Geloofsrichting ontstaan door een scheuring in de katholieke kerkgemeenschap. In de Zaanstreek kregen de Oud-Katholieken een redelijke aanhang, er zijn thans kerken te Zaandam en Krommenie. In 1703 werd bisschop Petrus Code vanuit Rome op verzoek van de Jezuïeten uit zijn ambt ontzet. Hij hield in Nederland echter veel aanhangers. Na bijna een eeuw van onrust, handelend over een geschil tussen de kapittels van Utrecht en Haarlem enerzijds en Rome anderzijds, vond tenslotte in 1723 een scheuring plaats in de Katholieke kerkgemeenschap.

Doordat het conflict al een eeuw oud was, lagen de sympathieën al geruime tijd vast. De scheuring had daardoor geen directe gevolgen voor het leven in de parochies. De strijd werd hoofdzakelijk gevoerd door de geestelijkheid. De organisatie binnen de parochies, de kerkelijke bediening en de zielzorg bleven ongewijzigd. In 1723 scheidden de aanhangers van Rome zich van de Rooms-Katholiekenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigRooms-katholieken

Naar rooms-katholieke opvatting is de kerk de door Christus ingestelde noodzakelijke maatschappij, die alle gedoopten groepeert onder de leiding van de wettige kerkelijke gezagsdragers, in het bijzonder de Paus van Rome. De kerk heeft tot doel de gelovigen behulpzaam te zijn in hun streven naar hun bovennatuurlijke eindbestemming en beschikt daartoe over een drievoudige macht, te weten wijdingsmacht, rechtsmacht ofwel de eigenlijke maatschappelijke macht, en leergezag. Met dit… af.

Kerkgebouwen, inventaris en archieven bleven in bezit bij de Oud-Katholieken. De Oud-Katholieke Kerk van Nederland is de moederkerk van een internationaal verband van landskerken, die gemeen hebben dat zij het evangelische en katholieke erfdeel van de kerk van alle eeuwen willen bewaren in gebedsleven, liturgie, sacramentsbediening en een leer gebaseerd op schrift en traditie. Zij heeft hartelijke banden met de oosters-orthodoxe kerken en leeft sinds 1931 in volledig kerkelijke gemeenschap met de anglicaanse kerkgemeenschap. Zij werkt naar vermogen mee in de oecumenische beweging en is gericht op verzoening en bevrijding van de mensenfamilie, onder leiding van de Heilige Geest. Kenmerken van de Oud-Katholieke kerk zijn:

• -het vieren van de liturgie in de moedertaal (sinds 1909);
• -zij is een episcopale-synodale kerk, sinds 1919 kent zij een synode bestaande uit de geestelijkheid en vertegenwoordigers der parochies;
• -haar bisschoppen worden niet benoemd, maar gekozen door de geestelijken en leken van het betreffende bisdom;
• -zij staat sinds 1922 haar priesters toe te huwen, omdat zij van mening is dat het celibaat geen dwingende verplichting mag zijn;
• -zij wijst het dogma van de pauselijke onfeilbaarheid af, daar dit geen grond vindt in de H. schrift en de leer der ongedeelde kerk van de eerste eeuwen;
• -zij koestert een diepe eerbied voor de Moeder des Heren als gezegende onder de vrouwen, maar wijst de dogma's van haar lichamelijke ter hemelopneming en haar onbevlekte ontvangenis van de hand, daar deze niet gebaseerd zijn op Schrift en Traditie;
• -zij heeft vanaf haar ontstaan het bijbellezen bevorderd. Eigen bijbelvertalingen verschenen in 1932 en 1953;
• -zij kent sinds 1981 een Collegiaal Bestuur, samengesteld uit episcopaat en een aantal geestelijken en leken. Dit om te accentueren dat het gehele volk Gods verantwoordelijkheid voor de kerk draagt:
• -zij zoekt steeds naar eigentijdse vormen van geloofsbeleving, zonder daarbij de rijke liturgische traditie uit het oog te verliezen. Een aantal van haar gelovigen, priesters en leken, is dan ook nauw betrokken bij de charismatische beweging;
• -zij herstelde enige jaren geleden het diakenambt als zelfstandig ambt, zoals het functioneerde in de vroeg-christelijke kerk;
• -zij kent de bediening van lector, zodat leken bij afwezigheid van priester of diaken, in een 'Dienst van Schrift en Gebed' voor de continuïteit van de eredienst zorg kunnen dragen.

De Oud-Katholieken, ook wel Jansenisten of Staatskatholieken genoemd en later ook Aanhangers van de Oud-Bisschoppelijke Clerezy, hebben een grote en rijke historie. In feite is de Oud-Katholieke Kerk het oudste kerkgenootschap van de Zaanstreek. In 1573 werden de katholieken uit de bestaande kerkgebouwen gezet en werden deze gebouwen aan de gereformeerden, tegenwoordig hervormden, ter beschikking gesteld. Reeds in 1612 werden de Katholieken in de Zaanstreek al zo gedoogd, dat Krommenie een eerste vergaderplaats kreeg, die was gewijd aan de heilige Nicolaus. De Hervormde Kerk was aan dezelfde heilige gewijd. In 1652 kreeg Zaandam een nieuwe kerk, die aan de heilige Maria Magdalena werd gewijd. In 1654 kwam men in Wormerveer op een zolder van het woonhuis Zaanweg 55-56 bijeen. Al naar gelang de politieke machtsverhoudingen er veranderden werden de gebouwen dichtgespijkerd of weer geopend. Er ontstonden in de Zaanstreek drie parochies, te weten:

• -de Maria Magdalena Parochie aan het Papenpad te Zaandam;
• -de parochie in Wormerveer, die het Klooster werd genoemd en vanuit Krommenie werd bediend.
• -de parochie van de heilige Nicolaus aan de Noorderhoofdstraat te Krommenie.

In 1974 werd de Zaandamse parochie voor onbepaalde tijd samengevoegd met die van Krommenie. Tot 1794 was er ook een parochie aan de Middel te Westzaan die eveneens vanuit Krommenie werd bediend.

Thans zijn alleen de parochiekerken van Zaandam en Krommenie nog aanwezig. Deze kerken zijn als schuilkerken gebouwd. De kerk van Krommenie is van 1612 en in 1826 in de huidige vorm verbouwd. De kerk van Zaandam aan het Papenpadplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigPapenpad, Papenpadsloot en -sluis

Straat, sloot en sluis te Zaandam (west), lopend van de Zaan naar het Westzijderveld. Straat, sloot, sluis en kerk zijn vernoemd naar het woord Paap, een deels in onbruik geraakt mild scheldwoord voor een katholiek persoon. Het woord was van oorsprong een scheldwoord voor de paus. Het is dan ook een verbastering van Papa, oftewel paus. Niet alleen de paus, maar ook de lokale geestelijke werd dorpspaap, parochiepaap of mispaap genoemd. Later werd het de benaming… is van 1695. Ondanks het feit dat de Oud-Katholieke Kerk, gelet op haar kenmerken, in wezen een progressieve kerk is, is zij nooit een grote gemeenschap geweest. Progressief wellicht in de leer, maar haar vormen waren, en zijn, toch meer: het vasthouden aan traditie en liturgie. De Oud-Katholieke kerk kreeg geen hulp zoals de Hervormde staatskerk en de Rooms-Katholieke kerk die hulp van het Vaticaan ontvangt. De tijd van de Verlichting kreeg geen vat op de Oud-Katholieke Kerk, zoals bijvoorbeeld de groeiende vrijzinnigheid in Doopsgezinde en Lutherse kerken. Er waren in Zaandam in 1750 200 communicanten, in 1839 60, in 1860 42, in 1890 32 en in 1971 16. Beide parochies tellen thans 50 lidmaten en gesproken kan worden van een zekere opbloei. Sommigen uit andere genootschappen tonen interesse voor de genoemde kenmerken, alsmede voor de stijlvolle eucharistie-vieringen in de doorgaans om hun schoonheid veel geprezen kerkgebouwen met hun warme en stille interieurs.

H. Valk