Kaartspel, in de Zaanstreek na de Tweede Wereldoorlog in clubverband beoefend. In 1990 klaverjasten er naar schatting zo'n 1500 mensen in verenigingsverband. Maar het kaartspel wordt vooral ongeorganiseerd thuis, in kantines of buurthuizen gespeeld.

Het kaartspel klaverjassen is vermoedelijk aan het einde van de 19e eeuw ontstaan. Na de oorlog, toen enorm veel nieuwe verenigingen ontstonden, gingen ook de Zaanse klaverjassers zich organiseren. Zo werden Klaverjas Vereniging De Pit (Wormer, waarschijnlijk 1946), Klaverjasclub ZBB Bijenkorf (Koog, direct na de oorlog), KJC Pieter Schoen (Zaandam, 1949, later KJC Sigma Coatings), KJC Stationskwartier (Zaandam, 1949), KJC Het Havenkwartier (Zaandam 1949) opgericht.

Binnen deze clubs kwamen en komen de leden bijeen voor onderlinge competities. Wedstrijden tegen andere verenigingen komen slechts een enkele keer voor. Tot de (ter ziele gegane) bondscompetitie trad nooit een Zaanse vereniging toe. Klaverjasverenigingen kwamen dikwijls uit andere verenigingen voort.

ZBB Bijenkorf, Pieter Schoen en KJC De Joker (Zaandam 1968) uit personeelsverenigingen (De Joker uit die van de PTT). De Knollendamse Klaverjasclub (Knollendam, 1955), KJC De Wilg (Zaandam, ca. 1976), KJC De Lepelaar (Jisp, 1952), KJC De Kolk (Zaandam, 1976) en KJC De Horn (Krommeniedijk, 1961) ontstonden in een dorps- of buurthuis.

Vanuit buurt- of speeltuinverenigingen ontstonden KJC Het Oosten (Zaandam, 1964), ZB en SV (Koog, 1953), Het Havenkwartier en Theresia (beide Zaandam, jaar onbekend). Voorts ontstond een aantal verenigingen in horeca-gelegenheden, zoals De Pit (Moriaanshoofd), KJC De Troefboer (Heerenhuis, Spijkerboor, 1981-1985), KJC Onder Ons (Wapen van Assendelft, Assendelft, 1968).

Maar verreweg de meeste verenigingen ontstonden binnen reeds bestaande (sport)clubs. Van deze verenigingen kunnen genoemd worden: Wormer (1982, uit korfbalvereniging Groen Geel), QSCplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigQSC

QSC, voetbalclub uit Wormerveer, ontstaan in 1915 uit een fusie van de clubs Quick en Sparta, als Quick Sparta Combinatie. Voor de fusie opereerden deze twee clubs ieder afzonderlijk, elk op zijn eigen wijze. Eén ding hadden ze gemeen. Ze beoefenden hun sport beiden op hetzelfde terrein, het Zwarte Landje aan de Houtkade. In 2003 fuseerden QSC en (Wormerveer, uit de voetbalclub), ZFCplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigZFC

De Zaanlandsche Football Club ZFC is voortgekomen uit de verenigingen Tonido en Sport, op 4 april 1904, tijdens een openluchtvergadering aan de Haven. Tot de oprichters behoorden K. Everhard, K. en Jb. Zeulevoet, C. van der Meij en C. van Heuven. (Zaandam, idem), RCZplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigRCZ

Voetbalclub RCZ. In de buurtschap 't Kalf in Zaandam bestond een sterk gemeenschapsgevoel. Mede hierdoor werd in juli 1921 in het buurtgebouw Ons Aller Belang Racing Club Zaandam RCZ opgericht. Er was echter al eerder door groepjes jongens gevoetbald op een zandvlakte, 't Zand, tegenover de Noorderbrug. De leden van RCZ verkleedden zich in een tentje. De bezoekers mochten van het buurthuis gebruik maken. Het terrein aan 't Zand werd al snel voor woningbouw bestemd waaronder de Boerejonkerst… (Zaandam, idem), Westzaan (idem), De Saen (Zaandijk, drumband), De Reef (Westzaan, idem), DTSplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigDTS

DTS wielervereniging 'Door Training Sterk'. Op 29 maart 1921 kwamen in café Booij aan de Padlaan in Krommenie een aantal heren waaronder D. de Vries en R. Heijmering bijeen ter oprichting van een wielerclub voor de Zaanstreek, de Zaanlandse Wielerclub DTS, Door Training Sterk. Doel was het beoefenen van de wielersport en vaardigheidsritten, tegenwoordig vaak trim- of toeristische tochten genoemd. De start en aankomst had meestal in de Stationsstraat te Zaandam plaats. Deze tochten trokken … (Zaandam, wielersportvereniging), De Onderlinge (Zaandam, watersportvereniging). De Oostzaanse voetbalvereniging OFC en korfbalvereniging OKV bespelen elkaar regelmatig.

In 1973 werd de Klaverjasbond Zaanstreek (KJBZ) opgericht. Bij deze bond waren in 1989 25 Zaanse en drie verenigingen uit Amsterdam-Noord aangesloten. Binnen de bond waren circa 1300 klaverjassers verenigd. Noch de KJBZ, noch enige afzonderlijke vereniging is aangesloten bij de landelijke klaverjasbond. Dat heeft vooral te maken met onwil de bondsbijdrage te betalen.

Behalve de hierboven genoemde verenigingen zijn in de KJBZ vertegenwoordigd: KJC IJdoorn (Zaandam, 1985, ontstaan uit een bewonersvereniging), De Drie Molens (Zaandam, 1955). KJC De VARA (Zaandam, 1963, ontstaan uit de plaatselijke omroepafdeling), Vriendenschaar (Zaandam). BWZ (Belangenvereniging WAO Zaanstreek, Koog), Poelenburg (Zaandam), en 't Saen (Krommenie). Voorts bestaat er een aantal niet aangesloten verenigingen.