Bodemvondsten hebben aangetoond dat de Zaanstreek reeds vóór het begin van de jaartelling bewoners had. De oudste sporen daarvan zijn in 1975 aangetroffen in het westelijk deel van de Assendelver polders, de daar tot nu toe gevonden vroegste bewoning dateert van omstreeks 600 jaar v.Chr. Zie: Archeologieplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigArcheologie

Bestudering en reconstructie van de bewoningsgeschiedenis in de ruimste zin, aan de hand van in de bodem aangetroffen sporen van menselijke activiteiten. In de Zaanstreek heeft de archeologie door opgravingen bij Assendelft en door de bestudering van het daar gevonden materiaal aangetoond dat het gebied reeds 600 jaar voor Christus bewoond was. De prehistorische bewoning bleef beperkt tot het gebied nabij Assendelft, was naar omvang bescheiden en eindigde in de derde eeuw na Chr. als gevolg van stijging van het grondwaterpeil.

Pas in het begin van de 11e eeuw brak een volgende bewoningsperiode aan. Daarmee is niet gezegd dat het gebied in de tussentijd niet werd betreden, zelfs niet dat er zich geen enkele bewoner had gevestigd. Bij de afzonderlijk behandelde geschiedenis van de Zaanse dorpen is bij Assendelftplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigAssendelft

Voormalige zelfstandige gemeente, sinds 1 januari 1974 deel uitmakend van Zaanstad. De samenvoeging stuitte bij de bevolking op grote weerstand. Assendelft wenste deze niet en bepleitte samen met Krommenie een gemeente Krommenie-Assendelft. De rijksoverheid besliste evenwel anders. aangeduid dat dit dorp is ontstaan uit een nederzetting rond een in de 8e eeuw gestichte kapel. Van het dorp Wormer Sluisplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWormer Sluis

Voormalig sluisje in de Dam te Zaandam, ook wel Kleine Sluis genoemd. De Wormer Sluis was de eerste sluis in de Dam, waarschijnlijk aangelegd begin 15e eeuw, en was aangelegd op kosten van de bannen van Wormer en Jisp. Deze hadden belang bij ongehinderde doorvaart en daarenboven bij goede afwatering. De sluis had het karakter van een duikersluis; hij was overkapt en te klein om schepen van enig formaat te kunnen schutten. is bekend dat in 1063 belasting werd afgedragen aan de Abdij van Egmond; verondersteld wordt dat er voordien al enige bewoning was.

Krommenieplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKrommenie

Voormalige zelfstandige gemeente in het noorden van de Zaanstreek, per 1 januari 1974 opgegaan in Zaanstad. Na Zaandam in omvang de tweede gemeente van de streek. De samenvoeging tot Zaanstad leidde in Krommenie tot veel protesten. Krommenie wenste deze niet en bepleitte samen met Assendelft een gemeente Krommenie-Assendelft. De rijksoverheid besliste evenwel anders. Krommenie zelf is feitelijk ook een samenvoeging van een aantal woonkernen. Naast Krommenie behoren ook het tot 1816 ze…, Oostzaanplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigOostzaan

Zelfstandige gemeente binnen de Zaanstreek, een van de drie Zaanse dorpen die in 1974 niet bij de samenvoeging tot Zaanstad werden betrokken. Hoewel de oorspronkelijke bewoners - zoals nog aan de klank van het plaatselijk dialect valt te horen - Waterlanders zijn geweest, behoort Oostzaan historisch tot de Zaanstreek. De naam zegt dat trouwens al. en Westzaanplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWestzaan

Westzaan was van 1811 tot 1974 een zelfstandige gemeente, daarna de naar inwonertal kleinste deelgemeente van Zaanstad. Westzaan was het hoofddorp van de eerdere Banne van Westzaan als zodanig een van de oudere nederzettingen in de streek en zelfs het moederdorp van de westelijk aan de Zaan gelegen, later tot Zaanstad verenigde gemeenten (West-)Zaandam, Koog, Zaandijk en Wormerveer. ontstonden ongeveer in dezelfde tijd, als voorlopig zeer kleine nederzettingen. Hetzelfde geldt voor het verdwenen dorp Zaandenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigZaanden

Naam van middeleeuwse nederzetting, adellijk geslacht, heerlijkheid en slot; ook Saenden, Out-Saenden, Oud-Zaanden, Zaenden etc. genoemd. Zie ook: Archeologie 3. en Bestuur en rechtspraak 1.2.1.

De eerste geschreven literatuur over de nederzetting Zaanden dateert uit 1640; Hendrik Soeteboom gaf een aantal gegevens over de nederzetting, die op de. In de Zaandorpen Westplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWestzaandam

Westzaandam, vroegere naam voor het ten westen van de Zaan gelegen deel van Zaandam, dat deel uitmaakte van de Banne van Westzanen. Het dorp is, in tegenstelling tot Oostzaandam, nooit zelfstandig geweest, en dat terwijl het in de loop der geschiedenis in economisch opzicht en wat betreft het aantal inwoners belangrijker werd dan zijn 'overbuur'. De oorzaak van de aanvankelijke, tot 1811 in stand gebleven scheiding tussen West- en Oostzaandam was eenvoudigweg dat de dorpen in versc…- en Oostzaandamplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigOostzaandam

Voormalige naam van de bewoningsconcentratie ten oosten van de Zaan nabij de Dam, tot 1795 behorend tot de gemeente Oostzaan, tussen 1795 en 1811 min of meer een zelfstandige gemeente en sinds 1811 deel uitmakend van de stad Zaandam. Oostzaandam behoorde tot de, Koog (aan de Zaan)plugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKoog (aan de Zaan)

Voormalige zelfstandige gemeente ten westen van de Zaan, ten noorden van Zaandam, ten zuiden van Zaandijk, sinds 1 januari 1974 deel uitmakend van Zaanstad. Tot in de Franse tijd was Koog bestuurlijk deel van de Banne van Westzaan; de invloed van Koog daarin was gering. Ofschoon niet geheel zeker, wordt aangenomen dat de gemeente Koog aan de Zaan per 1 augustus 1811 zelfstandig werd (zie:, Zaandijkplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigZaandijk

Voormalige zelfstandige gemeente in het centrum van de Zaanstreek. Sinds 1 januari 1974 deel uitmakend van de gemeente Zaanstad. Het bestuurlijke centrum van de nieuwe stad was lange tijd in Zaandijk (Bannehof) gevestigd. Zaandijk behoort tot de jongste dorpen van de Zaanstreek. en Wormerveerplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWormerveer

Voormalige zelfstandige gemeente, sinds 1 januari 1974 deel uitmakend van Zaanstad. Het dorp kent een betrekkelijk korte geschiedenis; de eerste bewoning is ontstaan in de onmiddellijke nabijheid van het Zaan- of Wormerveer, een oud grafelijk veer naar Wormer, dat al in de 14e eeuw aanwezig was. Deze eerste paar huizen groeiden aanvankelijk zeer langzaam in zuidelijke richting langs de Zaanoever. Het gehucht werd 't Saen genoemd en maakte deel uit van de was sprake van bewoning aan het eind van de 15e eeuw, of iets daarna, ze werden vanuit de toen al bestaande nederzettingen bevolkt. Rond het ontstaan van Jispplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigJisp

Tot 1991 zelfstandige gemeente, ten oosten van de Zaan, op de grens van Zaanstreek en Waterland. Het dorp is, gezien zijn verleden, te beschouwen als behorend bij de Zaanstreek. Jisp is met nog geen duizend inwoners verreweg het kleinste dorp binnen deze Zaanstreek. De buurtschap Spijkerboor behoorde bij de gemeente Jisp. Vóór 1940 was een groot deel van de inwoners voor wat hun inkopen betreft op Purmerend aangewezen. Dit kwam vooral door het ontbreken van voorzieningen in de eigen plaats…, tenslotte, is te weinig bekend om een datering te geven; aangenomen wordt dat de oorsprong in de 13e eeuw moet worden gezocht. Vóór de bedijking van IJ en Zuiderzee, dat wil zeggen vóór omstreeks 1300, bleef de bewoning in de gehele Zaanstreek van bescheiden aard ten gevolge van de regelmatige overstromingen. Dit is ook de oorzaak van het betrekkelijk late ontstaan van de langs de Zaan gelegen dorpen.

Eerst na afdamming en bedijking was hier bewoning mogelijk. De ontwikkeling tot industriegebied, aanvangend rond het begin van de 17e eeuw (zie: Economische geschiedenisplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigEconomische geschiedenis

1. Economische ontwikkeling vóór 1580 (bladzijde 189 en volgende)

2. Economische ontwikkeling van de Zaanstreek in de periode 1580-1800 (bladzijde 192 en volgende)

3. Economische ontwikkeling van de Zaanstreek na 1800 (bladzijde 205 en volgende)

Bij het begin vap elk hoofdstuk is een opgave geplaatst van de behandelde economische sectoren en eventuele andere met het onderwerp samenhangende onderwerpen. Van hoofdstuk 1 treft u de inhoudsopgave hieronder aan. Door midd… geschiedenis) had voor alle genoemde dorpen verstrekkende gevolgen. De bewoning nam sindsdien snel toe. Hierbij dient te worden opgemerkt dat een sterke toename in de 17e eeuw werd gevolgd dooreen langzame daling in de 18e eeuw en de eerste helft van de 19e eeuw, waarna weer toename volgde. Een en ander liep ongeveer parallel met de economische ontwikkelingen.

De aanvankelijk autochtone bevolking was van Fries-Germaanse herkomst. De vraag naar arbeidskrachten in vooral de 17e eeuw, maar ook daarna, heeft een voortdurende en soms vrij omvangrijke migrantenstroom veroorzaakt. Velen uit West-Friesland trokken naar de Zaanstreek in de verwachting hier werk te vinden.

Het grote aantal familienamen, gebaseerd op Noord-Hollandse plaatsnamen, toont daarvan nog enig bewijs: Hoorn, Van Enkhuizen, Blokker, Zwaagdijk, Hoogwoud, Bobeldijk, Schagen, Edam, enzovoort. Deze migranten hadden dezelfde herkomst als de oorspronkelijke bewoners van de Zaanstreek.

Er kwamen echter ook grote aantallen bewoners uit andere streken van ons land en ook uit het buitenland. Van de laatsten hebben Basken en Denen en Jutten, die voor de walvisvaart werden aangemonsterd, zich niet in de Zaanstreek gevestigd. Dat was wel het geval met Noord-Franse en Zuid-Belgische steenhouwers die ten behoeve van de molennijverheid werden geworven.

Namen als Gobielje, Poulain, Podevin, komen nog steeds voor. Een niet te verwaarlozen aantal Noordwest-Duitse Lutheranen, in de 18e eeuw vooral naar Zaandam getrokken, heeft zich in de streekbevolking gemengd zoals Husslage, Eijer, Eilmann, Thie, enz. Ook in de 20e eeuw trokken groepen bewoners van andere gebieden naar de Zaanstreek. Eind jaren '20, begin jaren '30 vestigde zich een flink aantal Urkers in de Zaanstreek, met namen als Kramer, Korf, Gnodde, Pasterkamp. Vanaf de jaren '60 volgde er omwille van de overlooppolitiek een grote instroom van Amsterdammers.

De bewoning van het gebied ontwikkelde zich voornamelijk in lintbebouwing. Dat daardoor zeer langgerekte dorpen ontstonden, is een logisch gevolg van de landschappelijke structuur. De aanvankelijke bebouwing vertoonde een open karakter met veel doorkijkjes naar de horizon; na intensivering van de bewoning werden deze gaten gevuld. Assendelft, Oostzaan, Westzaan, Wormer en Jisp bestonden zeer langdurig uit vrijwel uitsluitend aan weerszijden van een rechte polderweg gesitueerde lintbebouwing. De Zaandorpen waren aanvankelijk eveneens langgerekt evenwijdig aan de Zaan gebouwd. In de 17e eeuw ontstonden de haaks op de Zaandijken aangelegde paden. Voor zover deze een padgemeenschapplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigPadgemeenschappen en -reglementen

In de Zaanstreek is in het verleden door de bewoners van vele paden een padgemeenschap gesticht met het oog op gezamenlijke belangen en plichten. Deze padgemeenschappen zijn er in vele gevallen toe overgegaan de gemaakte afspraken notarieel vast te leggen. Hiermee werden op een voor Holland unieke manier gedragsregels vastgelegd waaraan alle bewoners van het pad zich moesten houden. Vermoedelijk waren notariële bewonersovereenkomsten elders onbekend. Padregleme… vormden, zijn hun namen als trefwoord opgenomen.

Aan de dijk langs de Zaan woonden voornamelijk beter-gesitueerden, langs de paden werden arbeidershuisjes gebouwd. De uitbreidingen die ten behoeve van de toenemende bevolking in de tweede helft van de 19e eeuw vooral in Zaandam werden gerealiseerd, doorbraken het halve-visgraatpatroon van de dijk met dwars daarop geplaatste paden. Na de oorlog 1914-1918 zijn meer dergelijke uitbreidingen ontstaan, ook in Koog, Zaandijk en Wormerveer. In Zaandijk ontstond toen ook als eerste de wijk Rooswijk ten westen van de spoorlijn.

De grote stadsuitleg, met wijken als Poelenburgplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigPoelenburg

Woonwijk en straat te Zaandam (oost), gebouwd eind jaren '50 en begin jaren '60, begrensd door het Darwinpark, de Twiskeweg, de Watering en de Zuidervaart. Poelenburg (genoemd naar paltrokmolen De Gekroonde Poelenburg) wordt gekenmerkt door hoogbouw. In de jaren '70 kreeg de buurt, waar zich veel allochtonen vestigden, een reputatie van vandalisme en vervuiling. In 1985 benoemde de ministerraad Poelenburg officieel tot probleemgebied; het rijk verplichtte zich kort daarna tot het …, Hoornseveldplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHoornseveld

In de jaren '60 aangelegde nieuwbouwwijk van Zaandam, tussen de Gouw en het Peldersveld. Het Hoornseveld is een typische slaapwijk; er staan voornamelijk eengezinswoningen, met aan de rand het flatgebouw De loom. Het Hoornseveld vormt stedebouwkundig een eenheid met het Peldersveld. In Hoornse- en Peldersveld woonden per 1 januari 1987 11.154 personen., Plan Kalfplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigPlan Kalf

Woonwijk te Zaandam (oost) tussen de Kuil en de Poel, Haaldersbroek, de Wijde Wormer en het recreatiegebied Jagersveld. Plan Kalf werd voornamelijk in de jaren `70 uitgevoerd, nabij de oude buurtschap `t Kalf. De wijk bestaat uit laagbouw en een aantal flats van enkele lagen hoog. Plan Kalf werd voorzien van een wijk- en een winkelcentrum, alsmede een sporthal (De Tref). Eind 1990 woonden er 7934 personen in de wijk. en Westerwateringplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWesterwatering

Woonwijk in Zaandam, westelijk van de spoorlijn. De wijk werd in vijf fasen aangelegd tussen 1985 en 1991. In de wijk staan 2775 woningen, 7185 inwoners per l januari 1991, het winkelcentrum Westerwatering, een bejaardentehuis met 92 aanleunwoningen, door een televisie-actie in enige dagen tot stand gekomen kinderboerderij, dateert eerst van na de Tweede Wereldoorlog. Hoewel de aanvankelijke lintbebouwing nog herkenbaar bleef, is het karakter van de Zaanstreek door de stadsuitbreidingen in een betrekkelijk klein aantal jaren sterk veranderd.

Zie: Economische geschiedenisplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigEconomische geschiedenis

1. Economische ontwikkeling vóór 1580 (bladzijde 189 en volgende)

2. Economische ontwikkeling van de Zaanstreek in de periode 1580-1800 (bladzijde 192 en volgende)

3. Economische ontwikkeling van de Zaanstreek na 1800 (bladzijde 205 en volgende)

Bij het begin vap elk hoofdstuk is een opgave geplaatst van de behandelde economische sectoren en eventuele andere met het onderwerp samenhangende onderwerpen. Van hoofdstuk 1 treft u de inhoudsopgave hieronder aan. Door midd… geschiedenis 1.1.2., 1.2.4.. 2.9.1. en 3.101, Bevolkingplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBevolking

Per 1 januari 1988 telde de Zaanstreek 148.113 inwoners. De meesten (128.833) woonden in Zaanstad. Wormer had 11.235 inwoners, Oostzaan 7.102 en Jisp 943 (bron: CBS). De volgende uitsplitsingen gelden alleen voor Zaanstad, de hier weergegeven, van de gemeente ontvangen cijfers wijken in zeer geringe mate af van de CBS-gegevens. Het aantal vrouwen bedroeg 64.934, het aantal mannen 63.913. Dit is geheel in overeenstemming met het landelijke beeld. en Demografieplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigDemografie

Wetenschap, die zich bezighoudt met het noteren, tellen en rangschikken van bevolkingsgegevens. Van 1840 af zijn op grond van zo betrouwbaar mogelijk te achten volkstellingen zulke gegevens bekend. De hierna verwerkte bewonersaantallen van vóór 1840 zijn verzameld uit allerlei bronnen, berusten voor een groot deel op schattingen en worden, hoewel naar nauwkeurigheid is gestreefd, onder enig voorbehoud vermeld. De statistische verwerking heeft plaats in twee na elkaar opgenomen tabell…` Landschappen]]plugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigLandschap

Een landschap is het totaalbeeld van aan het aardoppervlak waarneembare verschijnselen, dat zich als een zelfstandig geheel onderscheidt.

In veel publicaties wordt, afhankelijk van de specialisatie van de auteur, slechts een beperkt aantal van deze verschijnselen behandeld, zoals reliëf, begroeiing, bebouwing, enzovoort. De kenmerken van het landschap zijn onder meer het gevolg van aan en boven het aardoppervlak opgetreden en nog optredende natuurlijke processen, daarnaast werden en… en Ruimtelijke Ordeningplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigRuimtelijke Ordening

Ruimtelijke Ordening (RO) wordt gedefinieerd als het van overheidswege bewust ingrijpen in maatschappelijke ontwikkelingen met een ruimtelijke dimensie. RO is gericht op het onderling afwegen en coördineren van die ontwikkelingen en ze loopt uit op het leggen van bestemmingen en het regelen van het gebruik van de grond. (Th.G. Drupsteen, Ruimtelijk bestuursrecht deel 1. Samson, Alphen aan de Rijn, 1983). Ordening.