Muziekkorpsen [ZaanWiki]

In dit hoofdstuk worden de harmonie-orkesten, de fanfarekorpsen, de brassbands, de tamboerkorpsen en drumfanfares besproken. Een harmonie-orkest beschikt over houten en koperen blaasinstrumenten plus slagwerk, een fanfare-orkest over koperen blaasinstrumenten, saxofoons en slagwerk. De brassband heeft uitsluitend koperen blaasinstrumenten, gebaseerd op een standaardbezetting van beperkte omvang. De tamboerkorpsen (drumbands) bestaan uit trommen van verschillende typen en koperen signaalinstrumenten en fluiten. Ook de lyra (een rechtopstaand klokkenspel) wordt gebruikt.

Deze korpsen zijn vooral gevormd na de Tweede Wereldoorlog, in navolging van de drum- en showbands van de geallieerden. Het showelement speelt een belangrijke rol. Dit blijkt vooral uit de opvallende uniformen en de majorettes (meisjes die niet musiceren maar door kleding, houding en gebaar de aandacht trekken). De drumband ontwikkelde zich soms tot een drumfanfare, waarbij ook ventielinstrumenten worden gebruikt. In feite is hier sprake van een fanfare-orkest met een uitgebreide slagwerksectie.

De oorsprong van al deze verschillende orkesten - in vele landen populair als amateurorkesten - ligt in de militaire orkesten en de paramilitaire schutterijmuziek van de 18e eeuw. Zo bestond er in 1787 in Westzaandam al een schutterij Concordia (gegevens uit 'Order van het Manuaal der Exercities' door J. Jacobsz Kolles). Deze schutterijkorpsen kwamen weer voort uit de stadsmuzikanten-ensembles. Over het algemeen waren dit ensembles van beperkte omvang, die hun bestaan dankten aan de karakteristieke eigenschappen van blaasinstrumenten en slagwerk, die ze zeer geschikt maakten voor het musiceren in de open lucht.

Aan het eind van de 19e eeuw werden er ook in de Zaanstreek vele muziekkorpsen opgericht. Het was de tijd van de industriële revolutie waarin de arbeiders zich bewust werden van de noodzaak zich te ontwikkelen en strijd te voeren voor een beter bestaan. Het oudste bekende korps was het muziekkorps van de Stedelijke Schutterij, dat op 10 mei 1867 in Zaandam werd opgericht, waarbij de heer H.L.A. Ludwig 'zonder bezwaar voor de gemeentekas' tot kapelmeester werd benoemd. Hij kreeg als titel 'Stadsmuziekmeester en Kapelmeester bij de Schutterij'.

Verenigingen die in de vorige eeuw werden opgericht, waren:

in 1885 Harmonie Excelsior (Koninklijk vanaf 1935), Wormerveer;
in 1888 Muziekgezelschap Harmonie, Assendelft;
in 1889 Zaandijks Fanfarekorps, Zaandijk;
in 1893 Zaanlandse Kape, Koog;
in 1895 Harmonie Apollo, Zaandijk;
in 1895 Oostknollendammer Kapel, Oostknollendam;
in 1896 Fanfare-orkest Onderling Genoegen door de sigarenmakers van de firma Baars in Krommenie;
in 1899 Harmonie-orkest Soli Deo Gloria, Zaandam.

Na 1900 ontstonden: *

in 1900 Crescendo, Westzaan;
in 1903 Concordia, Oostzaan;
in 1904 Eensgezindheid, Wormer;
in 1904 Harmonie Ons Genoegen, Wormerveer;
in 1905 Zaandams Muziekkorps, (later PTT Harmonie);
in 1907 Oranje Harmoniekapel, Wormer;
in 1908 Fanfare en Tamboerkorps Excelsior, Oostzaan;
in 1912 Crescendo, Oostzaan;
in 1919 Muziekvereniging Crescendo, Assendelft;
in 1920 Soli Deo Gloria, Koog-Zaandijk;
in 1920 RK Harmonie Kunst en Vriendschap, Krommenie;
in 1924 Christelijke Muziekvereniging Sursum Corda, Krommenie;
in 1925 Albert Heijn Harmonie, Zaandam;
in 1927 Verkade Harmonie (en drumband), Zaandam;
in 1966 Harmonie Intenso (ontstaan uit een fusie tussen RK Harmonie Zaandam en de Albert Heijn Harmonie).

Voorts kwam in Wormer de Brassband Eensgezindheid tot stand.

Veel van deze verenigingen genoten ook buiten de Zaanstreek grote bekendheid. Vooral in de jaren 1910-1960. In deze periode werd een aantal van deze korpsen gedirigeerd door een van de, wat in de volksmond werd genoemd, Grote Vier: Albert Meijnsplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigMeijns, Albert Wzn

Wormerveer 25 november 1880 - Zaandam 12 maart 1969

Albert Meijns, amateur-dirigent, van beroep melkboer, ontving zijn basisopleiding bij meester Zijlstra (zie: Muziek 3.2.). Als dirigent-autodidact arrangeerde hij veel symfonische werken voor harmonie- en fanfareorkest en componeerde hij diverse werken voor de lagere afdelingen. Meijns was mede-oprichter en dirigent van de harmonie Ons Genoegen in Wormerveer van 1904 tot 1964., Gerrit Schaarplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigSchaar, Gerrit

13 december 1878 - 5 december 1964

Gerrit Schaar stond in de Zaanstreek bekend als één van de 'grote vier' dirigenten van de muziekverenigingen. (Albert Meijns van Ons Genoegen Wormerveer van 1904-1964, Jan Steijn van Apollo Zaandijk van 1907-1922, Toon de Vries van Zaandijks Fanfare van 1919-1954 en Gerrit Schaar van Onderling Genoegen Krommenie van 1902-1964)., Jan Steijnplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigSteijn, Jan

(1883-1939)

In het eerste kwart van de 20e eeuw dirigent van harmonie 'Apollo' te Zaandijk. In het dagelijks leven dreef hij een muziekhandel in Zaandijk. later in Zaandam. Hij werd in 1907 dirigent van Apollo en bleef dat tot 1922. Binnen enkele jaren wist hij het orkest van de laagste. derde afdeling te voeren naar de afdeling 'Uitmuntendheid`_ waarin vele ere- en eerste prijzen werden behaald. Steijn werd in de Zaanse muziekwereld tot de 'grote vier` gerekend (de dirigenten Albe… en Antoon de Vriesplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVries, Toon de

Zaandijk 1 april 1882 - 1969 Toon de Vries 1882-1969 Anthonie (Toon) de Vries, één van de grote vier dirigenten van amateurorkesten in de Zaanstreek was autodidact, begiftigd met een grote muzikale intuïtie. De muzikale loopbaan van de geboren en getogen Zaandijker begon als lid van een harmonie op zevenjarige leeftijd. Hij speelde tot 1919 sopraansaxofoon in.

Alle vier waren ze autodidact, maar begiftigd met een grote muzikale intuïtie. Onder hun leiding werden de korpsen tot grote hoogte gebracht en behoorden ze tot de beste van ons land. Ook Hendrik Schaarplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigSchaar, Hendrik

Broer van Gerrit Schaar en van 1912 tot 1954 dirigent van fanfarekorps (en later brass-band) Eensgezindheid te Wormer.

dirigent (broer van Gerrit) was een bekende dirigent, evenals Jan Schoen. Aanvankelijk bestond het repertoire naast marsmuziek hoofdzakelijk uit bewerkingen van dans- en operamuziek en symfonische werken. Vooral na 1950 groeide het aantal oorspronkelijke werken, dat voor deze bezettingen werd geschreven, enorm.

Componisten, die aan deze vernieuwing hebben bijgedragen waren onder anderen Gerard Boedijn, Meindert Boekel, Henk van Lijnschoten en Kees Vlak. Veel van deze nieuwe muziek werd uitgegeven door Molenaars Muziekcentraleplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigMolenaar Edition BV

Productiebedrijf, handelsonderneming en uitgeverij van bladmuziek en CD´s voor Harmonie, Fanfare en Brass Band.

Grondlegger was Pieter Jan Molenaar, die op 1 januari 1933 Meijers Boekhandel in Wormerveer overnam. Enkele jaren later begon hij met het importeren van bladmuziek uit Frankrijk en België. Door persoonlijke contacten met onder meer de Hoornse componist Gerard Boedijn werden in 1938 de eerste muziekcomposities uitgegeven. in Wormerveer. Bekende dirigenten uit de tweede generatie waren P.N. Joosen, Cees Kat, Gerrit Koomen, Cees Luttik, Willem Meyns Azn en Willem Steijnplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigSteijn, Willem Pieter

Zaandijk, 15 februari 1910 - Alkmaar, 7 oktober 2004

Dirigent, zoon van Jan Steijn Willem Steijn ontving zijn instrumentale opleiding voor piano bij mw. P.W. Klerk, voor klarinet bij Piet Swager, klarinettist van het Concertgebouworkest, en cello bij zijn vriend Philip S. Vlessing. De opleiding tot koor-orkestdirigent ontving hij bij Marinus C. van de Roovaart en bij dr. Rudolf Mengelberg..

Vlak na de Tweede Wereldoorlog werden de meeste verenigingen met vergrijzing en leegloop bedreigd. Beter dan de koren wisten de korpsen het tij te keren door verbetering van de opleidingen (onder andere via de muziekscholen), modernisering van het instrumentarium, vernieuwing van het repertoire en de oprichting van speciale jeugdorkesten. Ook diverse verenigingen uit de Zaanstreek beschikken over dergelijke jeugdorkesten. De aanzienlijke kosten die dit met zich meebrengt, worden opgebracht uit eigen bijdragen en voor een belangrijk deel gedekt door subsidies.

De jongste loot aan de Zaanse stam is het Seniorenorkest Zaanstad. Dit harmonie-orkest werd in 1971 opgericht voor leden van 60 jaar en ouder en was tevens het eerste seniorenorkest in Nederland. In 1988 had dit orkest 50 leden met een gemiddelde leeftijd van 73 jaar. De eerste dirigent was J. Wester (1971-1976), opgevolgd door Gerrit Koomen uit Assendelft (1976-1986). Deze was van 1941 tot 1978 ook dirigent geweest van de Harmonie in Assendelft. Momenteel staat het orkest onder leiding van W. Zwaan uit Wognum. Het trad op voor de VARA-televisie en maakte ook een concerttournee naar Engeland.

In 1988 waren de volgende drumbands geregistreerd: