(Joegoslavie 1930)

Slavomir Miletic. Foto Jan Lapère

Beeldhouwer, wiens beeld De Houtwerker tot twee maal toe grote beroering in de Zaanstreek veroorzaakte. Ondanks steun van vele kanten weigerde de gemeente Zaan dam en later Zaanstad het beeld op de Beatrixbrug te plaatsen. Het beeld mocht van Zaanstad wel elders in de gemeente geplaatst worden; de Stichting De Houtwerker bleek daartoe echter niet in staat. Eind 1962 kwamen dagelijks drie Joegoslaven uit Amsterdam per trein naar Koog, om te werken in de puddingfabriek van Honig. Onder hen bevond zich de veel geprezen. maar weinig verkopende beeldhouwer Slavomir Miletic. Door een journalist van zijn aanwezigheid op de hoogte gesteld. gaven zowel Honig als de gemeente Zaandam de kunstenaar de opdracht tot het v-ervaardi gen van een beeld.

Honig wilde een beeld in de tuin voor het kantoor. Zaandam verstrekte de opdracht voor een vier meter hoog beeld van een Zaanse bootwerker. dat op de Beatrisbrug geplaatst zou worden. Het beeld voor Honig (De Zaanse Werker) kwam snel gereed en werd geplaatst; het beeld voor Zaandam (De Houtwerker) zou tot tragi-komische verwikkelingen leiden. Miletic verhuisde naar Zaandam en kreeg als atelier een loods bij de gasfabriek tot zijn beschikking.

Daar werkte hij aan een kleimodel van De Houtwerker. Op 18 mei 1963, toen het model bijna gereed was. deelde gemeente-architect Bakker Miletic mee dat het beeld was afgekeurd. Een anonieme commissie van deskundigen was tot het oordeel gekomen dat de artistieke kwaliteit van het beeld 'volkomen waardeloos` was. Miletic kon wel stoppen. De woedende kunstenaar deed dat echter niet. Het kleimodel maakte hij af en vervolgens maakte hij buiten de loods een gipsen model van De Houtwerker. Kort voor de onthulling stortte dit door regenwater verzwakte beeld echter in. Het Zaanse publiek had zich inmiddels massaal achter de kunstenaar geschaard. Bruggen werden met leuzen beschilderd. er werden demonstraties gehouden en tientallen ingezonden brieven geschreven en van de verantwoordelijke wethouder Hille. werd het aftreden geëist. Een tentoonstelling met werk van de Joegoslaaf trok 12.000 bezoekers. Ook landelijk trok De Houtwerker-affaire ruime aandacht. Miletic maakte een tweede gipsen Houtwerker. Hij voorzag in zijn onderhoud door de verkoop van kleine Houtwerkers en afgietsels van een buste van de vermoorde Amerikaanse president John F. Kennedy.

Slavomir Miletic viert de onthulling van De Houtwerker op 20 juni 2004. Fot Jan Lapère

Een tweede commissie keurde het beeld om technische en artistieke redenen opnieuw af. Naderhand werd bekend dat verscheidene nationaal-vooraanstaande kunstkenners hadden geweigerd zitting in de commissie te nemen. omdat zij de indruk hadden dat zij werden uitgenodigd om het beeld af te keuren. De gemeente Zaandam verwijderde het beeld. maar deed dat zo ruw dat het vernield werd. De mallen van het beeld waren bewaard en Miletic maakte voor de derde keer De Houtwerker. nu van beton. Hij deed dat op Amsterdamse grond. Jarenlang stond De Houtwerker aan het Noordzeekanaal. op de plaats waar later de Coentunnel zou komen. Later verhuisde het beeld naar het Haarlemmerplein en tenslotte naar het Waterlooplein (waar het nu nog staat). De gemeente Zaandam zette pas in maart 1969 een streep onder het politieke gekrakeel over het beeld. In de tweede helft van de jaren '80 probeerde een groep jonge Zaankanters (allen te |ong om bij de acties in de jaren `60 betrokken te zijn geweest) het beeld alsnog op de Beatrixbrug geplaatst te krijgen. B en W van Zaanstad reageerden afwijzend; op grond van een initiatiefvoorstel besloot de gemeenteraad van Zaanstad echter dat het beeld wel mocht komen. zij het niet op de Beatrivbriig. De Stichting De Houtwerker stelde een aantal andere locaties voor (Eiland Voorzaan. Prins Bernhardplein) die door B en W werden afgewezen. De Stichting De Houtwerker bleek uiteindelijk niet in staat de benodigde gelden voor verplaatsing van het beeld naar Zaandam te vergaren. Het beeld. een eerbetoon aan de Zaanse arbeiders. bleef definitief in Amsterdam. De Zaanse Werker is in de jaren '80 op onbekende wijze verdwenen. Het vermoeden bestaat dat het beeld tijdens verplaatsing is gebroken en op een vuilnisbelt is beland. In de Zaanstreek staan thans twee beelden van Miletic. In Koog. op de hoek BreestraatVerzetstraat staat het beeld “Pourquoi`. In Westzaan staat sinds 1985 een borstbeeld van de kunstschilder Willem MJansen.