Koog aan de Zaan, 1844 - 1924

Willem Buijs Pz, schrijver van het boek De molens aan de Zaanstreek (Koog 1919), een eerste poging om op grond van archiefonderzoek een overzicht te geven van de molens die ooit in de streek werkten. Buijs somde hierin 812 Zaanse molens op. Willem Buijs was middenknecht of tweede man op een paltrok in het Zaandamse Westzijderveld.

Hij komt ook voor als ondervraagde bij de enquête gehouden door de Staatscommissie in 1891. In het hem afgenomen verhoor deelde hij vele bijzonderheden mee over het werken op een zaagmolen en betreffende de verdiensten en de levensomstandigheden in die tijd. Ook getuige een in dit verhoor opgenomen gedicht had hij de gave zich goed in geschrifte uit te drukken.

Een van hem nog steeds bekend gedicht luidt:

Kent gij de streek? Waar voorheen molens draaiden,
Bij honderden geteld en hunne roeden zwaaiden?
En suisden door de lucht en snorden in den wind.
Waar ondernemingsgeest en koopmanschap regeerden,
Waar wiskunst en techniek het kapitaal beheerden,
Kent gij die streek? Dat is mijn Zaanstreek, vrind!'

De studie De molens aan de Zaanstreek is door Willem Buijs geschreven nadat hij begin oktober 1892 door een ongeluk op de zaagmolen zijn rechterhand moest missen. Tevoren had hij al een molenlijst als feuilleton in De Zaanlander gepubliceerd (1896-1897). Hij was een deskundige op dit gebied daar hij van zijn vroegste jeugd af op de Zaandammer houtzaagmolens heeft gearbeid en steeds allerlei aantekeningen maakte uit overleveringen, boeken, geschriften en archieven.

Nadat deze industriële werktuigen, die na de eeuwwisseling vereenzelvigd waren met de Zaanstreek, op onrustbarende wijze verdwenen, was het gewenst de namen, soorten en standplaatsen in een boek vast te leggen. Behalve de naamlijst werden ook allerlei bijzonderheden op het onderwerp betrekking hebbende op onderhoudende wijze medegedeeld, terwijl een algemene inleiding vooraf ging. De uitgave werd verzorgd worden door de firma P. Out te Koog-Zaandijk, terwijl Gerrit Jan Honig het boek van een voorwoord voorzag. Vroegere Zaanse uitgaven van deze firma hebben groot succes gehad. Zij zijn totaal uitverkocht en vele personen, die niet dadelijk hadden ingetekend en een afwachtende houding hadden aangenomen, konden geen exemplaar meer bekomen.