan ontwikkelde hij zich als…, Zaandam, 17-1-1901. gefusilleerd 12-3-1945.
• Jan Grootplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigGroot, Cees
  
  Zaandijk, 29 juni 1932 – Sauerland, 13 maart 1988
  
  Cornelis (Cees) Groot, prof-voetballer, speelde onder meer bij Ajax; broer van Henk Groot.
  
  Cees Groot debuteerde op 16-jarige leeftijd in het eerste elftal van voetbalvereniging Zaandijk. In 1956 vertrok hij naar Heerenveen. Na één jaar Heerenveen bleek de interesse in de midvoor die inmiddels was uitgegroeid tot top-scorer van Noord-Nederland, groot. Bij, Koog, 5-3-1893. gefusilleerd te Berlijn-Tegel 4-6-1943.
• Walraven van Hallplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHall, Walraven van
  
  Amsterdam 10 januari 1906 - Haarlem 12 februari 1945 Walraven van Hall, bankier van het verzet 1906-1945 Verzetsman in de Tweede Wereldoorlog, landelijk belangrijk als leidend financier van het Nationaal Steunfonds. Dit fonds, opgericht 1942 voor de steun aan onderduikers en bijvoorbeeld zeemansvrouwen, werd van grote betekenis na de spoorwegstaking van 1944., Zaandam, 10-2-1906. gefusilleerd 12-2-1945.
• Pieter Hartogplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHartog, Pieter
  
  Krommenie 22 oktober 1919 - Zaandam 13 september 1944
  
  Pieter Hartog, timmerman en verzetsman, woont aan de Wilgenkade in Wormerveer, maakt deel uit van een verzetsgroep en heeft contacten met onder meer Jaap Boot uit Wormerveer. Twee Amsterdammers, Herman Groenendijk en Jan de Barbanson zijn september 1944 ondergedoken in Wormerveer. Met name Groenendijk beschikt over belangrijke informatie. Hij krijgt de berichten van zijn verloofde, die in een Amsterdams politiebureau telexber…, Wormerveer, 22-10-1919. overleden 13-9-1944,
• Koos Heijdraplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHeijdra, Koos
  
  ’s-Gravenhage, 9 augustus 1918 - Overveen, 23 februari 1944
  
  Jacobus Jozef Heijdra, roepnaam Koos, schuilnaam: Joep, sergeant bij de Grenadiers, Marechaussee en politieagent. De Hagenaar maakte deel uit van de ‘wilde’ verzetsgroep Koog Bloemwijk-Purmerend. Hij dook onder in de Zaanstreek na in 1942 een bevel van de nazi's te hebben geweigerd om als politieman Amsterdamse joden uit hun huis te moeten zetten en op transport te stellen. Bij de verzetsgroep had Heijdra een leidende r…, Wormerveer, 9-8-1918, overleden 23-2-1944.
• Johan D. A. Hellemaplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHellema, Johan D.A.
  
  Zaandam, 24 mei 1896 - Obdam, 10 februari 1945
  
  Johan Dirk Antoon Hellema, papierwarenfabrikant en verzetsstrijder was op 10 februari 1945 aanwezig bij een bijeenkomst van de verzetsgroep onder leiding van Hil Schipper in Spanbroek. Ook andere belangrijke ondergrondse kopstukken als de Alkmaarse chirurg Frederik Haverkamp en de Amsterdamse verzetsman Tobias Biallosterski, schuilnaam Hans Engelse, waren present. Tijdens hun tocht met de auto richting Amsterdam werden zij doo…, Koog, 24-5-1896. overleden 10-2-1945.
• Henk Heijplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHeij, Henk
  
  Hilversum 16 april 1914 - Dachau 2 mei 1945
  
  Hendricus Leonardus Heij, ook wel Hendrikus/Henk - Heij/Hey, getrouwd met M. Heij-Evertse, was in 1944 betrokken bij de staking in de Blikfabriek te Krommenie. Henk Heij verhuisde eerder vanuit z'n geboorteplaats Hilversum naar de Zaanstreek omwille van de werkgelegenheid en was woonachtig in de Klaas Katerstraat, bij het Blok. Bij de blikfabriek kon hij aan de slag als blikknipper. Zwager Wim Evertse, 15 jaar oud, was eveneens werkzaam bi…, Krommenie, 16-4-1914, vermist.
• Jan van Hinteplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHinte, Jan van
  
  Purmerend, 20 maart 1890 - Sonnenburg, mei 1943
  
  Jan van Hinte, verzetsstrijder, touringcarondernemer en eigenaar van een reisbureau, was tijdens de Tweede Wereldoorlog lid van de Stijkelgroep en betrokken bij Vrij Nederland. Van Hinte was zwaar gehandicapt; hij miste door een verkeersongeluk met een tram een groot deel van beide armen en fietste altijd met een aangepast stuur naar het station. Het was een doorzetter op elk gebied, zelfs zwemmen gaf hem geen enkel probleem. Er we…, Wormer, 20-3-1890, vermist.
• Dirk Hoflandplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHofland, Dirk Hermanus
  
  Krommenie, 17 december 1893 - Wormerveer, 11 oktober 1944
  
  Dirk Hofland, winkelier en verzetsman, is getrouwd met Grietje Verdonk op 1 november 1917 te Koog aan de Zaan. Zij hadden een zoon: Herman Willem (Tof) Hofland.
  
  Dirk Hofland maakte deel uit van een verzetsgroep in Wormerveer en werd opgepakt na een, Wormerveer, 17-12-1893. gefusilleerd 11-10-1944.
• Evert Honigplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHonig, Evert
  
  Koog aan de Zaan, 9 november 1914 - Berlijn-Tegel, 4 juni 1943 Evert Honig 1914-1943 Evert Honig, gehuwd, directielid, verzetsman, lid van de Stijkelgroep. Evert Honig richtte in zijn functie als directeur van de levensmiddelen-fabriek Honig, met hulp van Jan Groot een volstrekt overbodige nachtveiligheidsdienst op, die werklozen probeerde te vrijwaren voor werk in Duitsland door hen aan tijdelijk werk te helpen. De, Koog, 9-11-1914, gefusilleerd te Berlijn-Tegel 4-6-1943.
• Albert Huismanplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHuisman, Albert
  
  Zaandam 6 juli 1918 - Kamp Vught 25 juli 1944
  
  Albert Huisman is getrouwd en heeft twee kinderen. Hij is lid van de CPN en werkt als kolenhandelaar in Zaandam waar hij ook woont. Tijdens de oorlog raakt Albert betrokken bij de oprichting van de Raad Voor Verzet en bij de illegale krant De Waarheid.Het verraad, waarvan eind november '43 Zaanse communisten de slachtoffers werden, kwam van een Zaandamse vrouw, die meende bedrogen te worden door haar zuster en haar man, een deelneme…, Zaandam, 6-7-1918. gefusilleerd 24-7-1944.
• George Louis Jambroesplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigJambroes, George Louis
  
  Amsterdam, 22 april 1905 - Mauthausen, 7 september 1944 George Louis Jambroes 1905-1944 George Louis Jambroes was tijdens de Tweede Wereldoorlog betrokken bij het Englandspiel. Van de Zaanse illegalen is George Jambroes, leraar wiskunde aan het Zaanlands Lyceum één van de eersten. Jambroes vestigt zich in 1934, pas getrouwd en net afgestudeerd aan de Amsterdamse universiteit, in Zaandam waar hij wordt benoemd tot leraar aan het lyceum; hij is dan 29 jaar., Zaandam, 22 april 1905, Mauthausen 6 september 1944.
• Pieter Hendrik de Jongplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigJong, Pieter de
  
  Heemstede, 6 november 1912 - Berlijn-Tegel, 4 juni 1943
  
  Pieter Hendrik de Jong, initiator en als verzetsstrijder deel uitmakend van de Stijkelgroep, huwde op 1 februari 1939 met Anna Louisa Dekker (31-12-1911).
  
  In de Waakzaamheid werd mei 1939 een comité benoemd, dat de in de Zaanstreek gedetacheerde militairen aangename en nuttige ontspanning poogde te brengen. Eerder had zich een voorlopig comité gevormd, bestaande een tiental heren die de belangen van de militairen in de Z…, Koog, 6-11-1912, gefusilleerd te Berlijn-Tegel 4-6-1943.
• Jacob Kerkhovenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKerkhoven, Jacob
  
  30 augustus 1915 - Bergen-Belsen 31 Mei 1945
  
  Jacob Kerkhoven, woonachtig in de Eendrachtstraat werkte als kelner bij de herberg-cafe-restaurant de Waakzaamheid in Koog aan de Zaan. De eigenaars van het bedrijf, het echtpaar Ero, waren zeer actief in de illegaliteit en verbonden aan de Stijkel-groep. Kerkhoven raakte daardoor ook bij het illegale werk betrokken. In april 1941 is hij gearresteerd en overgebracht naar het concentratiekamp Bergen-Belsen waar hij op 31 mei 1945 ove…, Wormer, 30-8-1915, vermist.
• Dirk Kleiman Hznplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKleiman, Dirk
  
  Koog aan de Zaan, 20 januari 1886 - Waldheim, 15 maart 1945
  
  Dirk Kleiman Hzn, fabrikant, steendrukker, drukkerspatroon, lid van de ARP en de gereformeerde kerk, verzetsstrijder, lid van de groep Kleiman die voor de Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers LO-Wormerveer werkte, eigenaar van de drukkerij Litho-Zaanlandia in Zaandijk. De Zaanse verzetsstrijders Kleiman en Brasser hielden zich vanaf het eerste uur bezig met vervalsen en stonden in contact met de Amsterdamse …, Zaandijk, 20-1-1886, omgekomen tuchthuis, Waldheim 15 maart 1945.
• Dirk de Korteplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKorte, Dirk de
  
  Zaandam, 31 maart 1912 - Leusden, 24 april 1942
  
  Dirk de Korte, geboren op 31 maart 1912 was vóór de oorlog een stoer, actief en algemeen bekend geworden lid van de Communistische Partij. Zodra hij nodig was voor bepaalde werkzaamheden kon er op hem worden gerekend. Dadelijk nadat Duitsland in oorlog kwam met de Sovjet Unie moest Dirk vanwege die bekendheid onderduiken. Hij woonde tot aan zijn onderduik in de Zaandamse Kalverstraat 17. Hij zat enige tijd verscholen in het café Sc…, Zaandam, 31 maart 1912, Leusden, 24 april 1942.
• Paulus E. Kramerplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKramer, Paulus E.
  
  Wormer 22 december 1896 - Stutthoff 10 April 1945
  
  Paulus Kramer was onderwijzer aan de Katholieke Jongensschool in Wormer. In de illegaliteit was hij betrokken bij de L.O., de Landelijke Organisatie hulp aan onderduikers. In Waterland had hij de leiding van de Ordedienst, een militaire verzetsorganisatie. Dit was niet zo vreemd, hij was officier geweest in het Nederlandse leger., Wormer, 22-12-1896, vermist.
• Jan Kuijperplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKuijper, Jan
  
  Wormerveer, 29 oktober 1907 - 29 november 1944.
  
  Jan Kuijper, gehuwd met Petronella Eva van Dok, was een verzetsstrijder tijdens de oorlogsjaren onder de schuilnaam 'Meester'. Hij werd gefusilleerd op 29 november 1944 te Wormer. Kuijper werd ook geschreven als Kuiper en Kuyper. Jan was een broer van Jaap Kuijper, geboren 8 juni 1903 - overleden aan tbc, opgelopen tijdens het verzet, op 20 juni 1945., Wormerveer, 29-10-1907, gefusilleerd, Wormer, 29-11-1944.
• Petrus Josephus Maria Kuntzplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKuntz, Petrus Josephus Maria
  
  Zaandam, 1 februari 1918 - Oranienburg, 11 mei 1942
  
  Petrus Josephus Maria Kuntz, sergeant bij de Luchtdoel Artillerie in zijn geboorteplaats Zaandam werd op 28 maart 1941 op last van de Sicherheitsdienst gearresteerd door de politiemannen Jan van der Schaaf en Johan Jongepier wegens sabotage en spionage. De Zaandammer had bovendien een pistool in huis. Zijn moeder verklaarde na de bevrijding: “Toen mijn zoon in de kamer kwam en hij zag dat Jongepier in de kamer aa…, Zaandam, 1 februari 1918, Oranienburg, 11 mei 1942.
• Siem Kwadijkplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKwadijk, Simon
  
  Zaandijk, 12 april 1902 – Neustadt (D), 3 mei 1945
  
  Simon (Siem) Kwadijk, betrokken bij het Zaans communistisch verzet, werd naar alle waarschijnlijkheid door Francisca de Munck-Siffels verraden. Via Amsterdam en Amersfoort belandde hij in KZ Neuengamme. Op 3 mei 1945, met de bevrijding in zicht, maakte Siem Kwadijk deel uit van duizenden gevangenen uit Neuengamme. Na een lange tocht vol ontberingen werden zij in de troepenschepen, Zaandijk, 14-4-1902, Neustadt (D) 3 mei 1945.
• Johannes Antonius van Lemmerenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigLemmeren, Johan van
  
  Amsterdam 15 november 1902 - Krommenie 1 mei 1943 Johan van Lemmeren 1902-1943 Johannes Antonius van Lemmeren, blikslager uit Krommenie, woonachtig aan de Militaireweg 81 te Krommenie. Tijdens de april mei-staking van 1943 werden aan de Blikfabriek Verblifa in Krommenie enige arbeiders gearresteerd. De aanleiding tot de staking was de bekendmaking op 29 april 1943, dat Nederlandse oud-militairen die gevochten hadden tijdens de Duitse aanval op Nederland in 1940 zich vrijwill…, Krommenie, 15-11-1902, gefusilleerd 2-5-1943.
• Machiel van Marleplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigMarle, Machiel van
  
  Zaandam, 8 april 1915 - Limmen, 6 april 1945
  
  Machiel, Giel van Marle, in augustus 1939 gemobiliseerd als zeemilicien/matroos 2e klasse bij de Koninklijke Marine duikbootdienst, was op 12 mei 1940 één van de begeleiders van het prinselijk gezin naar IJmuiden. Na de demobilisatie werd hij expeditiechef/bedrijfsleider/medevennoot van v.o.f. Handelsonderneming Jaléma in Koog aan de Zaan. Eind april 1943 meldde hij zich niet voor terugkeer in Duitse krijgsgevangenschap., Zaandam, 8-4-1915, gefusilleerd 6-4-1945
• Gerke G. Mastenbroekplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigMastenbroek, Gerke Gerrit
  
  Amsterdam 21 oktober 1898 - Vught 7 juni 1945 Gerke Gerrit Mastenbroek 1898-1945 Gerke Gerrit Mastenbroek, getrouwd met Hendrikje Kamst, woonachtig te Krommenie aan de Heiligeweg 116, was werkzaam bij de Verenigde Blikfabrieken van Krommenie. Hij behoorde tot de 700 stakers die het werk op 30 april 1943 spontaan hadden neergelegd vanwege het getekende besluit, dat Nederlanders, die in de meidagen van 1940 in militaire dienst waren geweest, nu in krijgsgevangenschap zou…, Krommenie, 21-10-1898, overleden 1-6-1945.
• Jan Neuteboomplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigNeuteboom, Jan
  
  Hoorn, 29 april 1903 - Berlijn-Tegel, 4 juni 1943
  
  Jan Neuteboom, procuratiehouder en verzetsstrijder, woonachtig in Koog aan de Zaan, maakte gedurende WO II deel uit van de illegale Stijkelgroep. Werd lange tijd in het Oranjehotel opgesloten van 25 april 1941 tot 26 maart 1942, in cel 583., Koog, 29-4-1903, gefusilleerd te Berlijn-Tegel 4-6-1943.
• Klaas Oosthuizenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigOosthuizen, Klaas
  
  (Wormerveer, 15 oktober 1899 - Kamp Vught, 26 september 1943) Klaas Oosthuizen 1899-1943 Kantoorbediende Klaas Oosthuizen woont tijdens de oorlog met zijn vrouw Margarethe en hun drie kinderen in Wormerveer aan de Emmastraat 4 en is werkzaam bij de blikfabriek Verblifa in Krommenie. Begin 1942 vangt Klaas aan met het illegaal verspreiden van Het Parool. Hij houdt zich actief bezig met de vraag hoe de vakbonden na de oorlog georganiseerd moeten worden. Hij organiseert thuis bij…, Krommenie. 15-10-1899. omgekomen concentratiekamp Vught 26-9-1943.
• Jan H. Op den Veldeplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigOp den Velde, Hein
  
  Zaandam, 1 juni 1901 - Gross Rosen, 31 december 1944
  
  Jan Hendrik Op den Velde, voor ingewijden ook wel Hein of Henk, wist gedurende WO II via een zelf gebouwde zender contact te leggen met Bureau Inlichtingen van de Nederlandse regering te Londen., Zaandam. 1-6-1901, omgekomen concentratiekamp 1945.
• Geertruida Pel-Grootplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigPel-Groot, Geertje
  
  Zaandam 13 september 1889 – Ravensbrück 20 februari 1945
  
  Geertruida Pel–Groot woont met haar man Wijnand Pel en kinderen aan de Prins Hendrikkade in Zaandam. Haar man is eigenaar van ouwelfabriek Primus, eveneens gevestigd aan de Prins Hendrikkade. Allerlei gezindten wonen er vreedzaam bij elkaar. Ook een NSB-gezin, maar zonder uitzondering spelen alle kinderen met elkaar op straat., Zaandam, 13-9-1889, omgekomen concentratiekamp 20-2-1945.
• Theodorus Rijkhoffplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigRijkhoff, Theodorus
  
  Assendelft 11 juni 1914 - Amsterdam 2 mei 1943
  
  Theodorus Rijkhoff, fabrieksarbeider, woonachtig aan de Dorpsstraat 707 te Assendelft. Tijdens de mei-staking van 1943 werden aan de Blikfabriek Verblifa in Krommenie enige arbeiders gearresteerd. De aanleiding tot de staking was de bekendmaking op 29 april 1943, dat Nederlandse oud-militairen die gevochten hadden tijdens de Duitse aanval op Nederland in 1940 zich vrijwillig moesten melden voor krijgsgevangenschap. Kort hiervoo…, Assendelft, 11-6-1914, gefusilleerd 2-5-1943.
• Pieter Adrianus Smitplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigSmit, Pieter Adrianus
  
  Koog aan de Zaan, 25 september 1913 - Berlijn-Tegel, 4 juni 1943
  
  Machinebankwerker, constructeur, behoorde tot de Zaanse afdeling van de Stijkelgroep. Verrichtte spionage in de stellingen IJmuiden en Den Helder. Gevangen gezeten in het Oranjehotel vanaf 26 april 1941, vervoerd naar Berlijn op 26 maart 1942, op 4 juni 1943 te Tegel gefusilleerd., Zaandam, 25-9-1913, gefusilleerd 3-6-1944.
• Dirk Stellingplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigStelling, Dirk
  
  Wormerveer 18 april 1904 - Kamp Vught op 17 juli 1944
  
  Aan het begin van de twintigste eeuw trouwt Cornelis Stelling met Trijntje Joon, zij gaan wonen aan de Noorddijk in Wormerveer. Cornelis is timmerman, meubelmaker en stoffeerder van beroep. Op 18 april 1904 wordt hun eerste zoon geboren, zijn naam is Dirk. Dirk krijgt nog een zus en een broertje. Als Dirk oud genoeg is gaat hij naar school D in de Marktstraat., Wormerveer, 18-4-1904, omgekomen concentratiekamp 16-7-1944.
• Jan Stolpplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigStolp, Jan
  
  14 februari 1909 - 31 december 1944
  
  Jan Stolp, lid van de CPN en aangesloten bij het verzet, werd gearresteerd na verraad en opgesloten in de strafgevangenis Wete­ringschans te Amsterdam, later werd hij naar Kamp Amersfoort verbannen. In september '44 naar Neuengamme waarna hij te werk werd gesteld bij de Werkcommando's waar hij op 31 december 1944 om het leven kwam., Zaandam, 14-2-1909, Neuengamme 31-12-1944.
• Josephus Swolfsplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigSwolfs, Josephus
  
  Zaandam 8 mei 1915 - Vught 25 juli 1944
  
  Josephus Swolfs, roepnaam Sjef, laboratorium-assistent, zoon van Theodora Johanna Maria Renard en Josephus Franciscus Swolfs, wordt gevraagd om lid te worden van een communistische sabotageploeg in de Zaanstreek. Sjef en één van de leiders van de groep, Gerard, kennen elkaar, eerder werkten ze samen bij de Artillerie Inrichtingen. Sjef was afkomstig uit een arm gezin, zijn vader was ambtenaar met een karig loon. Sjef besluit lid te worde…, Zaandam, 8-5-1915, gefusilleerd 24-7-1944.
• Jacobus C. Thomasplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigThomas, Jacobus Cornelis
  
  Utrecht, 21 augustus 1909 - Berlijn-Tegel, 4 juni 1943 Jacobus Cornelis Thomas 1909-1943 Jacobus Cornelis Thomas was van beroep hotelhouder en eigenaar van De Nieuwe Sociëteit in Wormerveer. Vlak na de bezetting trad hij toe als lid van de illegale Stijkelgroep. Hij werd na verraad al vroeg in de oorlog gevangen gezet in het Oranjehotel van 5 mei 1941 tot 1 maart 1942 in de cellen 523, 339 en 767. Een celgenoot tekende uit de mond van Dick de Vries op dat ‘hij gedurend…, Wormerveer, 21-8-1909. gefusilleerd te Berlijn-Tegel 4-6-1943.
• Klaas van Veenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVeen, Klaas van
  
  Urk 13 februari 1921 - Dachau 13 juli 1944
  
  Klaas van Veen was in de oorlog lid van de ondergrondse te Krommenie, werd na verraad gearresteerd en via Amsterdam naar kamp Vught overgebracht. Later op transport gesteld naar Dachau, waar hij werd terechtgesteld. Zijn naam staat vermeld op het, Krommenie, 13-2-1921, omgekomen concentratiekamp Dachau 13-7-1944.
• Willem van 't Veerplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVeer, Willem van 't
  
  Assendelft 26 april 1911 - Dachau 26 februari 1945 Willem van 't Veer 1911-1945 Willem van 't Veer was een werknemer van de Vereenigde Blikfabrieken in Krommenie. Tijdens de april mei-staking van 1943 werden aan de Blikfabriek Verblifa in Krommenie enige arbeiders gearresteerd. De aanleiding tot de staking was de bekendmaking op 29 april 1943, dat Nederlandse oud-militairen die gevochten hadden tijdens de Duitse aanval op Nederland in 1940 zich vrijwillig moesten melden voor…, Krommenie, 26-4-1911. omgekomen concentratiekamp 26-2-1945.
• Gerrit Verdonkplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVerdonk, Gerrit
  
  Zaandijk 11 augustus 1889 - Zaandam 13 september 1944
  
  Zaandijker drogist Gerrit Verdonk werd op 12 september 1944 aangehouden en op 13 september 1944 bij de Leeghwaterweg doodgeschoten aan de noordkant van de Leegwaterweg buiten Zaandijk, evenals drie todeskandidate, verdachte strijdkrachten, Johan de Barbanson, Herman Groenendijk en Pieter Hartog, uit de gevangenis van Amsterdam. Verdonk verborg een parachute in zijn winkel, afkomstig uit de aangeschoten USAAF Consolidated B-…, Zaandijk, 11-8-1889, gefusilleerd 13-9-1944.
• Klaas Versnelplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVersnel, Klaas
  
  Wormerveer 17 februari 1900 - Kassel 20 februari 1945 Klaas Versnel 1900-1945 Klaas Versnel was eigenaar van een drukkerij aan de Zaanweg te Wormerveer. Hij maakte deel uit van de Zaanse Groep-Kleiman die voor de landelijke organisatie LO voor hulp aan onderduikers werkte. Hij hield zich onder meer bezig met het vervalsen van papieren als voedselbonnen, paspoorten en persoonsbewijzen van Joodse mensen zodat zij konden vluchten., Wormerveer, l7-2-1900, omgekomen concentratiekamp 20-2-1945.
• Dick de Vriesplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVries, Dick de
  
  Koog aan de Zaan, 10 juni 1915 - Berlijn, Tegel 4 juni 1943
  
  Dick de Vries, werkte bij Fokker, was lid van de Stijkelgroep, werd op 28 april 1941 gearresteerd en heeft negen maanden in het Oranjehotel gezeten. Hij werd gefusilleerd 4 juni 1943., Koog, 10-6-1915, gefusilleerd te Berlijn-Tegel 4-6-1943.
• Cornelis van Vughtplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVught, C. van
  
  Zie: Tweede Wereldoorlog Wereldoorlog, Zaandam, 27-7-1905, gefusilleerd 4-9-1944.
• Gerard Wiersmaplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWiersma, Gerard
  
  Amsterdam 12 februari 1902 - Amsterdam 2 mei 1943 Gerard Wiersma 1905-1943 Gerard Wiersma, fabrieksarbeider, woonachtig aan de Emmastraat 19 te Krommenie. Tijdens de april-meistaking van 1943 werden aan de Blikfabriek Verblifa in Krommenie enige arbeiders gearresteerd. De aanleiding tot de staking was de bekendmaking op 29 april 1943, dat Nederlandse oud-militairen die gevochten hadden tijdens de Duitse aanval op Nederland in 1940 zich vrijwillig moesten melden voor krijgsgevan…, Krommenie, 12-2-1905, gefusilleerd 2-5-1943.
• Jacob Willemszoonplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWillemszoon, Jacob
  
  Urk, 15 februari 1894 - Neuengamme 3 januari 1945
  
  Jacob Willemszoon werd in november 1943 gearresteerd als gevolg van verraad door de Zaandamse Francisca de Munck-Siffels. Hij was actief binnen het communistisch verzet en woonde in de Rigastraat 4 in Zaandam., Zaandam, 15-2-1894, overleden 3-1-1945.
• Gerrit Jan de Witplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWit, Gerrit Jan de
  
  Krommenie, 17 april 1899 - Flossenbürg, 5 januari 1945 Gerrit Jan de Wit 1899-1945 Gerrit Jan de Wit, woonachtig in Krommenie, werd opgepakt nadat er met koeien van letters 'Leve Stalin' op de woning van NSB-burgemeester Anton Jongsma werd geschilderd en de dag erna anti-Duitse pamfletten in Krommenie werden verspreid. De Wit's naam wordt tevens genoemd bij de april-meistaking 1943 waar hij als werknemer van Verblifa op 30 april 1943 in staking ging., Krommenie, 17-4-1899, omgekomen concentratiekamp 5-1-1945.
• Cornelis Zwartplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigZwart, Cornelis
  
  (Alphen a/d Rijn 12 februari 1895-Neuengamme 23 november1944)
  
  Verzetsman, gearresteerd in Zaandam 23-11-1943 . UITZOEKEN
  
  Zie: Tweede Wereldoorlog 3. en 4., Zaandam, 12-2-1895, omgekomen concentratiekamp 1-2-1944.
• Pieter Jacob Zwartplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigZwart, Piet
  
  Wormerveer, 11 maart 1909 - Koog aan de Zaan, 5 april 1945
  
  Pieter Jacob Zwart was een Wormerveerder die al vroeg in de oorlog actief was binnen het verzet. Omdat hij directeur was van een garagebedrijf zochten de Duitsers contact met hem om autobussen te huren. Hierdoor kreeg hij goed inzicht in de plannen van de Duitsers en kon hij zijn verzetswerk onder zijn schuilnaam Piet Zwikker zelfs uitbreiden., Wormerveer, 11-3-1909, overleden Flossenbürg 5-4-1945.

Wim Swart