Algemene benaming voor de verschillende instituten en instellingen, die ten behoeve van de geestelijk en/of lichamelijk gehandicapten onder financiële verantwoordelijkheid van de staat door ( particuliere) stichtingen zijn gevormd. Dit als gevolg van het inzicht dat de staat hiervoor verantwoording moet dragen in plaats van de op dit terrein eerder actieve particuliere charitatieve instellingen, zie daarvoor: wees- en armenzorgplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWees- en armenzorg

Materiële en/of financiële ondersteuning aan wezen en/of armen. De Zaanstreek, hoe welvarend ook geweest, heeft altijd een flink aantal armlastigen gekend. De ondersteuning van de minvermogenden was tot aan de 20e eeuw vooral een zaak van de kerkelijke en burgerlijke caritas geweest. Daarin verschilde de Zaanstreek niet van het omringende gebied.. In dit artikel wordt de zorg voor zowel de geestelijk als de lichamelijk gehandicapte geschetst, waarbij opgemerkt moet worden, dat (gezien de problematiek) de ontwikkeling in de zorg voor de geestelijk gehandicapten van ingrijpender betekenis is geweest.

De bemoeienis van de staat als financiële zorgdrager voor een zelfstandige plaats van gehandicapten in onze samenleving dateert eigenlijk pas van de laatste decennia. Vanaf de jaren '60 groeide het inzicht dat de gehandicapte weliswaar een defect heeft, maar daarnaast toch ook over mogelijkheden beschikt. Als reactie op het wegstoppen van deze gehandicapten in grote inrichtingen kwamen vanaf 1965 overal in het land dagverblijven voor kinderen en ouderen en gezinsvervangende tehuizen tot stand. Ouders van gehandicapten hebben hierbij een belangrijke rol gespeeld. Men ging streven naar voorzieningen in de eigen regio om verwijdering uit het gezin tegen te gaan. De financiering vond in de jaren '60 zijn basis in de Algemene Bijstandswet. Door deze wet werden gehandicapten echter in een afhankelijke positie gedwongen en werkte de voorgeschreven eigen bijdrage van kinderen en ouders uiterst belemmerend. Pas halverwege de jaren '70 bij de toepassing van de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) voor inrichtingen, tehuizen en dagverblijven, verwierf de gehandicapte zijn rechten.

1. Geestelijk gehandicapten

Mede als gevolg van de landelijke ontwikkeling kwamen in de Zaanstreek in 1964 besprekingen op gang die leidden tot de oprichting van kinderdagverblijf 'Pinokkio` aan de Frans Halsstraat te Zaandam in mei 1968. Dit was het eerste dagverblijf in Noord-Holland boven `t IJ. Bij “Pinokkio” kunnen 32 kinderen in de leeftijd van twee tot zestien jaar worden opgevangen. De geestelijke achterstand is zodanig, dat zij elders niet terecht kunnen. Deze kinderen worden in groepen van acht verdeeld op basis van de noodzakelijke benaderingswijze, het ontwikkelingsniveau en de leeftijd. Elke groep staat onder leiding van twee begeleidingskrachten, gesteund door een team van deskundigen. De daaropvolgende voorziening waren de Gezinsvervangende Tehuizen; als eerste 'Zaanerf te Zaandam in 1969, gevolgd door identieke tehuizen `Palet` te Zaandam in 1976, '“De Wieken' te Oostzaan in 1982 en 'Snuiverhoek' te Krommenie in 1983. In een gezinsvervangend tehuis wonen ongeveer 16 tot 25 geestelijk gehandicapten vanaf 18 jaar. Doel is de zelfstandigheid te bevorderen door het verlenen van huisvesting, ver- zorging en begeleiding. De bewoners worden zoveel mogelijk betrokken bij het gewone dagelijks leven. Iedere bewoner beschikt over een eigen kamer naast de algemene ruimtes als eetkamer, zitkamer, hobbyruimte en dergelijke. Gewoonlijk zijn de bewoners overdag werkzaam in het vrije bedrijf of in de sociale werkplaats. Ook bezoeken veel bewoners het dagverblijf. Aan sommige gezinsvervangende tehuizen is een dependance verbonden. Dit is een normale woning in de buurt, waar drie tot zes gehandicapten betrekkelijk zelfstandig wonen. Zonodig krijgen zij begeleiding vanuit het gezinsvervangend tehuis. In de tehuizen en dependances zijn in 1991 100 personen woonachtig.

In 1975 startte in Krommenie het Dagverblijf voor ouderen “'Zonnehoek'” met 48 deelnemers, welk aantal in 1991 is gegroeid tot 66. Een dependance is ondergebracht in buurthuis “'De Snuiver' te Krommenie, waar acht deelnemers arbeidsmatige activiteiten verrichten.

Een Dagverblijf voor volwassenen is bestemd voor geestelijk gehandicapten vanaf ongeveer zestien jaar. Deze deelnemers zijn niet gebaat bij plaatsing in een werksituatie. Zij hebben echter wel de mogelijkheden om zich thuis of in een gezinsvervangend tehuis te handhaven. Door middel van diverse activiteiten zoals: beweging, zwemmen, muziek,handenarbeid, koken en spel worden de deelnemers geholpen hun mogelijkheden te ontplooien. Tevens wordt de omgang met anderen en de zelfstandigheidsvorming gestimuleerd. Als gevolg van een lichamelijke, verstandelijke, zintuiglijke of andere handicap kunnen sommige mensen geen werk vinden in het vrije bedrijf, of zijn om die reden werkloos. Krachtens de Wet Sociale Werkvoorziening (WSW) bestaan er werkverbanden waar aan deze mensen werk wordt geboden. Het werk is aangepast aan hun mogelijkheden en is gericht op behoud, herstel of bevordering van arbeidsgeschiktheid. De Sociale Werkplaats van de Zaanstreek 'De Boerejonker` aan het Jonkerplantsoen te Zaandam vervult deze functie. Daarnaast nemen ook de buitenobjecten Schaalsmeer een belangrijke plaats in (zie hiervoor ook Dienst sociale werkvoorzieningplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigSociale werkvoorziening

Werkvoorziening volgens de Wet Sociale Werkvoorziening (1969), die tot doel heeft werkgelegenheid te bieden aan personen die vanwege een handicap niet aan het arbeidsproces deel kunnen nemen; in de Zaanstreek ondergebracht bij de Dienst Sociale Werkvoorziening Zaanstreek, een dienst van gemeente Zaanstad, maar werkzaam voor de hele streek. Jisp, Oostzaan en Wormer dragen bij naar rato van het aantal uit hun gemeente geplaatste personen.). De Stichting Begeleide Woonvormen in Zaanstreek en Waterland, gevestigd bij het Centraal Bureau Gehandicaptenzorg, begeleidt personen die te zelfstandig zijn om in een gezinsvervangend tehuis te moeten wonen, doch nog niet in staat zijn om volledig zelfstandig te kunnen leven. Ongeveer acht personen wonen in 1991 in deze regio onder begeleiding.

De voorzieningen voor de geestelijk gehandicapten worden beheerd door de Stichting Zorg Geestelijk Gehandicapten Zaanstreek (ZGGZ). De toename van de voorzieningen van zes naar veertien, de personeelsaangelegenheden, de noodzaak tot professionele ondersteuning, het algemeen beheer en dergelijke, hebben geleid tot het instellen van een Centraal Bureau Gehandicaptenzorg voor Zaanstreek en Waterland op l januari 1980 op initiatief en onder verantwoordelijkheid van de ZGGZ. Het kantoor is gevestigd aan de Boschjesstraat te Koog aan de Zaan.

Daarnaast is er het Regionaal Overlegorgaan Zwakzinnigenzorg Zaanstreek (ROZ-Z), dat adviezen geeft over planning van voorzieningen en functies. De samenwerking tussen de regio`s Zaanstreek en Waterland heeft inmiddels tot bundeling van activiteiten geleid. De vrijetijdsbesteding van de geestelijk gehandicapten wordt georganiseerd door de Stichting Vormingswerk Geestelijk Gehandicapten Zaanstreek (VGGZ). Daarnaast zijn diverse clubs actief in het organiseren van activiteiten voor geestelijk- en lichamelijk gehandicapten zoals: gymnastiekvereniging 'Simson', club “'De Regenboog' en de paardrijvereniging “'De Blijde Ruiters`.

2. Lichamelijk Gehandicapten

Voor de lichamelijk gehandicapten zijn er mogelijkheden van focusproject (hieronder wordt verstaan het zelfstandig wonen in aangepaste woningen), kleinschalige woonvorm, activiteitencentrum tot aan inrichting. Toewijzing van de onder het focusproject vallende woningen geschiedt door de Gemeente in overleg met de Gemeenschappelijke Medische Dienst (GMD); de personeelskosten worden deels door de GMD en deels door de bedrijfsvereniging betaald. Voor iedere bewoner wordt door de GMD een aantal uren hulp vastgesteld. De kleinschalige woonvorm is een ontwikkeling van de laatste jaren. In iedere woonvorm zijn ongeveer 25 bewoners woonachtig. Elke bewoner beschikt over een eigen kamer, ter- wijl professionele begeleiding aanwezig is. De financiering geschiedt ingevolge de AWBZ. Het activiteitencentrum, eveneens een AWBZ-voorziening, is gevestigd te Krommenie en biedt een dagbestemming voor twintig lichamelijk gehandicapten die niet in staat zijn om productie werkzaamheden te verrichten. Voor een woonvorm is de Zaanstreek aangewezen op Castricum en Purmerend. Zie ook: Gezondheidszorgplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigGezondheidszorg

Gezondheidszorg 3.2., 3.3.1., 3.3.2.

H.J.F. Liefting