Wereldorde met humanitaire doelstellingen op levensbeschouwelijke basis, met wereldwijd meer dan l miljoen leden, waarvan 300 in de Zaanstreek. Doel van de Orde der Odd-Fellows is door middel van het houden van loge-zittingen eigenschappen in mensen te ontwikkelen die leiden naar een grotere harmonie in de samenleving, naar verdraagzaamheid jegens de medemens en - uiteindelijk - naar broederschap. Het verantwoordelijkheidsgevoel voor de samenleving krijgt gestalte in het betonen van vriendschap, het bewijzen van liefde en het zoeken naar waarheid. Leden van de Orde bezoeken zieken, bieden hulp bij overlijden en onderhouden contacten met weduwen. Dit individuele streven naar een goede leefwijze wordt vanuit de Orde of de Loge niet voorgeschreven. Buiten de Orde om komen verschillende maatschappelijke activiteiten tot stand, waar men vrijblijvend al dan niet aan kan meewerken. De Orde heeft geen eenduidige visie op de maatschappij; alle politieke richtingen en levensovertuigingen worden onder de leden van de Orde aangetroffen. De naam Odd-Fellows stamt mogelijk reeds uit de middeleeuwen.

Odd-Fellows (losse gezellen) zouden vaklieden zijn geweest die geen lid van de plaatselijke gilden konden worden, doordat ze geen vaste verblijfplaats hadden. Reeds in de 18e eeuw waren er in Engeland Odd-Fellow-loges. De Orde breidde zich uit naar Amerika en vandaar naar Europa. De eerste loge in Nederland ontstond in 1877; in 1900 werd de Groot-loge voor het Koninkrijk der Nederlanden opgericht te Amsterdam. De eerste loge in de Zaanstreek (Zaan-loge) werd gesticht in Zaandam in 1915. Daarna volgden de Harmonie-loge in 1921, de Czaar Peter-loge in 1940 en de Molen-loge in 1975. Daarnaast zijn er voor vrouwen de Humanité-loge (1939), de Schuyler-Colfax-loge (1951) en de Divergenta-loge (1975). Ook is er een Jong Odd-Fellow Club, die in 1926 werd opgericht onder de naam 'Wildey' (naar Thomas Wildey, oprichter van de eerste Amerikaanse loge in 1819 en daardoor algemeen aanvaard als grondlegger van de Odd-Fellow-organisatie). De vrouwen-loges worden Rebekkah-loges genoemd in de betekenis van 'behoedster van het water' en daarmee van het leven.

In Zaandam komen vijf loges en de Jong Odd-Fellow Club bijeen in het Odd-Fellow Huis aan de Parkstraat te Zaandam, terwijl twee loges sinds 1985 hun avonden houden in het Odd-Fellow gebouw in de Wederikstraat te Krommenie. In 1920 kreeg de Zaandammer Odd-Fellow K. Huisman Jz. (eigenaar van een voormalige handelsdrukkerij) via de Beverwijkse Vondel-loge toestemming om in de duinen te kamperen op een stuk grond van Jonkheer Van Boreel. De jaren daaropvolgend kwamen steeds meer Odd-Fellows naar dit terrein. Het werd door de Orde gekocht met de bedoeling er een herstellingsoord voor kinderen te vestigen. Dit kon echter niet bereikt worden. De kampeerders namen het terrein over en stichtten in 1929 de kampeervereniging 'Vondeloord'. Op initiatief van enkele Odd-Fellows in Zaandam werd in 1953 op Vondeloord een kamp voor lichamelijk gehandicapte kinderen georganiseerd. Dit was zo'n succes dat men het land inging om andere Loges voor een grotere aanpak te interesseren. Dit resulteerde in de oprichting van de stichting Odd-Fellow Invalide Kampen (Ofinka) in 1956, waarin Odd-Fellows uit het hele land meewerken.

Deze stichting verzorgt nu jaarlijks kampen en boottochten voor ongeveer 800 geestelijk of lichamelijk gehandicapten. De stichting Zorg Geestelijk Gehandicapten Zaanstreek (ZGGZ, zie ook: Gehandicaptenzorg) ontstond uit het initiatief van een groep Zaanse Odd-Fellows onder leiding van de heer G. Fraay en met medewerking van enkele service-clubs, de Vrijmetselaarsloge en enkele notabelen. Dit werk heeft tot resultaat gehad, dat er enkele gezinsvervangende tehuizen en twee dagverblijven werden gesticht, die nu door de ZGGZ worden bestuurd. Als deel van de Stichting Zaandamse Gemeenschap organiseert een Commissie Chronische Patiënten negen maal per jaar een ontspanningsavond voor aan-huisgebondenen. Deze worden in de recreatiezaal van Verkade of het personeelsrestaurant van Ahold gehouden, waarbij de particulieren het vervoer van de patiënten verzorgen. Voor de loop en rolstoelbegeleiding werkt men samen met het Rode Kruis.

De service-flat 'De Schildershoek' te Zaandam - gebouwd in 1971 - is door Odd-Fellows gesticht en wordt thans gezamenlijk met de Vrijmetselaars bestuurd. In februari 1984 werd een activiteitencentrum voor gehandicapten in Krommenie geopend. Naast deze omvangrijkere activiteiten voeren de Zaanse loges diverse kleine acties uit; zij verzorgden gymnastiekmatten voor dagverblijf 'De Noordster' te Purmerend, een rolstoel voor bezoekers van de Zaanse Schans en dergelijke. Ook daarbij is de achterliggende gedachte dat de mens als denkend wezen medeverantwoordelijk is voor datgene wat zich in de samenleving afspeelt.

J. de Ronde