Schoolwerktuinen speelden in de Zaanstreek binnen het basisonderwijs al snel een belangrijke rol. Vanaf het moment dat in Nederland schoolwerktuinen werden gesticht, 1920 in Den Haag en Amsterdam, ijverden ook in Zaandam mensen voor de realisering daarvan. In 1929 deed de heer Van Enkhuizen van de plantsoenendienst een poging om in Zaandam een schooltuin in te richten. In december 1929 werd een vereniging opgericht die zich aansloot bij de school-werktuinkring Noord-Holland. Gemeentelijk inspecteur A. Dubbink speelde bij de oprichting van deze vereniging mede een belangrijke rol.

In 1946/1947 werd er ook in Koog een schooltuin onder leiding van de heren Staphorsius en Koen aangelegd.

In 1945 werd Prud'homme van Reineplugin-autotooltip__default, die al in 1939 lid van het bestuur was, penningmeester van de Zaandamse vereniging. In 1947 werd hij voorzitter en bleef dat tot zijn overlijden in 1996. Op 26 augustus 1981 werd het schooltuincomplex te Zaandam naar hem vernoemd. De gemeentelijk inspecteur J. Verveen onthulde het nieuwe naambord. Om de leerlingen verantwoord les te kunnen geven stelde het bestuur een tuinleider aan. Tot 1946 was dit J. Visser, vervolgens de heer Van der Ben. Deze laatste kreeg een weekloon van f35,- dat in 1947 werd opgetrokken tot f 42,50.

In Oostzaan is in 1960 een schooltuinterrein geopend in het centrum van Oostzaan, beheerd door vereniging “De Vitaminebron.” Dit terrein is enige tijd terug geofferd aan het centrumplan van de gemeente Oostzaan. Nabij het sportcomplex in het Twiske is toen een nieuw schooltuinenterrein aangelegd.

In 1972 kwam er een nieuw terrein in Zaandam vrij aan Straat Poelenburg en trad tevens een nieuw bestuur aan. Prud`homme van Reine werd wederom voorzitter, mevr. E. Seel werd secretaresse en K. Honig penningmeester. Er kwam een gebouwtje op de tuin en er werden 260 schooltuintjes uitgezet. De heer Van der Eyden werd aangesteld als tuinleider. In 1973 werden er 300 tuintjes uitgegeven aan kinderen van diverse scholen en 150 tuintjes werden bewerkt in klassenverband. Het bestuur schakelde vrijwilligers in en vroeg de gemeente om de aanstelling van een schoolbioloog.

Het nieuwe complex in Zaandam werd in 1974 geopend door de toenmalige wethouder van onderwijs Theun van Damplugin-autotooltip__default. In 1976 werd Piet Hoffer tuinleider, die deze functie eind jaren '80 nog uitoefent. In 1976 verscheen de nota Natuureducatie en kwamen er meer tuintjes bij. Het totaal aantal tuinen kwam toen op 518. Ook kon het bestuur een tweede tuinleider aanstellen. Dit werd de heer Ligthart.

Belangrijk was de ontwikkeling van een biologisch lescentrum. Dankzij de inzet van erkend gewetensbezwaarden, mensen die om principiële redenen niet in militaire dienst willen en vervangende werkzaamheden verrichten, werd dit mogelijk. De eerste schoolbioloog werd in 1978 Ron van 't Veer. Enkele maanden later kwam daar Tom Kisjes bij. In 1986 is het lescentrum verhuisd naar een vrijgekomen voormalige kleuterschool, aangrenzend aan het terrein van de kinderboerderij in Zaandam. Daar kon eveneens de collectie van het Natuurmuseum worden ondergebracht, in een tentoonstellingsruimte en een klein depot. Dit werd mogelijk dankzij de inzet van veel vrijwilligers van de gezamenlijke natuurorganisaties, verenigd in de Federatie van Zaanse Natuurliefhebbers.

In 1993 werd op initiatief van een bezuinigende en privatiserende Gemeente Zaanstad de Stichting Natuur en Milieu Educatie (nu het Zaans Natuur en Milieu Centrum geheten) opgericht. De stichting kreeg de opdracht om schooltuinen, kinderboerderij, heemtuin en biologisch lescentrum te beheren. Eind jaren negentig kwam daar ook het beheer van het Natuurmuseum bij. Schoolbioloog Tom Kisjes werd als directeur van de stichting aangesteld. Hij werd wegens pensionering in het najaar van 2019 opgevolgd door Paul Laport. Als schooltuinleider werd Jeroen Buijs aangesteld, die in de loop der jaren door diverse assistent-tuinleiders werd ondersteund. Hij werd opgevolgd door tuinleidster Jacqueline Smit, ook ondersteund door verschillende assistenten. Jacqueline is nu -in 2021- nog altijd tuinleidster. Haar collega Annemieke van der Velde verzorgt sinds enige jaren ook het schooltuinwerk in Oostzaan, i.s.m. de schooltuinvereniging De Vitaminebron aldaar.

Voor de Vereniging voor School- en Werktuinen was door de beheerstaak van de Stichting NME in feite de bestaansreden weggevallen. Enige jaren later werd de vereniging opgeheven. De financiële reserve kwam ten goede aan de NME en dan natuurlijk met name aan de schooltuinen. Verder liet de vereniging een plaquette maken ter nagedachtenis aan Dr. Prud’homme van Reine. Deze plaquette hangt prominent in de entreehal van Natuurmuseum E.Heimans.

Sinds 2005 verzorgen leerlingen van ongeveer 20 scholen ieder hun eigen moestuintje op het nieuwe schooltuinencomplex in het Darwinpark direct tegenover de entree van de kinderboerderij. Voordelen van deze locatie zijn een grotere zichtbaarheid van de schooltuinen voor het publiek, het ontstaan van een samenhang tussen (moes-)tuin- en boerderij -een ouderwets “gemengd bedrijf”- en het ontstaan van een intensievere samenwerking/uitwisseling tussen boerderij- en schooltuinen. Het schooltuinseizoen loopt van ongeveer april tot oktober. In die periode bezoeken de kinderen hun tuintjes zo’n 20 keer in schoolverband. Elke leerling betaalt een eigen bijdrage. De waarde van de oogst overtreft doorgaans de hoogte van de bijdrage.

Ieder najaar organiseren de schooltuinen een open avond voor (groot-)ouders van tuinierende kinderen en ander geïnteresseerd publiek. Naast de te bezichtigen tuinen is er een klein marktje met verkoop van natuurlijke producten, zoals echte Zaanse honing, pompoenen en bloemen.

Zie ook Schoolwerktuinenplugin-autotooltip__default