Bij het voortschrijden van de techniek in ambacht en industrie kwam van de vakopleiding in de bedrijven steeds minder terecht en deed zich de behoefte aan praktisch naast theoretisch onderricht steeds sterker gevoelen. Dit leidde tot de stichting van de Centrale Ambachtsschool voor de Zaanstreek. De eerste stap tot vorming van een inrichting voor Nijverheidsonderwijs werd door de Vereniging van Volksonderwijs in de Zaanstreek in 1908 gezet. Er werd een bestuur gevormd, statuten voor een Centrale Ambachtsschool voor de Zaanstreek samengesteld en een constituerende vergadering gehouden op 19 januari 1909. Gedurende de jaren 1909 tot en met 1916 was er een vereniging, 'die het niet is mogen gelukken in 'n streek, die daaraan zozeer behoefte heeft, een Ambachtsschool te vestigen', zoals destijds in een verslag werd geschreven. Op initiatief van Volksonderwijs en de nieuwe burgemeester van Zaandam, K. ter Laanplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigLaan, Kornelis ter

Slochteren, 8 juli 1871 - Utrecht, 6 maart 1963 Kornelis ter Laan in 1914. Foto Beeldbank Gemeentearchief Zaanstad Kornelis ter Laan, tot eigen afschuw ook wel Klaas genoemd, politicus, dialectoloog en folklorist. Burgemeester van Zaandam (1914-1936), eerste sociaal-democratische burgemeester van Nederland. Kornelis ter Laan werd als zoon van een kleine boer geboren in het Groningse Slochteren. Als leerling aan de HBS te Sappemeer bezocht hij al een vergadering waar, hervatte het oude bestuur zijn pogingen om een school te stichten. Dankzij een gift van f 50.000,- van J.A. Laan kon een nieuw bestuur onder leiding van dr. E.G. van de Stadt in 1917 de opdracht geven voor de bouw van een tijdelijke school voor een bedrag van f 17.400,-. W. van der Elst werd tot eerste directeur benoemd op l augustus 1917.

De school, een houten gebouw aan de Herengracht, werd geopend op 3 november van datzelfde jaar en bestond uit een eerste klas bankwerken met 29, een eerste klas elektriciëns met 16 en een eerste klas timmerlieden met 16 leerlingen. Vermogenden betaalden aan schoolgeld f 50 per jaar. Minvermogenden f 5 tot f 50 en onvermogenden waren van schoolgeld vrijgesteld. De leerlingen waren afkomstig uit Assendelft, Koog aan de Zaan, Wormer, Wormerveer, Zaandam en Zaandijk. Leerlingen uit Zaanse gemeenten, die niet mede de school subsidieerden, werden afgewezen. Het definitieve schoolgebouw aan de Westzijde werd pas in september 1932 in gebruik genomen. Directeuren waren achtereenvolgens de heren van der Elst, Rutten, Arnoldus, Posthuma, W.S. Verboon, D.S. Visser, S. Kelder en J.V. Spronkers. In 1961 werd de naam gewijzigd in P.W. Jedelooschool, naar een gewaardeerd bestuurder. Het aantal leerlingen steeg van 61 in 1917 tot 644 in 1975.

Op voorstel van het bestuur besloot de ledenvergadering in februari 1976 de P.W. Jedelooschool over te dragen aan de gemeente Zaanstad met het doel een scholengemeenschap te vormen door samenvoeging met de twee gemeentelijke nijverheidsscholen voor meisjes en de nieuwe school te laten beheren door een functionele commissie. De vorming van de scholengemeenschap in 1976 was het resultaat van een reeds in 1970 gestarte samenwerking. De nieuwe instelling kreeg als naam scholengemeenschap voor beroepsonderwijs De Nieuwe Vaart en bestond uit de voormalige scholen: P.W. Jedelooschool, de Carry van Bruggenschool en de Juliana van Stolbergschool. Directeur werd S. Kelder.

Om het toenemend aantal leerlingen in het lbo beter te kunnen opvangen ging in 1958 de tweede Centrale Technische school te Krommenie van start. Directeuren waren achtereenvolgens H.D. Zomerhuis (1961), H. Zunneberg (1963), G.J. Krosenbrink (1968) en G.J. van der Woerdt (1979). Om leerlingen met leerproblemen beter te kunnen opvangen werd in 1965 een start gemaakt met individueel technisch onderwijs (ito). In oktober 1961 werd een nieuw gebouw betrokken in de Fortuinlaan bij welke gelegenheid de school de Engel van de Stadt school werd genoemd. In 1975 werd de school na een fusie met De Kaayk omgedoopt in een scholengemeenschap voor lbo Zaanstreek-Noord. De Kaayk was vóór 1975 een school van de Vereniging Hollandse Maatschappij voor Landbouw en vóór 1968 een landbouwschool en gevestigd aan de Saenredamstraat nr. 29 te Assendelft. Na de fusie had de school in de eerste vijf jaar van het bestaan drie vestigingen: de Fortuinlaan en de Zuiderhoofdstraat te Krommenie en de Saenredamstraat te Assendelft.

In 1980 werden alle leerlingen in de Fortuinlaan ondergebracht. De directies van de Engel van de Stadtschool voor ito te Krommenie en die van de lhno-school De Kaayk te Assendelft namen na overleg in 1971 het initiatief tot het gezamenlijk lesgeven aan jongens en meisjes in de eerste klassen voor 7 lessen per week. In de daarop volgende jaren werd de samenwerking zodanig uitgebreid, dat besloten werd tot samenvoeging over te gaan. Gebleken was, dat de coëducatie voor de leerlingen een grote opvoedkundige waarde had. De naam werd scholengemeenschap voor lbo Zaanstreek-Noord. De eerste vijf jaar was de school op drie plaatsen gehuisvest. De landbouw-huishoudschoolDe Kaayk was ontstaan nadat de gemeenteraad van Assendelft in 1948 besloot deze school door de Hollandse maatschappij van Landbouw te laten stichten. De oprichting kende vele tegenslagen. Tweemaal was er een bouwstop omdat nieuwe ideeën over praktijklokalen gerealiseerd moesten worden. Ook trad vertraging op omdat volgens de burgemeester van Assendelft de Maatschappij het geld voor de bouw van de school voor andere doeleinden bestemd zou hebben.

Op 1 september 1959 werd gestart met 32 leerlingen in een tijdelijke huisvesting te Krommenie. Daarna ontstond een slag om de leerling. De gemeentelijke huishoudschool te Zaandam kon wegens ruimtegebrek geen leerlingen uit Zaanstreek-Noord meer aannemen en men ondernam actie om in Wormerveer een huishoudschool te stichten. Op 7 september 1959 lukte dit en kon De Schakel beginnen. Er waren 92 leerlingen aangemeld waaronder 13 leerlingen uit Assendelft en 9 uit Krommenie. Deze 22 leerlingen trokken zich terug toen bekend werd dat ook in Assendelft een school was gestart. In 1990 vormt De Schakel een onderdeel van de scholengemeenschap De Noordhoek te Wormerveer, die in 1979 tot stand kwam samen met de Prof. Kohnstammschool. Deze laatste school was in augustus 1956 als vglo begonnen en werd door alle Zaanse gemeenten bekostigd. In het bestuur zaten alle Zaanse burgemeesters. In latere jaren volgden uitbreidingen in lavo, leao en lhno. Directeuren waren achtereenvolgens L. Luingen, C. de Graaf, P. Doves en J.E.A. Plugge. Deze laatste zou van 1969 tot 1979 een zelfstandige leao gaan leiden. In 1979 onstond de voornoemde fusie met De Schakel tot De Noordhoek. In augustus 1990 fuseerde De Noordhoek met mavo 't Veer. Er ontstond een scholengemeenschap mavo, leao, lhno onder de naam s.g. 't Noorderveer, een naam die verwijst naar het vroegere veer over de Zaan.

De gemeenteraad van Zaandam nam in 1920 het besluit om een vakschool voor meisjes te beginnen. Een huis in de Westzijde werd aangekocht en na de verbouwing ging de school op 15 november 1920 van start onder de naam Nijverheidsschool voor meisjes. De school groeide snel en er moest een andere locatie worden gezocht. In 1935 kwamen twee lagere scholen aan de Czarinastraat hoek Czaar Peterstraat vrij. Na een ingrijpende verbouwing kon dit gebouw in 1937 worden geopend. De Nijverheidsschool voor meisjes was in 1956 verdeeld over vier gebouwen en telde 522 leerlingen. In 1957 kwam een verbetering tot stand door de opening van een nieuw schoolgebouw aan de Nic. Maesstraat. De schoolnaam werd toen gewijzigd in Juliana van Stolbergschool. Later is deze school onderdeel geworden van De Nieuwe Vaart. Het gebouw is nu in gebruik bij De Meander (indgo). Deze school is in 1990 betrokken bij de fusie in het kader van de Sectorvorming en Vernieuwing Middelbaar beroepsonderwijs (SVM). In 1957 werd ook een begin gemaakt met een vormingsklas voor meisjes met een vooropleiding mulo, middelbare handelsschool of drie jaar Lyceum. In 1976 werd de school samengevoegd met de Jedelooschool en de Carry van Bruggenschool. Directrices waren onder meer mej. C. Noteboom en mevr. A.M.E. Verwer.

Voor het stichten van een tweede gemeentelijke nijverheidsschool voor meisjes werd in 1962 de goedkeuring verkregen. Reeds in 1963 kon de school onder de naam 'Carry van Bruggen', tijdelijk gehuisvest in de Hugo de Grootschool aan de Parkstraat, met 97 leerlingen in vijf klassen beginnen. Het leerlingenaantal nam snel toe en in de daarop volgende drie jaar werden de lessen in vier verschillende gebouwen gegeven. In november 1965 kon men na een verbouwing het gebouw van de voormalige Handelsschool betrekken. Er waren toen 172 leerlingen. In 1976 werd deze school opgenomen in de scholengemeenschap 'De Nieuwe Vaart'.

Op 4 april 1954 werd de vereniging van Christelijk Nijverheidsonderwijs in de Zaanstreek opgericht. Deze vereniging nam het initiatief voor het starten van twee scholen, de Christelijke Huishoudschool in de Czarinastraat te Zaandam (1957) en de Christelijke LTS 'Cor Kakes' in de Parkstraat te Zaandam (1967). Op 23 oktober 1957 werd de Christelijke Huishoudschool, de latere Christelijke school voor LBO voor meisjes officieel geopend. De school telde toen 110 leerlingen verdeeld over 3 eerste en 2 tweede klassen. Directeur was J.P. Wijten.

In 1967 startte 'Cor Kakes'. Directeur werd Theo Germeraadplugin-autotooltip__default . Op 18 januari 1969 vond de officiële opening van de nieuwbouw plaats. Beide scholen gingen op 1 januari op in de scholengemeenschap voor Christelijk Beroepsonderwijs Cor Kakes.

Onderwijskundig kon de scholengemeenschap pas worden gerealiseerd bij het gereedkomen van de nieuwbouw in 1974 aan De Weer, waar het lesgeven aan gemengde groepen jongens en meisjes, met name in de brugklassen mogelijk werd. In 1980 werd het onderwijsaanbod uitgebreid met een afdeling LEAO en in 1981 met de afdelingen ito en ihno. Het personeelsbestand steeg van 52 tot 102, terwijl het leerlingenaantal toenam van 109 tot bijna 900. Vanaf de invoering van de mammoetwet in 1968 hanteert de school een tweejarige brugperiode met een daarop aansluitende tweejarige bovenbouw. Vanaf 1985 wordt deelgenomen aan het experiment Algemene Voorbereiding op Maatschappij en Beroep (AVMB). Dit is een nieuwe opleiding, als experiment op De Nieuwe Vaart en Cor Kakes ingevoerd. De opleiding is toegesneden op leerlingen uit het Individueel Beroeps Onderwijs (IBO). Waarschijnlijk wordt de AMVB in 1990 regulier ingevoerd. Cor Kakes is een van de twaalf scholen die het dubbelproject Basisvorming/Primair Beroepsonderwijs ontwikkelen.

In april 1872 vertrokken vijf Zusters van de orde Jezus Maria Jozef naar Zaandam om daar belast te worden met het houden eener naai- en eener bewaarschool, alsmede met de verzorging van weesmeisjes. Het ging hier om het eerste Katholieke onderwijs in Zaandam. De vijf zusters werden gehuisvest in een houten gebouwtje aan de Bloemgracht en er werd gestart met naailes aan 32 meisjes. Tot 1922 was het uitsluitend een naaischool. Overdag werd lesgegeven in naaien en handwerken. In 1878 werd een avondcursus voor nuttige en fraaie handwerken opgericht. Het leerlingenaantal nam toe tot 300 in 1908. Uit deze naaischool ontwikkelde zich de vakschool of daghuishoudschool. Na invoering van de nijverheidsonderwijswet in 1919 werd de Sancta Maria in 1922 officieel erkend als nijverheidsschool waaraan ook rijkssubsidie werd verleend. Vanaf 1922 tot 1935 werd de directie gevoerd door Zr. Marie Redempte Brandes. In 1927 betrok de school een nieuw gebouw aan de Oostzijde dat door pastoor J. Zwart werd ingezegend.

Tien jaar later moest er uitgebreid worden en in 1938 was dit een feit. De officiële naam van de school werd Vak- en Huishoudschool Sancta Maria. In 1967 ging het beheer over op de Stichting Katholiek Onderwijs in Zaandam. Bijna honderd jaar berustte de leiding van de school in handen van de Zustersorde. Na Zuster Brandes waren achtereenvolgens directrice: Zr. Constatrice Kortekaas (1956), Zr. Clara Nooy (1959) en Zr. Angela van Haaren (1961). In 1970 ging de leiding in lekenhanden over. De huidige directeur H.J.M. Kersemakers werd toen benoemd. Sancta Maria kent naast de lagere afdelingen ook drie middelbare afdelingen:

• de Opleiding Costuumnaaien,
• de Couture opleiding
• Inas opleiding, Interim Algemene Schakelopleiding; een tussenvorm van lbo/mbo voor de dienstverlenende sector. Voor het MHNO vervult de school een streekfunctie tot buiten de Zaanstreek.

De gemeentelijke Avondschool voor Nijverheidsonderwijs had de taak van de oude Burgeravondschool overgenomen. In oktober 1942 werd deze school onder het bestuur van de Vereniging Centrale Ambachtsschool gebracht met de naam Avondvakschool, waarbij ook de avondpraktijkcursussen (gegeven vanaf 1938) werden ondergebracht. Hierdoor kwamen de avondvakschool en de avondnijverheidsschool, die toch reeds in hetzelfde gebouw onder leiding van dezelfde directeur stonden, onder één bestuur. Later werd de naam veranderd in Avondnijverheidsschool. Het bestuur van de Centrale Ambachtsschool nam in oktober 1960 de Gemeentelijke Avondvaktekenschool van de Gemeente Krommenie over. De nieuwe naam werd Centrale Technische Avondschool voor de Zaanstreek. In 1962 waren er nog maar 19 leerlingen en het daaropvolgende jaar werd de school opgeheven.

Als voorbereiding voor het toetreden tot de mts (de latere hts) werd op 29 september 1941 gestart met een Voorbereidend Middelbaar Technisch Onderwijs (vmto)-cursus als avondopleiding. Deze cursus werd in 1957 omgezet in een gecombineerde cursus voor Opleiding Bewijs Algemene Ontwikkeling (obao) en Voortgezet Uitgebreid Technisch Onderwijs (vuto).

De Bruynzeel bedrijfsschool werd gestart in november 1943 met 27 leerlingen en twee leraren. De school was een onderdeel van de Avondnijverheidsschool. In 1957 werd de school een onderdeel van de Technische Eendagsschool. Reeds in 1949 stelde het bestuur van de Centrale Technische School (cts) pogingen in het werk om een dagcursus Uitgebreid Technische School (uts) aan de cts te kunnen beginnen. Eerst in 1968 kwam de goedkeuring voor de oprichting en instandhouding van een uts. Op 30 augustus 1968 werd met 89 leerlingen gestart in een tijdelijke huisvesting bij de Engel van de Stadtschool in Krommenie. De eerste directeur was de heer Zunneberg die later werd opgevolgd door G.J. van der Wal (tot 1989). Deze werd opgevolgd door A.J. Timmers. Een nieuw gebouw in de Tjalkstraat in Zaandam werd op l oktober 1973 in gebruik genomen. Bij het lO-jarig bestaan in 1978 werd de naam veranderd in de Ir. H. Buterschool. Ir. Hubertus Buterplugin-autotooltip__default had zich als bestuursvoorzitter zeer voor de school ingespannen. Het aantal leerlingen nam toe van 89 in 1968 tot ongeveer 600 in 1986. De school kent de volgende afdelingen: bouwkunde, elektrotechniek, procestechniek en werktuigbouwkunde.

Van werkgeverszijde uit de metaal- en scheepsbouwindustrie kwam het dringende verzoek het part-time onderwijs (ééndag-onderwijs) in te voeren. De avondschool voor Nijverheidsonderwijs had als nadeel dat de leerling na een lange werkdag 's avonds weer naar school moest en hij/zij vaak grote afstanden diende af te leggen wat met name in de winterperiode problemen opleverde. Bij het volgen van de avondschool over vier avonden per week kwam er van het maken van huiswerk niet veel terecht. Als extra handicap werd het lesgeven gedurende slechts zes maanden per jaar ervaren. Op 26 oktober 1955 werd gestart aan de P.W. Jedelooschool met het part-time onderwijs in bankwerken en scheepsbouw aan 195 leerlingen. Voordat de school in 1969 het gebouwencomplex aan de Stationsstraat in Zaandam kon betrekken, werden de lessen in zeven verschillende gebouwen verspreid over de hele Zaanstreek gegeven. Het aantal leerlingen en het aantal vakrichtingen nam snel toe. Op 1 januari 1962 werd de school de Technische Eendagsschool Teun Sabel. De directeur, Maarten Leegwater, speelde bij de hele totstandkoming van dit onderwijs, ook op landelijk gebied een belangrijke rol.

Toen er plannen bestonden om ook in Heerhugowaard tot een zelfstandige streekschool te komen, werd om te voorkomen dat er een terugloop van leerlingen zou ontstaan, hetgeen ook ten aanzien van het personeel ernstige problemen zou geven, contact gezocht met de Stichting Streekschool voor beroepsbegeleidend onderwijs Noord-Holland Noord om te komen tot samenwerking. In augustus 1975 werd de school overgedragen aan deze stichting. Het leerlingenaantal bedroeg toen 1502. Op deze wijze werd met een school met twee vestigingsplaatsen in Heerhugowaard en Zaandam gezorgd voor een evenwichtige verdeling van opleidings- en vormingsmogelijkheden boven het Noordzeekanaal. Sinds enige jaren kent deze school ook een verkorte mbo-opleiding. De stichting voor 'Karaktervormend onderwijs voor de Werkende jeugd in de Zaanstreek' werd opgericht in 1950 met als doel het organiseren van tweejarige cursussen en andere bijeenkomsten voor jongens en meisjes van 15 tot ongeveer 18 jaar, werkzaam in fabrieken, kantoren, werkplaatsen en winkels in de Zaanstreek. De eerste cursussen werden in 1951 alleen aan meisjes gegeven; vanaf 1960 ook aan jongens.

In februari 1962 veranderde de naam in Stichting Zaans Vormingscentrum voor de werkende jeugd 'De Voorslag' (zie ook Vormingscentraplugin-autotooltip__default) en functioneren de dagelijkse besturen voor jongens- en meisjessectoren voortaan als één geheel. Het meisjeswerk werd in Nijverheids Onderwijs-verband gedaan tot september 1962. Daarna kreeg dit een zelfstandige status. In februari 1962 werd het nieuwe gebouw de Voorslag geopend. Het geheel kwam onder leiding van mej. W. Ropke. De Mater Amabilisschool in de Zaanstreek startte in 1951 met het geven van huishoudelijke cursussen voor Rooms Katholieke meisjes. Later is deze school opgegaan in 'Sancta Maria'.