Koog aan de Zaan, 26 maart 1935 - Parijs, 15 december 1986

Jacobus Josephus Maria (Co) van Calcar, psycholoog en vooraanstaand onderwijsvernieuwer, bijzonder hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam die gedurende meer dan vijftien jaar nauw bij het werk van de Bernard van Leer Foundation betrokken is geweest, internationaal voorvechter van de belangen van het kansarme kind, een creatieve, op de praktijk gerichte wetenschapper. Van Calcar behoorde tot de groep onderwijsvernieuwers die eind jaren '60, begin '70 landelijke bekendheid kreeg door het ontvouwen van nieuwe ideeën over de rol van het onderwijs in de maatschappij. Democratisering van de school was de lijfspreuk waarmee werd aangegeven dat de traditionele school niet anders fungeerde dan een voorgeprogrammeerde sorteermachine, die zeer nadelig werkte voor het vanaf dat moment getypeerde kansarme kind uit het arbeidersmilieu.

Van Calcar studeerde psychologie in Utrecht en was voor zijn promotie-onderzoek van 1962 tot 1968 werkzaam bij de Onderwijsbegeleidingsdienst in Enschede, waar werd geëxperimenteerd met een leesproject dat als basis zou gaan dienen voor het latere onderwijsvoorrangsbeleid. In deze periode groeide bij Van Calcar de overtuiging dat extra middelen voor kinderen in achterstandssituaties beschikbaar moesten worden gesteld als wijze van positieve discriminatie. In zijn boek Buitenspel op school en in de maatschappij uit 1971, signaleerde hij de ongelijke kansen als gevolg van het onderwijssysteem.

Na 1968 werd hij medewerker bij het Research Instituut voor Toegepaste Psychologie (RITP) te Amsterdam. Onder zijn leiding begon het RlTP samen met het Advies- en Begeleidings Centrum (ABC) het Innovatieproject Amsterdam met als doel het verbeteren van onderwijskansen van arbeiderskinderen. Aan dit onderzoek werkten aanvankelijk rond de 60, en later meer scholen uit verschillende Amsterdamse wijken mee. Het tot 1978 lopende project droeg bij tot de doorbreking van het traditionele klassikale onderwijssysteem en legde een verbinding tussen school, gezin en buurt.

Van Calcar werd nadien wetenschappelijk medewerker en vanaf april 1986 buitengewoon hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam, met als onderzoeksgebied de relatie tussen het onderwijs en de samenleving. Hij verzette zich hevig tegen de, mede als gevolg van de economische omstandigheden, hernieuwde tendens om de school als prestatiefabriek te zien.

Van Calcar bracht als lid van een Nederlandse onderwijsdelegatie in december 1986 een werkbezoek aan Parijs; daar kwam hij door een verkeersongeval om het leven. Onder grote belangstelling werd hij op de begraafplaats bij de Maria Magdalena-kerk op 't Kalfplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKalf, het

Snuifmolen te Koog. De enige vermelding dateert uit 1696, verdere gegevens ontbreken. begraven.

De ideeën van Van Calcar hebben tot hevige discussies binnen het onderwijs geleid; de conclusies van het innovatieproject zijn later genuanceerd. Toch is Van Calcar van grote betekenis voor de ontwikkeling van het onderwijs geweest. Met name zijn ideeën omtrent de onderwijskundige benaderingswijze vanuit de leef- en ervaringswereld van het kind hebben het onderwijs blijvend beïnvloed.

Belangrijkste werk:

• Innovatieproject Amsterdam (1971-1978)
• Een ambigue verwijzing: over de mogelijkheden van verbetering van ontwikkelingskansen van kinderen in achterstandssituaties (1986; inaugurele rede).

Lees ook Gesprek met onverstoorbare onderwijsvernieuwer Co van Calcar in NRC Handelsblad van 2 december 1985.

Zie ook: Onderwijsplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigOnderwijs

Het systematisch, volgens aangenomen beginselen, georganiseerd overbrengen van elementaire en meer uitgebreide kennis door daartoe aangestelde bevoegde leerkrachten, in het bijzonder het onderricht dat op scholen wordt gegeven. In navolgend artikel is de ontwikkeling van het onderwijs in de Zaanstreek geschetst. 1.3.13.