Voormalige spoorbrug over het Noordzeekanaal, tussen Zaandam en Amsterdam. Er zijn twee versies van de Hembrug geweest. De eerste werd gebouwd in 1878, nadat de aanleg al in 1867 in een overeenkomst was vastgelegd. Amsterdam heeft echter langdurig geprobeerd de bouw tegen te houden met het oog op de verwachte belemmering van het scheepvaartverkeer. De stad wenste een veel oostelijker spoorwegverbinding, die over het Noordhollands Kanaal en de Voorzaan zou moeten aansluiten op de bestaande lijn Zaandam-Uitgeest. Daardoor zou de Zaandamse haven geblokkeerd worden, reden waarom de Zaankanters fel tegen de Amsterdamse plannen van leer trokken.

Toen de eerste lage Hembrug eenmaal klaar was, heeft de stad Amsterdam, gesteund door haar Kamer van Koophandel, nog verschillende malen geprobeerd deze vaste oeververbinding te laten verdwijnen. De protesten uit de Zaanstreek legden misschien minder gewicht in de schaal dan de opvatting van het Ministerie van Defensie (waterliniel) dat de eenmaal aangelegde brug moest blijven. Deze eerste Hembrug, een draaibrug, stond het grootste deel van de tijd open voor de scheepvaart. Er reed dan ook niet vaker dan eens in de 3 à 4 uur een trein over. Dat was voor de Nederlandse Spoorwegen een sterk argument om de wens tot vervanging door een hogere en bredere brug tegen te houden.

Toch kwam die tweede Hembrug er. In 1906 werd de nieuwe Hembrug opgeleverd. Toen de grootste draaibrug van Europa. De overspanning van wal tot wal, aansluitend op hoge spoordijken, bedroeg ongeveer 240 meter. Deze brug bleef niet open staan, maar draaide alleen als een schip moest worden doorgelaten. Met de spoorbrug in Velsen was de Hembrug zeer lang de enige vaste oeververbinding met Noord-Holland beneden het Noordzeekanaal.

Tegen het einde van de Tweede Wereldoorlog voorzag een Duits Sprengkommando de brug van explosieven met als doel deze op te kunnen blazen zodra de noodzaak daarvoor in hun opinie aanwezig was. Om dit te voorkomen zwommen in de nacht van 26 op 27 september 1944 twee verzetsstrijders, leden van de Zaanse zwemvereniging Neptunus, Jaap Boll en Remmert Aten jr.plugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigAten, Remmert

Zaandam, 9 augustus 1895 - Zaandam, 15 augustus 1984

Remmert Aten, houthandelaar en verzetsman. Aten is de tweede zoon in een gezin met zeven kinderen. Zijn vader was de eigenaar van houtzagerij De Bark.

Tijdens de oorlog bracht hij geld en goederen rond bij joodse onderduikers. Hij was bestuurslid van een onderafdeling van het Nationaal Steunfonds naar de centrale pijler van de brug, waar 400 dozen met ieder drie kilo explosieven waren aangebracht. De brug zou deels open worden gedraaid om daarna te exploderen. Na enkele uren waren de explosieven echter tot zinken gebracht. Door bovendrijvend verpakkingsmateriaal raakten de Duitsers wantrouwend en brachten alsnog explosieven aan, waarna Remmert Aten de actie herhaalde. Na de oorlog vernamen de Duitsers dat de verzetslui geen gebruik van een bootje hadden gemaakt. De brug kwam als één van de weinige spoorbruggen onbeschadigd door de Tweede Wereldoorlog. Lees ook de uitgebreide samenvatting over dit huzarenstuk op meitotmei.nl.

Na de oorlog werd het aantal oeververbindingen voor het wegverkeer uitgebreid door aanleg van de Schellingwouderbrug, de Velser-, IJ-, Wijker-, Coen-plugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigCoentunnel

Door Rijkswaterstaat, directie Sluizen en Stuwen ontworpen en tussen 1961 en 1965 aangelegde, 1283 meter lange ondertunneling van het Noordzeekanaal als deel van de Ringweg A 10 Amsterdam en de Coentunnelweg A8 tussen de Zaanstreek en achterliggend Noord-Holland. De lengte van het onderwatergedeelte is 587 meter, de afrit aan de Zaanse kant 300 meter. De tunnel is zo diep aangelegd dat het Noordzeekanaal ter plaatse een diepte van 15,5 meter beneden NAP kan behouden bij een bodembree… en Zeeburgertunnel. Men begon toen ook serieus te denken aan ondertunneling ten behoeve van het treinverkeer, met het gevolg dat in 1983 de bouw van de Hemspoortunnelplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHemspoortunnel

Spoorwegtunnel onder het Noordzeekanaal, aangelegd in 1983 en volgende jaren, ter vervanging van de iets meer oostelijk gelegen voormalige Hembrug.

De Hemtunnel kwam tot stand door samenwerking met Rijkswaterstaat, de Nederlandse Spoorwegen, de gemeenten Amsterdam en Zaanstad. De aanleg stond niet op zichzelf, maar maakte onder meer verlegging van het spoorweg-tracé en de bouw van nieuwe stations Zaandam en Sloterdijk noodzakelijk. De tunnel heeft een lengte van 2400 meter. Dez… ter hand werd genomen. Nadat deze gereed was is de Hembrug gesloopt. Een onderdeel van de brug is tijdelijk voor het nieuw gebouwde NS-station in Zaandam geplaatst. Kleine stukjes Hembrug vonden hun bestemming naar particulieren en hebben nu de nooit vermoede bestemming als presse-papier gekregen.