Naam voor de economische malaise die zich in de jaren '30 van de 20e eeuw deed voelen. Voor Nederland lagen de crisisjaren vooral tussen 1932 en 1936. In de Zaanstreek werd de economische situatie minder slecht dan in omringende gebieden. De crisis van de jaren '30 zette in met de beurskrach van Wall Street op zwarte donderdag, 24 oktober 1929. De opgeblazen economie van de Verenigde Staten zakte als een pudding ineen, West-Europese economieën volgden.

Het handelsrijke Nederland, en dat gold zeker ook de Zaanstreek, had een bijzonder open economie; de crisis werd hier dan ook al snel gevoeld. Grondstofprijzen daalden, in het bijzonder de toch al zwakke agrarische sector leed hieronder. Arbeiders van met name de oude industrieën werden en masse ontslagen. Zij waren aangewezen op de steun en moesten veelal twee keer per dag stempelen. Hun situatie was bijzonder slecht. De economische situatie van de arbeiders die hun werk behielden werd gunstig beïnvloed door de prijsdalingen. De grondstofprijzen werden tussen 1929 en 1933 gehalveerd. Ten opzichte van de jaren '20 ging ook de situatie van arbeiders met werk achteruit, maar hun situatie was niet slechter dan die van omstreeks 1910.

De crisis duurde in Nederland langer dan in de omringende landen; het hoogste aantal werklozen werd pas in 1936 bereikt. Protectiemaatregelen van andere landen, voor handelsland Nederland zeer belemmerend, en het vasthouden aan de harde gulden door de kabinetten Colijn, eerst in 1936 werd de waarde van de gulden losgekoppeld van het goud, verslechterden de toestand. Overheidsuitgaven rezen de pan uit. Onvoorziene posten reduceerden het nut van begrotingen tot nul. Dit gold zowel de landelijke als de gemeentelijke overheden. Pas omstreeks 1938, toen de economie onder invloed van de politieke situatie in Europa verbeterde, konden weer normale begrotingen worden opgesteld.

De gevolgen van de crisis deden zich in de Zaanstreek minder hard voelen dan elders in Nederland, maar weken in principe niet af. Grote groepen arbeiders werden ontslagen, winkeliers hielden permanent uitverkoop of moesten hun zaak sluiten, doordat hun cliënten over onvoldoende geld beschikten. Er werd zwart gewerkt, er was straatverkoop, en de verzuiling, de vereniging binnen religieuze of ideologische stromingen, zette zich versterkt door. Arbeidsconflicten Arbeidsverhoudingenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigArbeidsverhoudingen

De (rechts-)betrekkingen tussen werkgevers en werknemers (ook: de verhouding met betrekking tot de arbeid.) Bij het vaststellen van de arbeidsverhoudingen kan ook de overheid betrokken zijn. Werkgevers, werknemers en overheid geven vorm aan de arbeidsvoorwaarden en de sociaal-economische politiek. De partners verkeren in een onderhandelings-, overlegen strijdsituatie, vooral in periodes voorafgaande aan de vaststelling van de collectieve arbeidsovereenkomsten (CAO's). en stakingenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigStaking

Het tijdelijk neerleggen van het werk als protest of om zekere eisen af te dwingen, met name op het gebied van lonen of arbeidsvoorwaarden. In de industriële Zaanstreek is meer gestaakt dan in meer landelijke gebieden. De stakingen hadden met name plaats in de Zaanse gemeenten waar de industrie sterk vertegenwoordigd was; in Oostzaan, Wormer, Jisp, Westzaan en Assendelft waren nooit omvangrijke stakingen. De meeste en grootste stakingen hadden in Zaandam en Wormerveer plaats. Niet alle… kwamen nauwelijks voor. Behoud van werk ging voor gunstiger lonen of Arbeidsomstandighedenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigArbeidsomstandigheden

De omstandigheden waaronder arbeid wordt verricht. Een complex van factoren, zoals: veiligheid op de werkplaats, een (on)gezonde werksituatie, arbeidsverhoudingen op micro-, meso- en macro-niveau, loonvorming, arbeidsvoorwaarden, besluitvorming binnen de onderneming, bereikbaarheid van het werk, et cetera, en daarnaast ook tijdgebonden normen, bepaalt de kwaliteit van de arbeidsomstandigheden..

De situatie in de Zaanstreek bleef minder ernstig dan elders. Hier waren betrekkelijk veel jonge industrieën aanwezig: Verkadeplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVerkade Fabrieken nv, Koninklijke

Vooraanstaand bedrijf in de levensmiddelenindustrie in Zaandam. Zie ook: Verkade, ondernemersgeslacht.

Verkade werd opgericht op 2 mei 1886 als Stoom Brood- en Beschuitfabriek 'De Ruyter', der firma Verkade & Comp Zaandam door E.G. Verkade, die toen reeds 51 jaar was. Hij zette het bedrijf op om zijn zonen een toekomstmogelijkheid te bieden. Eerder had hij een patent-oliefabriek aan de Oostzijde, die in 1875 door brand verloren ging. Daarna hield hij zich tie…, Hilleplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHille & Zoon, G.

De stoom-koek- en beschuitfabriek van Hille aan de Oostzijde te Zaandam werd op 2 juni 1901 opgericht door de 22-jarige bakkerszoon K. Hille uit Koog. Na verplaatsing in 1905 naar een groter pand, eveneens aan de Oostzijde, volgde een voorspoedige ontwikkeling. Het bedrijf werkte aanvankelijk met hetelucht-ovens, later werden deze vervangen door gasgestookte kettingovens. In een aantal opzichten werd door Hille dezelfde lijn gevolgd als door Verkade. Hille en Zoon gaf ook een r…, Albert Heijn Aholdplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigAhold nv, Koninklijke

Het laatste Ahold-logo De naam Koninklijke Ahold werd gevoerd tot 23 juli 2016, daarna werd Ahold Delhaize de handelsnaam als primaire detailhandelsorganisatie, die levensmiddelen en andere consumentenproducten verkoopt via winkelketens in Nederland als, Simon de Witplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWit, Simon de (Roeier)

Zaandam 24 augustus 1912 - Amsterdam 2 maart 1976

Directeur (kleinzoon van de oprichter) van Simon de Wit van 1943 tot 1964. Hij deed ook van zich spreken als jollen-. regenboog- en zeezeiler. Hij won vele malen o.m. de North Sea Race. Als roeier (voor Nereus, ZZV en Minerva) was Simon de Wit eveneens succesvol, zie: en de Artillerie Inrichtingenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigArtillerie Inrichtingen (AI)

Producent van munitie te Zaandam, aan het Noordzeekanaal ten oosten van de voormalige Hembrug op de zuidwestelijke hoek van de Voorzaan. De productie van de munitie werd in de jaren 1885-1889 vanuit Delft naar Zaandam overgebracht. Op 1 januari 1973 werd het staatsbedrijf omgezet in een naamloze vennootschap onder de naam Eurometaal nv., die tegen de verdrukking in groeiden. De op export gerichte bedrijven en de transport- en bouwbedrijven hadden het moeilijker. Ruim de helft van de 2500 Zaanse werklozen van 1936 had voorheen een baan in deze sectoren gehad. Andere getroffen sectoren waren houtbewerking, levensmiddelenbedrijf en metaalindustrie.

De Zaanse werklozen wisten zich gesteund door een groot deel van de plaatselijke politici. De socialistische raadsmeerderheid in Zaandam wist lang de uitzending van werklozen ten behoeve van de werkverschaffing te voorkomen. Dwang uit Den Haag veranderde dit. Er moesten Zaandammers voor een project in Giethoorn worden geleverd, anders zou alle financiële steun uit Den Haag worden stopgezet. De Zaanse overheden bleven er daarna naar streven het lot van de hulpbehoevenden zo dragelijk mogelijk te maken. Er werden publieke werken uitgevoerd, onder andere de Haremakersluisplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHaremakersluis, Gerrit

De Gerrit Haremakersluis, voormalige schutsluis tussen de Balkenhaven en het Westzijderveld te Zaandam. De eerste paal van de sluis werd op 18 december 1937 geslagen. De sluis werd op 25 juli 1939 geopend ter vervanging van de bouwvallige De Hogendijker- of Jaap Haversluis. Zij werd reeds in 1976 gedempt, lag nog een aantal jaren als merkwaardig object naast de spoorlijn en werd bij de aanleg van de Hemspoortunnel tenslotte in 1988 gesloopt. De sluis werd genoemd naar de … te Zaandam en het Agatheparkplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigAgathepark

Ongeveer 5,5 ha groot park in Krommenie, voor een deel uit waterpartijen bestaand, gelegen aan Parklaan en Eikelaan, langs de Noorder-Durgsloot. De oorspronkelijke naam van het weiland waar nu het Agathepark ligt, is ‘Vlieland’.

Het weiland werd overgenomen in de jaren 1929-1931 van enkele boeren, gefinancierd en aangelegd in het kader van de werkverschaffing door de ondernemers te Krommenie.

Gestreefd werd naar een goede steunverdeling en werkverruiming, waarbij de hoogte van de bestaande lonen zoveel mogelijk werd gehandhaafd. Dit laatste bleek evenwel niet haalbaar, waardoor de in de gemeentelijke werkverschaffing tewerkgestelden toch met een karig loon genoegen moesten nemen. Om hun situatie te verbeteren werd bijvoorbeeld in Wormer gemeentegrond afgestaan aan werklozen, die daar belastingvrij en met zaad van de gemeente hun eigen groenten konden kweken. Al deze maatregelen ten spijt waren de jaren 30 voor diegenen die het ongeluk hadden in de steun te komen een donkere tijd. Kledingstukken werden afgedragen tot zij tot op de draad versleten waren, voedsel was er soms tekort. De voor de crisis al structurele woningnood, werd in de jaren 30 aanmerkelijk groter.

Literatuur:

• F. van der Putte en R. Hartmans, Zaandam in de crisis, Amsterdam, z. j.