Aanduiding van overkoepe- lende organen van het Zaanse verenigingsle- ven, die na 1945 in de meeste gemeenten ontstonden. De gemeenschappen, die ook elders in het land ontstonden. waren een ui- ting van de in de Tweede Wereldoorlog ge- groeide behoefte om sociale scheidslijnen te verminderen. Daarom wilde men tot samen- werking komen van de talloze sociale en cul- turele organisaties en verenigingen. Boven- dien was het oogmerk de 'burgerzin' te be- vorderen. Eerste initiatiefnemer in de Zaanstreek was mr. J. in `t Veld, Joris in 't. burgemeester van Zaan- dam. die in 1945 luttele weken na de bevrij- ding de stoot gaf tot de oprichting van de Zaandamse Gemeenschap, Stichting Gemeenschap. Hoew el de 'ge- meenschappen' particulier waren. stonden zij op goede voet met de gemeentebesturen en vervulden zij vaak een brugfunctie tussen de bevolking en de overheid. In de Zaanstreek ontstonden er naast de Zaandamse Gemeen- schap (die landelijk dikwijls als model gold) Hollands Vlag Vlag (Koog/Zaandijk). Kunst en Vriendschap (Krommenie). de Wormer- veerse Gemeenschap en de Westzaanse Ge- meenschap. Samen vormden zij weer de Zaanse Gemeenschap. die een overkoepe- ling van alle gemeenschappen in de streek moest worden. maar slechts kort bestond. Ook landelijke en provinciale federaties van gemeenschappen (jaren '50) was geen lang leven beschoren. Dit is begrijpelijk, uit- gangspunt van de gemeenschappen was juist bundeling van lokale organisaties. De gemeenschappen beleefden hun grote bloeiperiode tussen 1945 en 1960, al gingen ook daarna de sociaal-culturele activiteiten nog lang door. Naarmate de gemeentelijke overheid taken op zich ging nemen die voor- dien voorbehouden waren aan particuliere or- ganisaties op sociaal en cultureel gebied. en ook omstandigheden als verstedelijking en professionalisering hun invloed meer deden gelden, werd de gemeenschapsgedachte ver- der uitgehold. Met name de Westzaanse en de Zaandamse Gemeenschap wisten zich echter te handhaven. De gemeenschappen waren een typisch en idealistisch verschijnsel, dat - nauwelijks twee decennia - een stimulerende rol heeft gespeeld in de samenleving. De gemeen- schappen organiseerden bijvoorbeeld Sinter- klaasintochten. Oranjefeesten op koningin- nedag. concerten. sportwedstrijden, activi- teiten voor kinderen et cetera. PN. Helslooot streek (GKZ). Organisatie, opgericht in 1970. waarbij kerken en geloofsgemeen- schappen in de Zaanstreek zich hebben aan- gesloten, met het doel activiteiten die daar- voor in aanmerking komen te bundelen. In de jaren '60 groeide in kerkelijk Neder- land de overtuiging dat de gescheidenheid. zoals die zich tussen de kerken onderling voordeed, een belangrijke hinderpaal was voor de geloofwaardigheid van het evange- lie. Er ontstonden levendige oecumenische bewegingen in allerlei vorm. van voorzich- tig-beschouwend tot radicaal-activerend. Een belangrijke stimulans om tot samenwerking te komen vond het reformatorische deel van Nederland in het optreden van de Wereldraad van Kerken in Geneve, waarin Nederland een grote rol speelde. Binnen de Rooms ka- tholieke kerk was een sterke vemieuwingsbe- weging gaande als gevolg van het door paus Johannes XXIII (“de Goede”) bijeengeroepen tweede Vaticaans Concilie. Dit alles leidde ertoe dat men op 21 juni 1968 tot oprichting kwam van een Raad van Kerken in Neder- land, waarin een aantal reformatorische ker- ken en de Rooms katholieke kerk gingen sa- menwerken. Ook in de Zaanstreek trachtte men tot bunde- ling van de vele oecumenische activiteiten te komen. Een van deze initiatieven was de Werkgroep Oekumene (waarin zes geestelij- ken samenwerkten), die besloot zich te belas- ten met de voorbereiding van de oprichting van een Gemeenschap van Kerken in de Zaanstreek. Met name het ontwerp van een beginselverklaring, waarin alle deelnemende plaatselijke- en wijkgemeenten en parochies van alle kerkgenootschappen zich zouden kunnen vinden. was tijdrovend. Na langdurig overleg werd men het eens over het latere ar- tikel l van het Statuut van de Gemeenschap van Kerken: “De kerken en geloofsgemeen- schappen in de Zaanstreek vormen een ge- meenschap van kerken, omdat zij toebehoren aan een Heer, Jezus Christus, en betrokken zijn in diens handelen tot heil van de wereld. Zij weten zich geroepen en verklaren zich be- reid tot het zoveel mogelijk gezamenlijk ver- richten van al die activiteiten die uitdrukking geven aan dit geloof.` De oprichtingsvergadering van de GKZ had plaats op 5 januari 1970. Deelnemers van het eerste uur waren praktisch alle plaatselijke en wijkgemeenten/parochies van de Nederlands hervormde kerk, het Rooms katholiek deke- naat, de Gereformeerde kerken (synodaal), de Doopsgezinde broederschap, de Oud ka- tholieke kerk, de Remonstrantse kring, de Evangelisch Lutherse kerk en (als gastlid) het Leger des Heils in de Zaanstreek. Nadien tra- den nog toe de Zaanstad Ecclesia en de Oe- kumenische Werkplaats Zaandam. Van de aanvang af beschouwde en gedroeg de GKZ zich in hoofdzaak als een samenbin- dend orgaan; nooit werd gestreefd naar een overkoepelend gezagsorgaan. Activiteiten, nadat ze eenmaal in het leven zijn geroepen, kunnen daardoor een eigen zelfstandig leven gaan leiden. Soms ook werden activiteiten door andere organisaties overgenomen en trok de GKZ zich terug. In het eerste jaar van haar bestaan bundelde en organiseerde de GKZ de vredesweek in de Zaanstreek; later werd dit overgenomen door het IKV/Pax Christi en groeide het initiatief uit tot het Vredesberaad Zaanstreek. Ook werd in het eerste jaar een plaats gezocht voor de Wereldwinkel, die werd gevestigd in Zaandam tegenover het toenmalige gemeen- tehuis. Een groot evenement was enige jaren het Open Huis rond de kerstdagen in de toen- mali ge hervormde kerk van Zaandijk. ln maart 1970 kwam er een Industriezondag in samenwerking met het Bedrijfsapostolaat en Evangelie en Industrie, twee organisaties die zich bezighielden met de mens in zijn werk- omgeving. Het werk van deze organisaties werd later voortgezet door de stichting DISK (Dienst in de Industriële Samenleving van- wege de Kerken). Op verzoek van het COC kwam de GKZ tot het oprichten van een werkgroep Acceptatie Homofilie, die voor- lichtingsavonden voor beleidsmakers binnen de kerken organiseerde en informatielessen op scholen organiseerde. Ook werd de stoot gegeven tot de organisatie van kerkdiensten voor gehandicapten. Voorts stond de GKZ actief achter de opvang van, van hun rechts- zekerheid beroofde, buitenlandse werknemers in “de Duif' te Amsterdam, en werden ver- schillende kerken een asielplaats voor de zo- genoemde 'kerk-Marokkanen`. Veel aan- dacht werd geschonken aan de vorming van belangstellende kerkleden door middel van bijbel-cursussen en leerhuizen. Jarenlang werd samen met een vormingsinstituut ge- werkt aan de opleiding van huisbezoekers, mensen die in hun kerk belast waren met (een deel van) het pastoraat. ln het najaar van 1985 hing het voortbestaan van de GKZ aan een zijden draad. Bij una- niem besluit van de deelnemende kerken werd echter besloten dat het werk moest wor- den voortgezet. Het oude bestuur maakte plaats voor een Gemeenschapsraad met een wat grotere persoonlijke onafhankelijkheid. Dit betekent dat een lid van de raad niet door de haar/hem afvaardi gende kerk persoonlijk verantwoordelijk kan worden gesteld voor raadsbesluiten die niet zonder meer door die kerk kunnen worden geaccepteerd. Ook het werk dat vorm kreeg in een vrijwel unieke samenwerking met het Dagblad voor de Zaanstreek De Typhoon (elke maand een pagina nieuws 'Van de kerk gesproken. waarop allerlei dat oecumenisch van belang is publiciteit kan krijgen)ging door. AB. Fienieq