Aanvankelijk was er na de bezetting door de Duitse mogendheid weinig verzet. Verschillende factoren speelden daarbij een rol. De laatste bezetting, die onder de Fransen, was al 135 jaar geleden, de neutrale vooroorlogse politiek van Nederland, de Nederlandse compromis- en aanpassingscultuur en niet onbelangrijk, de Duitsers gedroegen zich aan het begin van de bezetting correcter dan gedacht. Rijkscommissaris Seyss-Inquart verzekerde dat Duitsland zijn wil niet aan Nederland wilde opleggen, daarnaast zagen de Nederlanders de economie behoorlijk floreren. Kortom, een vruchtbare voedingsbodem om in fel verzet te komen ontbrak.

De mensen mopperen wel, gedroegen zich over het algemeen niet Duitsgezind, maar het toenmalig verzet beperkte zich tot niet meer dan een verzetje. Kwajongensstreken, zoals de mat uitkloppen als er net Duitse militairen voorbij kwamen, leuzen en V’s op de muren kalken en wat liedjes. Een vrouw in Amsterdam hangt haar rood-wit-blauw gerangschikte was uit en er worden moppen verteld. Tot midden 1942 zijn er waarschijnlijk niet veel meer dan een paar honderd verzetsstrijders (Loe de Jong).

Koog aan de Zaan
Het is dan ook opvallend dat, net als in de gehele Zaanstreek, in een kleine plaats als Koog aan de Zaan toch een relatief grote groep verzetsstrijders opstaat. Later in de oorlog manifesteert de groep zich rond drukker Dirk Kleiman, een belangrijke Nederlandse schakel in de vervalsing van persoonsbewijzen en overige documenten in Nederland. Veel van hen bekopen hun verzetsdaden uiteindelijk met de dood, zeker na de aanhouding op 1 oktober 1943), de meeste slachtoffers vallen in de Zaanse tak van de Stijkelgroep.

De eigenaren van De Waakzaamheid, het echtpaar Ero, verwelkomden voor de oorlog alle kleuren van het politieke spectrum onder hun klandizie. Op 29 januari 1935 sprak Mussert zijn partijleden immers toe in De Waakzaamheid.

Vanaf midden 1940 maken Hendrik Ero en zijn vrouw Louise Ero-Jambon deel uit van het verzet. Door het vervoeren en verbergen van wapens die afkomstig zijn van de Artillerie-Inrichtingen via directeur Frans den Hollander. Ook hielpen zij Engelandvaarders en Britse piloten. Het initiatief een verzetsgroep in het leven te roepen lag bij reserveofficier en directeur van Unilever, Johan Hendrik Westerveld, sinds juni 1940 betrokken bij de opbouw van de OD, de OrdeDienst. Een voornamelijk militaire organisatie.

De reclamechef van Unilever, Thomas R. van Slooten, was bevriend met Zaandijker Pieter H. de Jong, directeur van de Zaanse Stoomdrukkerij. Hij start met onder andere Dick de Vries, Evert Honig, Hilko Glazenburg, Jan Neuteboom, Jan Groot en nog een man of tien, een verzetsgroep die wapens en explosieven ontvreemd, sabotage pleegt, spioneert en geallieerde piloten helpt. De organisatie binnen de groep verloopt rommelig, is amper georganiseerd.

Verraad
De SicherheitsDienst SD heeft de groep al eind 1940, begin 1941, op de korrel. Top-V-man van de SD Bernard van Ligten doet zich in de Zaanstreek voor als Johnny, een Engels geheim agent waarvan de zendapparatuur niet meer werkt. Jacob Kerkhoven en Theodorus van Kleef werken op dat moment als kelners bij De Waakzaamheid en waren er van op de hoogte dat het echtpaar Ero, evenals Evert Honig, in het verzet zat. Beide heren deden wel eens wat voor de OD.

Johnny overhandigde de kelners een in het Engels geschreven briefje dat zij naar Honig brachten. Vanwege het slechte Engels vertrouwde Honig het niet en dan blijkt dat Johnny waarschijnlijk een V-man is. Niet veel later zeggen de kelners dat Van Kleef Johnny heeft geliquideerd.

Ruim twee jaar na zijn ‘liquidatie’, waarschuwt de illegale pers voor Johan van Ligten, hij blijkt te werken voor een andere organisatie en blijkt niet geliquideerd. Na de oorlog is er vermoeden dat Van Kleef en Kerkhoven waarschijnlijk voor geld verraad hebben gepleegd. Toch worden beide kelners later opgepakt door de Duitsers, maar worden relatief laag gestraft. Geen doodstraf, wel verbanning naar een concentratiekamp. Beiden overleven de oorlog niet.

Begin april 1942 worden Westerveld en Van Slooten gearresteerd. Ze noemen veel namen en hopen op clementie. Op 25 april wordt Hendrik Ero opgepakt. Twee weken later zijn vrouw Louise. Uiteindelijk pakken de Nazi’s 47 mensen op die gevangen worden gezet in het Oranjehotel. Op 26 maart 1942 worden ze getransporteerd naar Berlijn.

Via het Oranjehotel volgde transport naar Berlijn, waar zij op 26 september 1942 ter dood werden veroordeeld en acht maanden later, op 4 juni 1943, werden gefusilleerd.

Zowel de professionaliteit als de hardheid van de Duitse opsporingsdiensten werd zwaar onderschat door de eerste verzetsstrijders. Ze doken nauwelijks onder en als ze opgepakt werden vertelde een aantal heel veel tot alles waarmee ze een lage straf hoopten te krijgen.

De Stijkelgroep
De Stijkelgroep ontstond vlak na de capitulatie. Johan Aaldrik (Han) Stijkel, alias dr. Eerland de Vries, (8 november 1911 – 4 juni 1943), was leider van de groep die uit ongeveer tachtig leden bestond, voornamelijk studenten, politieagenten, officieren en ondernemers. Als onderdeel van de OD, die zich voornamelijk richtte op de machtsovername rond en na de bevrijding. Generaal-majoor Hasselman leidde de militaire tak van deze vroege verzetsbeweging.

De groep hield zich voornamelijk bezig met spionage om informatie over de Duitse bezetting naar Engeland te brengen. Stijkel werd met twee andere leden gepakt zodra hij de haven van Scheveningen verliet. Binnen de organisatie waren politieagenten geïnfiltreerd die voor de Duitsers werkten. Verder bleek de rijke halfjoodse man Casper Gaaikema die ook meevaart, hij zou de Stijkelgroep voor de overtocht betalen, achteraf de SD-infiltrant Willem van Dam te zijn.

Op 2 april 1941 blokkeerden de Nazi's de haven en hielden zo de motorbotter KW 133 Eendracht aan. De andere verrader was SD-man Jan Wezel waarop de kern van de groep snel werd opgerold. Op 10 april zaten 47 mensen vast in het Oranjehotel te Scheveningen. Later concludeerden onderzoekers dat er sprake was van veel beginnersfouten. Het verzet had aanvankelijk weinig notie van de professionele opsporingsmethoden en de meedogenloze aanpak van de Nazi’s. Beide verraders, Van Dam en Wezel, onthulden tijdens hun proces in 1949 dat de SD de Stijkelgroep al voor hun actie in april 1941 was geïnfiltreerd in de persoon van Bernardus van Ligten. Volgens SD-chef Kolle één van de beste spionnen die voor Duitsland werkte.

Op 26 maart 1942 werd de groep overgebracht naar verschillende gevangenissen in Berlijn de Wehrmachtsuntersuchungsgefängnis, de Untersuchungshaftanstalt Moabit en de Untersuchungsgefängnis Charlottenburg.

De aanklacht in de rechtszaak tegen de leden van de Stijkelgroep was: spionage en toebrengen van schade aan de Duitse Wehrmacht. Op 26 september 1942 lag het Reichskriegsgericht, het hoogste militaire hof, 39 doodvonnissen op. Zes van hen kregen gratie en werden verbannen naar een tuchthuis, één overleed in gevangenschap. Gevangenispredikant Harald Poelchau begeleidde de Stijkelgroep in periode. De houding van de groep maakte diepe indruk op hem.

Op 4 juni 1943 werd ’s morgens op Berlijn-Tegel vanaf acht ’s uur morgens iedere vijf minuten een ter dood veroordeelde gefusilleerd. Stijkel zelf is de eerste. Het verhaal gaat dat de ter dood veroordeelden in de wagen die hen naar de executieplaats bracht het Wilhelmus zongen. Zij werden tot in hun laatste ogenblikken bijgestaan door de gevangenispredikant Dr. Harald Poelchau. Rooms katholieken werden door R.K. geestelijke bijgestaan. Zij werden één voor één doodgeschoten. De meesten hadden verzocht niet te worden geblinddoekt.

De 32 leden die op 4 juni 1943 in Berlijn/Tegel werden gefusilleerd:
8.05 uur Johan Aaldrik Stijkel, geboren 8 oktober 1911 in Rotterdam
8.11 uur Cornelis J. Gude, geboren 24 april 1916 in Soerabaja
8.15 uur Cornelis Drupsteen, geboren 17 februari 1913 in Zwolle
8.19 uur Willem A. Helmers, geboren 12 juli 1917 in Soerabaja
8.24 uur Jan F. Helmers, geboren 23 april 1910 in Hengelo
8.30 uur Maarten Hoek, geboren 20 februari 1917 in Katwijk aan Zee
8.34 uur Arie van der Plas, geboren 18 april 1899 in Katwijk aan Zee
8.39 uur Willem van der Plas, geboren 22 augustus 1896 in Katwijk aan Zee
8.42 uur Hendrik Dirk Stephaan Hasselman, geboren 22 september 1880 in Zoele
8.47 uur Jean P. Bolten, geboren 17 februari 1883 in Den Haag
8.51 uur Pieter de Koning, geboren 10 januari 1919 in Naaldwijk
8.54 uur Jacobus C. Thomas, geboren 21 augustus 1909 in Utrecht
8.59 uur Hendrik Ero, geboren 10 juli 1886 in Zaandijk
9.04 uur Barend Davidsen, geboren 10 mei 1907 in Zwolle
9.08 uur Jacob Naber, geboren 31 mei 1920 in Maarssen
9.11 uur Johannes G. Vrolijk, geboren 30 april 1920 in Zwijndrecht
9.18 uur Hermanus P.C. Zanen, geboren 28 maart 1893 in Den Haag
9.23 uur Rudolf E. Gostelie, geboren3 juli 1905 in Den Bosch
9.27 uur Bartholomeus H. Bloembergen, geboren 12 maart 1905 in Den Haag
9.32 uur Gerardus J.M. van der Marel, geboren 18 februari 1917 in Den Haag
9.37 uur Johan J.F. de Vries, geboren 13 juni 1915 in Vlissingen
9.41 uur Hendrik G. Stoppendaal, geboren 7 februari 1916 in Den Haag
9.46 uur Willem Wagenaar, geboren 24 mei 1919 in Nijmegen
9.51 uur Cornelis J.L. Wolzak, geboren 14 dec. 1914 in Batavia
9.55 uur Evert Honig, geboren 9 november 1914 in Koog aan de Zaan
10.01 uur Pieter de Jong, geboren 6 november 1912 in Heemstede
10.06 uur Jan Groot, geboren 5 maart 1893 in Wormerveer
10.10 uur Pieter A. Smit, geboren 25 september 1913 in Koog aan de Zaan
10.14 uur Dick de Vries, geboren 10 juni 1915 in Koog aan de Zaan
10.19 uur Jan Neuteboom, geboren 29 april 1903 in Hoorn
10.23 uur Jacobus A. Lotgering, geboren 7 januari 1886 in Meppel
10.28 uur M. Hes, geboren 15 december 1903 in Amsterdam

De namen van de elf slachtoffers, die op ander wijze in Duitsland zijn omgekomen:

• 1. Jean C. Baud, geboren 16 juli 1919 in Arnhem - overleden 15 juni 1944 te Sonnenburg bij Kstrin.
• 2. Louise Ursula Ero-Chambon, geboren 11 februari 1891 in Sanillac (Frankrijk) - overleden 31 december 1944 in het concentratiekamp Ravensbruck.
• 3. Jan van Hinte, geboren 20 maart 1890 in Purmerend, overleden vermoedelijk in 1943 in concentratiekamp Bergen Belsen.
• 4. August van der Honert, geboren 15 oktober 1886 in Amsterdam, overleden 7 februari 1945 in het concentratiekamp Sachsenhausen
• 5. Cornelis A. Jelier, geboren 30 december 1901 in Groningen, overleden vermoedelijk februari 1945 in concentratiekamp Bergen Belsen
• 6. Hendrik Kuipers, geboren 11 maart 1899 in Emmen, overleden maart 1945 in concentratiekamp Sachsenhausen
• 7. Johannes J. Moret, geboren 29 september 1880 Rotterdam, overleden vermoedelijk in 1945 in concentratiekamp Oraniënburg
• 8. Pieter Mulder, geboren 2 februari 1900 in Dirksland, overleden in Buch bij Berlijn (in een ziekenhuis aan een natuurlijke dood gestorven)
• 9. Johan R. Renkema, geboren 16 oktober 1919 in Den Haag, overleden 12 oktober 1944 in Liegnitz (Legnica)
• 10. Alexander W. K. Tamson, geboren 25 februari 1883 in Den Haag, overleden 26 november 1943 in Sonnenburg bij Kstrin
• 11. Nico Wagenaar, geboren 20 november 1914 in Rotterdam, overleden 7 januari 1945 in concentratiekamp Bergen Belsen

De namen van de vier die na de bevrijding uit Duitsland terugkeerden :

• Mevr. W.S. Van Deth, Den Haag
• Mevr. W. van Hinte – de Bruin, Zaandam
• Mevr. R. Lotgering – Hillebrand, Amsterdam
• H. Glazenburg, Haarlem.

Zie: Tweede Wereldoorlog 3.