Staat en kerkplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigStaat en kerk in het onderwijs

Evenals elders in het land werd in de middeleeuwen het onderwijs in de Zaanstreek vooral door de kerk verzorgd in de parochiescholen. Slechts zeer weinig leerlingen volgden onderwijs. Vanaf de 13e eeuw ontstond een zekere organisatie in het onderwijs door de eerste vormen van bewaarschoolonderwijs in de begijnenschooltjes en kwam er een aanzet tot schooltoezicht.
Nevenfunctiesplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigOnderwijs 1.2.2

Nevenfuncties

De combinatie van verschillende functies was uit financieel oogpunt voor de onderwijsgevenden een bittere noodzaak. Het beroep van schoolmeester behoorde tot de slechtst betaalde. Heel lang bestond het inkomen van schoolmeesters uit stoffelijke goederen die de leerlingen ten behoeve van de eerste levensbehoeften van de onderwijsgevende meenamen.
Kwaliteit van het Onderwijsplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKwaliteit van het Onderwijs

In het algemeen kan gesteld worden dat de kwaliteit van het onderwijs in de periode van 1600 tot 1900 te wensen overliet. Dit gold zowel voor het niveau van de onderwijsgevenden zelf als voor het peil van de materiële voorzieningen. Daarbij kwam dat slechts een deel van de jeugd regelmatig onderwijs volgde. In de 19e eeuw werden de onderwijzers in vier rangen verdeeld. De rang werd bepaald door de mate van aanleg, affiniteit en vaardigheid. De verdeling was als volg…
Vandalismeplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_big1.2.4. Vandalisme

Aan het eind van de 18e eeuw traden grote armoede en geestelijk verval op. Dit had onder meer verstoringen van de rust en de openbare orde tot gevolg. Vandalisme is overigens blijkbaar een steeds terugkerend maatschappelijk probleem. In de jaren '80 van de 20e eeuw kennen we in het onderwijs de vandalismeprojecten. Deze hebben tot doel het jeugdvandalisme terug te dringen.
Maatschappij tot Nut van 't Algemeenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigOnderwijs 1.2.5.

Maatschappij tot Nut van 't Algemeen

De grote armoede en het geestelijk verval aan het eind van de 18e eeuw leidden ertoe dat grote groepen verlichte burgers allerlei genootschappen stichtten met het doel de burgerij op te voeden. Hierbij speelden emancipatorische motieven bij de meeste genootschappen nog nauwelijks een rol en ging het er vooral om bij te dragen aan het herstel van orde en rust. Het belangrijkste genootschap dat werd gesticht is de
Schoolstrijdplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_big1.2.6. De schoolstrijd

In de 19e eeuw lag in de nationale wetgeving het accent op het openbaar onderwijs. Dat was al het onderwijs dat bekostigd werd uit openbare kassen. De rest was bijzonder. Er was neutraal-bijzonder en confessioneel-bijzonder onderwijs. Zeer machtig was het korps van Schoolopzieners, dat voor 2/3 deel uit predikanten bestond. Het Protestantisme had in zijn algemeenheid, ook inhoudelijk, een grote invloed op het openbaar onderwijs.
Schoolloopbaanpatronenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_big1.2.7. Schoolloopbaanpatronen

Via Neeltje Mulder leren we het schoolloopbaanpatroon van gegoede burgerkinderen in de eerste helft van de 19e eeuw kennen. Het onderwijs begon op 4-jarige leeftijd: de bewaarschool. Er werd reeds gewerkt met letters en een soort leesboekjes. Op 6-jarige leeftijd gingen de kinderen naar de lagere school. Uit de beschrijving blijkt dat er ook onderwijs in vreemde talen werd gegeven. Deze beschrijving komen we tegen in het boek Uit den goeden ouden tijd; ruim 60, 70 …
Bekende onderwijsgevendenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_big1.2.8. Enkele bekende onderwijsgevenden

De Zaanstreek heeft in de periode tot 1900 een aantal destijds bekende onderwijsgevenden gehad. Genoemd zijn reeds:

* de rector van de Latijnse school in Wormer [:donk|Maarten Donk]] Duncanus, 1541; * Dirck Az. Valcoogh en Jarigh Douwesz de Monighusen rond 1600 de schoolmeester-notarissen Krommenie;

Situatie omstreeks 1900plugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_big1.3.1. Situatie omstreeks 1900

Omstreeks 1900 had Zaandam:

* 8 openbare lagere scholen met iets meer dan 1700 leerlingen. * 3 gesubsidieerde scholen, de Winter- avond- en Herhalingsschool, de Volkszangschool en een cursus Engelse taal, met totaal ongeveer 260 leerlingen,
Schoolgeldplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_big1.3.2. Schoolgeld

In het begin van de 20e eeuw was het lager onderwijs nog niet kosteloos. Ondanks de invoering van de Leerplicht in 1900 werd er nog steeds schoolgeld geheven. Pas in 1948 vervielen de bepalingen betreffende het heffen van schoolgeld uit de Lager-onderwijswet van 1920.
Het bijzonder onderwijsplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_big1.3.3. Het bijzonder onderwijs

Het begin van de 20e eeuw werd beheerst door een steeds sterker wordende schoolstrijd. Deze kreeg bij de grondwetsherziening van 1917 in principe en bij de uitvoering van de Lager-onderwijswet van Minister de Visser uit 1920 ook feitelijk haar beslag in de vorm van de volledige financiële gelijkschakeling van openbaar en bijzonder onderwijs.
Speciaal onderwijsplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_big1.3.4. Speciaal onderwijs

Tot 1985 Buitengewoon Onderwijs, de Zaandamse schoolarts, de in 1904 benoemde dr. C.J. van der Loo, zette zich vanaf het moment van zijn benoeming in om in de Zaanstreek tot stichting van een school voor buitengewoon onderwijs te komen. Het ging dan om een school voor moeilijk en zeer moeilijk lerende kinderen, debielen en imbecielen. In 1989 spreekt men over scholen voor speciaal onderwijs; deze zijn ingericht voor verschillende specifieke groepen leerlingen. In 1901…
Vakonderwijsplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_big1.3.5. Vakonderwijs

In het basisonderwijs zijn met name nuttige handwerken en lichamelijke opvoeding vakken die veelal verzorgd worden door leerkrachten die daarin gespecialiseerd zijn en een aparte bevoegdheid hebben. Dit ondanks het feit dat de meeste onderwijsgevenden voor deze vakken zelf bevoegd zijn. De sterkte van de positie van dit vakonderwijs is in de loop van de jaren erg wisselend geweest.
Schoolwerktuinenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_big1.3.6. Schoolwerktuinen

Schoolwerktuinen speelden in de Zaanstreek binnen het basisonderwijs al snel een belangrijke rol. Vanaf het moment dat in Nederland schoolwerktuinen werden gesticht, 1920 in Den Haag en Amsterdam, ijverden ook in Zaandam mensen voor de realisering daarvan. In 1929 deed de heer Van Enkhuizen van de plantsoenendienst een poging om in Zaandam een schooltuin in te richten. In december 1929 werd een vereniging opgericht die zich aansloot bij de school-werktuinkring Noord-Holl…
Schoolverzuimplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_big1.3.7. Schoolverzuim

Schoolverzuim is altijd een onderwerp geweest dat met de regelmaat van de klok terugkeerde in de discussies over onderwijs. In 1878 werd in Zaandijk de vereniging Getrouw schoolbezoek opgericht, omdat men vond dat het schoolverzuim de spuigaten uitliep. Deze vereniging trachtte op vele manieren het schoolbezoek te stimuleren. Dit deed zij door het uitreiken van prijzen bij het behalen van bepaalde prestaties, meestal in de vorm van bijbeltjes, en door het organiseren van e…
Aansluiting basis-voortgezet onderwijsplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_big1.3.8. Aansluiting basis-voortgezet onderwijs

Een volgende, de tijd overlevende problematiek is de aansluiting tussen de verschillende onderwijsvormen, met name de aansluiting tussen het basis- en het voortgezet onderwijs. De klacht van de Zaandamse Burger Avond School (BAS) en de Hogere Burger School (HBS) omstreeks 1900 was dat de leerlingen die op school kwamen erg slecht zijn in vaardigheden als spelling en rekenen. In 1976 leidde dit nog steeds bestaande probleem in Zaandam tot oprichting …
Verzorgingsstructuurplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_big1.3.9. Verzorgingsstructuur

In 1919 werd het Nutsseminarium voor Pedagogiek opgericht door de pedagoog Philip Abraham Kohnstamm. Het werd verbonden aan de Universiteit van Amsterdam en deed onderwijskundig onderzoek, verzorgde opleidingen voor de middelbare akte pedagogiek en kreeg grote invloed op vernieuwingsideeën. Op initiatief van Kohnstamm werd in de periode 1920-'40 reeds veel aandacht besteed aan leerplanontwikkeling ten behoeve van het lager onderwijs.
Constructief onderwijsbeleidplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_big1.3.10. Constructief onderwijsbeleid

Doordat het APS haar werkzaamheden in Zaandam en later Zaanstad moest staken op het moment dat de SCOZ nog niet functioneerde, ontstond er een vacuüm in de begeleiding en ontwikkeling van onderwijsvernieuwingen. Op initiatief van de, eerder genoemde, gemeentelijke onderwijsinspectrice Mw. E.G. Bos kwam een groep vernieuwingsscholen, de Bosgroep, regelmatig bijeen in een poging zelf vorm en inhoud aan vernieuwingsactiviteiten te geven. Later kreeg deze groep …
Vakbondenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_big1.3.11. Vakbonden

De crisis van de jaren '30 bezorgde de onderwijsvakbonden handenvol werk. Er heerste in het onderwijs grote werkloosheid. Salarissen werden verlaagd en gehuwde onderwijzeressen werden gedwongen het vak te verlaten. Ook werden kwekelingen met akte, volontairs, aangesteld, die hetzelfde werk deden als gewone onderwijzers, maar aanzienlijk slechter werden betaald. Ter illustratie Marie van Heiningen-van Bohemen, later een der voortrekkers van het vemieuwingsonderwijs te Zaandam, …
Buitenlandse leerlingenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_big1.3.12 Buitenlandse leerlingen

Als gevolg van de werving van buitenlandse arbeiders in de jaren '60 en '70 nam het aantal leerlingen van buitenlandse origine in het onderwijs sterk toe. In 1988 is er nog steeds een toename van leerlingen uit de etnische bevolkingsgroepen. Voor de Zaanstreek gaat het vooral om Turkse, Marokkaanse, Surinaamse, Spaanse, Portugese en Kaapverdiaanse leerlingen. De grootste groep wordt gevormd door de Turken, die met name in Zaandam in de wijk Poelenburg woonachtig z…
De laatste ontwikkelingenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigOnderwijs 1.3.13

De laatste ontwikkelingen

In 1974 kwam er een landelijk beleid dat erop gericht was leerlingen in achterstandsituaties extra te stimuleren. De in 1935 te Koog geboren onderwijskundige en latere hoogleraar dr. Co van Calcar, overleden in 1986, had op grond van experimenten in Enschede en Amsterdam een belangrijke inbreng bij de totstandkoming en vormgeving van dit beleid. Onderwijsminister Jos van Kemenade uit het kabinet Den Uyl, 1973-1977, bracht dit beleid tot ontwikkeling.

Inleidingplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_big2.1. Inleiding

In 1963 werd een wettelijke regeling voor het voortgezet onderwijs, de mammoetwet, van kracht. Deze op 1 augustus 1968 effectief geworden wet bouwde het voortgezet onderwijs via een algemeen vormende en een beroepsgerichte structuur als het ware trapsgewijs op:
Ontwikkeling van het voortgezet onderwijsplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_big2.2. Ontwikkeling van het voortgezet onderwijs

Tegen het eind van de 18e eeuw was het bestaande schoolsysteem niet geordend. Er was geen sprake van een eenduidige reglementering. In het 'voortgezet' onderwijs bestonden Franse scholen, Latijnse scholen en Hoge scholen (tot 1876 werden universiteiten ook wel 'hoge scholen' genoemd).
Ontwikkeling van het voortgezet onderwijs in de Zaanstreekplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_big2.3. Ontwikkeling van het voortgezet onderwijs in de Zaanstreek

De eerste Latijnse school in deze streek was waarschijnlijk die van Wormer. Voor zover bekend was Martinus Duncanus (Maerten Donk) de eerste rector of meester (zie ook 1.2.1., 1.2.8.). Hij was 'Overste Deken van verscheydenen Dorpen' en werd in 1541 rector van de school in Wormer, die onder zijn leiding tot grote bloei kwam. In sommige jaren kwamen zijn leerlingen uit meer dan 40 gemeenten. De school werd in een latere periode ond…
Algemeen Vormend Onderwijsplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_big2.3.1. Algemeen Vormend Onderwijs

Een commissie van voorbereiding bestaande uit burgemeester H.J. Smit, dhr. Brinkhorst, Corn. Korff, J. Dozy, A. van de Boom en N.A. Charante bereidde de start voor van de hbs. De school werd 10 april 1866 geopend en startte met 41 leerlingen. Er werd een nieuw gebouw betrokken aan de Westzijde op de plaats van de oude korenmolen De Ruyter. Dit gebouw was ontworpen door de stadsarchitect
Beroepsonderwijsplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_big2.3.2. Beroepsonderwijs

Bij het voortschrijden van de techniek in ambacht en industrie kwam van de vakopleiding in de bedrijven steeds minder terecht en deed zich de behoefte aan praktisch naast theoretisch onderricht steeds sterker gevoelen. Dit leidde tot de stichting van de Centrale Ambachtsschool voor de Zaanstreek. De eerste stap tot vorming van een inrichting voor Nijverheidsonderwijs werd door de Vereniging van Volksonderwijs in de Zaanstreek in 1908 gezet. Er werd een bestuur gevormd, s…
Overig onderwijs\plugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_big2.3.3. Overig onderwijs

De Oecumenische Stichting voor Christelijk Onderwijs in de Zaanstreek startte in 1980 met Soelam, een afdeling voor voortgezet speciaal onderwijs verbonden aan de oecumenische lom-school Sjalom. Soelam betekent ladder. De school wil een ladder vormen naar het voortgezet onderwijs in al haar geledingen. De leerlingen worden tree voor tree individueel begeleid. De school vertoont kenmerken van zowel het basis- als het voortgezet onderwijs en is bedoeld voor leerlingen vana…