Voormalige zelfstandige gemeente, sinds 1 januari 1974 deel uitmakend van Zaanstadplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigZaanstad

Zelfstandige gemeente, ontstaan per 1 januari 1974 door samenvoeging van zeven tot dan toe zelfstandige gemeenten: Assendelft, Koog aan de Zaan, Krommenie, Westzaan, Wormerveer, Zaandam en Zaandijk. Wat betreft inwonertal behoort Zaanstad tot de vijftien grootste gemeenten van Nederland, wat betreft oppervlakte tot de grootste vijf.. De samenvoeging stuitte bij de bevolking op grote weerstand. Assendelft wenste deze niet en bepleitte samen met Krommenie een gemeente Krommenie-Assendelft. De rijksoverheid besliste evenwel anders.

In het zicht van de samenvoeging besteedde de gemeente een deel der reserves voor het realiseren van natuurbad De Dolphijn, hetgeen haar niet onverdeeld in dank is afgenomen. Culminerend in de jaren 1985-1986, dus toen de samenvoeging allang een feit was, is vanuit de bevolking actie gevoerd om de zelfstandigheid te herkrijgen; deze pogingen bleven vergeefs en er kan ook in de toekomst weinig of geen kans van slagen van worden verwacht.

Op sommige gronden waren de bezwaren tegen versmelting met de Zaangemeenten overigens terecht. Assendelft had een sterk agrarisch karakter en onderscheidde zich daardoor van de overwegend industriële Zaanstreek (zie ook: Landschapplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigLandschap

Een landschap is het totaalbeeld van aan het aardoppervlak waarneembare verschijnselen, dat zich als een zelfstandig geheel onderscheidt.

In veel publicaties wordt, afhankelijk van de specialisatie van de auteur, slechts een beperkt aantal van deze verschijnselen behandeld, zoals reliëf, begroeiing, bebouwing, enzovoort. De kenmerken van het landschap zijn onder meer het gevolg van aan en boven het aardoppervlak opgetreden en nog optredende natuurlijke processen, daarnaast werden en… 3.6.), terwijl de bewoners van de banne Assendelft zich historisch gezien overwegend op Kennemerland hadden gericht, aanzienlijk meer althans dan op de Zaanstreek. Bovendien konden de Assendelvers nauwelijks verwachtingen koesteren over bijvoorbeeld een voor hun dorp gunstige verbetering van de infra-structuur.

Gerrit Jacob Boekenoogenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBoekenoogen, Gerrit Jacob

Wormerveer 18 april 1868 - Leiden 26 augustus 1930

Taalkundige, vooral bekend geworden door zijn academische proefschrift 'De Zaanse Volkstaal', waarop hij in 1896 in Leiden cum laude promoveerde. De hoofdinhoud van dit in 1897 uitgegeven lijvige werk wordt gevormd door het Idioticon, waarvan is getuigd dat het buiten kijf het meest volledige en best bewerkte woordenboek van enige Nederlandse streektaal is. vermeldt als oorspronkelijke naam Ascmannedilf (1063), met als variaties Escmundelf in 1083, Escmadelf, Eskendelf en Esknemendelf vóór 1120, Aschamenedelf, Ascamannasdelf, Ascemdelf, Asmundelf en Assemdelf, de laatste naam in het midden der 13e eeuw. Deze namen hangen volgens Von Richthofen (Untersuchung über friesische Rechtgeschichte) samen met Ascomannos, een benaming voor de Noorse Vikingen. De toevoeging Delft komt vrij zeker van het zo geheten water ten oosten van het dorp er kan echter ook een andere, verdwenen, Delft zijn geweest aldus Boekenoogen.

Dr. G. Karsten in: Noordhollandse plaatsnamen, verklaart de naam uit een verbinding van de Friese naam Askema met delft (=gracht). mr. Johan Willem Groesbeekplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigGroesbeek, mr. Johan Willem

Koog aan de Zaan 16 november 1908 - Haarlem 20 december 1993 J.W. Groesbeek Bron: Gemeentearchief Zaanstad Mr. Johan Willem Groesbeek, Rijksarchivaris van Noord-Holland, geruime tijd voorzitter van Zaans Schoon en redacteur van De Zaende. Groesbeek heeft een aantal publikaties over de geschiedenis van de Zaanstreek op zijn naam. Na een middelbare school-opleiding te Amsterdam en Zaandam studeerde hij rechten aan de Gemeente Universiteit te Amsterdam. Zijn historisch…, De Zaende '51, bestreed dit. 'Als men uitgaat van het feit dat de veenstroken gekoloniseerd zijn vanuit het kustgebied, dan moet dit ook gelden ten aanzien van Assendelft. Nu zou dit in cultuur brengen van de veenstroken zeer wel geschied kunnen zijn uit Assum. Als wij Assum moeten verklaren als het heim van de man Aske, dan is het niet ondenkbaar dat mensen van Assum de Delft hebben gegraven om het land te ontwateren.' Van de verschillende hypothesen, verwijzing naar de Noormannen, of naar de naam Askema, dan wel verband met de buurtschap Assum onder Uitgeest, volgens Karsten vroeger ook wel gespeld als Axem en Ackem, lijkt de laatste het meest plausibel. Zekerheid is er niet.

Wapen van Assendelft. Bron: wikimedia

Het wapen van Assendelft bestond uit de afbeelding van een stappend paard in zilver op een veld van keel (rood). Dit vroegere gemeentewapen was ongeveer gelijk aan het tot 1443 door de Heren van Assendelft gevoerde wapen.

Destijds gebruikelijke bij-(of scheld-)namen voor de Assendelvers waren: Gortzakken, Gortlanders, Gortbuiken, Kiplanders, Spanjolen en Spanjaarden. Assendelft zelf werd vroeger wel Spanje genoemd. De laatste vermeldingen verwijzen naar de beginjaren van de Tachtigjarige oorlog. 'Dit dorp lag eerst in bezetting van een vendel Staatse troepen onder de hoplieden Schetter en Van Keulen, maar zij trokken terug op Wormer toen op 11 december 1572 de Spanjaarden de Schans in Spaarndam veroverden. Toen trokken de Spaanse troepen door naar Assendelft en zij zijn er steeds gebleven' schreef Gerrit Jan Honigplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHonig, Gerrit Jan

Zaandijk 24 november 1864 - Zaandijk 22 augustus 1955

Zaans historicus. Gerrit Jan Honig, zoon van Jacob Jansz Honig Jr en Neeltje Mulder, moet als kind al belangstelling voor de geschiedenis van de Zaanstreek hebben gekregen. Hij werd directeur van een boekhandel en drukkerij. Door deze Spaanse bezetting bleef Assendelft, in tegenstelling tot andere dorpen als Westzaan en Krommenie, brandstichting en plundering bespaard.

Uiteraard zette dit kwaad bloed, hetgeen in de inmiddels verdwenen scheldnamen nog lang tot uitdrukking kwam.

De voormalige gemeente grensde ten noorden aan Krommenie, ten oosten aan Westzaan, ten zuiden aan het vroegere IJ en ten westen aan het Wijkermeer, Heemskerk en Uitgeest. Behalve Assendelft omvatte de gemeente de buurtschappen Busch en Damplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBus(ch) en Dam

Buurtschap onder Assendelft, nabij de Busch te Krommenie. In 1357 is in het Cromme IJ een dam gelegd, die Nieuwendam, Busschendam of Busch z'n Dam werd genoemd.

De laatste naam is overgegaan op het later erbij ontstane buurtschapje., Vrouwenverdrietplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVrouwenverdriet

Buurtschap in de voormalige gemeente Assendelft, tussen de Vaartdijk en de Provincialeweg Zaandijk-Buitenhuizen, ongeveer ter hoogte van de watertoren, aan het einde van de Communicatieweg. Het buurtje heeft zijn naam waarschijnlijk te danken aan een vroeger daar gelegen herberg. Volgens en een groot deel van Nauernaplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigNauerna

Buurtschap behorende tot de gemeente Zaanstad en voor het grootste deel gelegen in de voormalige gemeente Assendelft. Een klein deel ligt op Westzaanse grond. Nauerna was nooit zelfstandig.

Oorsprong van de naam Nauerna. De volgende schrijfwijzen zijn bekend: 1492 Nouwerna, 1547 Nouwertna, 1604 Nauwertna.. In feite was dit het gebied van de Banneplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBanne

Zie: Ban (banne) en Bestuur en rechtspraak 1.2.4. Assendelft. Daardoor bedroeg de oppervlakte nagenoeg 5000 hectare volgens A.J. van der Aa in het Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden uit 1839.

In 1974, bij de samenvoeging tot Zaanstad, was de oppervlakte aanzienlijk kleiner, namelijk 3186 hectare, waarvan 2888 hectare cultuurgrond, 97 hectare bebouwde kom en 211 hectare water. Dat het gebied zoveel kleiner werd, was onder meer het gevolg van een grenswijziging met Krommenie in 1965. Overigens was Assendelft naar oppervlakte steeds de grootste gemeente in de Zaanstreek, vergelijk deze, bij de samenvoeging in 1974, bijvoorbeeld met die van Zaandam waarbij Assendelft 3186 hectare beslaat en Zaandam 2202 hectare.

De oppervlakte van de gemeente wijzigde in belangrijke mate door de inpolderingen van het IJplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigIJ, het

Thans een breed water binnen de stad Amsterdam, met daarmee verbonden een aantal deels gegraven havens, aan de oostkant begrensd door een afdamming met de Oranjesluizen ter hoogte van Schellingwoude, aan de westkant overgaande in het Noordzeekanaal.

Het IJ stond vóór de afdamming tussen 1865 en 1872 in open verbinding met de Zuiderzee en strekte zich uit van Durgerdam tot aan de duinen. Bij Beverwijk was het nog door een strook van slechts 8 km van de Noordzee gescheiden; men sprak te… in de jaren na 1850, toen de drooggevallen gronden ten dele bij Assendelft werden gevoegd. De in 1848 door minister De Kempenaer voorgestelde samenvoeging van Assendelft met Westzaan en Krommenie, het Grietenijenplanplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigGrietenijenplan

Plan van minister De Kempenaer uit 1848 om verschillende gemeenten te verenigen. Zijn plan om Koog, Zaandijk en Wormerveer samen te voegen tot één gemeente, alsmede Westzaan, Assendelft en Krommenie (of als alternatief Koog, Zaandijk en Westzaan) stuitte in de Zaanstreek op grote weerstand en kreeg politiek weinig steun., vond geen doorgang door tegenstand van de provincie. Toen de spoorweg in 1869 de noordelijke kop afsneed van de rest der gemeente, meende Krommenie, dat zij het gedeelte Weiver en Spoorbuurt beter zou kunnen beheren dan Assendelft. In 1894 namen Gedeputeerde Staten dit denkbeeld over. Een wetsvoorstel in deze zin van minister Van Houten uit 1895 werd echter weer ingetrokken.

In 1910, 1917, 1925 en 1936 maakte Krommenie de kwestie weer aanhangig, de laatste maal meende deze gemeente extra sterk te staan tengevolge van de inmiddels aangelegde Provincialeweg, die de Assendelftse Noordkop nog meer van de rest van het dorp had gescheiden. De aanhouder Krommenie won, zij het na lange tijd en ondanks tegenstribbelen van Assendelft, want de rijksoverheid besloot in 1965 dat per 1 juli van dat jaar het gebied ten noorden van de spoorlijn werd overgeheveld naar Krommenie.

Vlak voor de samenvoeging telde Assendelft ruim 8000 inwoners, slechts iets meer dan 2,5 per hectare. Uit dit cijfer spreekt het landelijke karakter van de gemeente: Krommenie had toen bijna 30 inwoners per hectare, evenals de echte Zaandorpen. In het verleden bedroegen de inwonersaantallen: in het jaar 1514: 1231, 1622: 2501, 1795: 2186, 1840: 2711, 1869: 3148, 1900: 3411, 1940: 5752.

Na een verdubbeling in de 16e en het begin van de 17e eeuw bleef het aantal inwoners dus vrij stabiel, tot zich in de eerste helft van de 20e eeuw een geleidelijke groei inzette die zich ook na de Tweede Wereldoorlog voordeed. De bevolking was steeds overwegend op de veehouderij georiënteerd, hoewel er in het verleden ook belangrijke aantallen wevers toe behoorden. De schommeling in bevolkingsaantallen in de eerst vermelde jaren zal grotendeels veroorzaakt zijn door epidemieën van pest en cholera met hoge sterftecijfers. In 1740 stierf bijvoorbeeld tien procent van de inwoners binnen het jaar.

De bevolkingstoename in de twintigste eeuw was deels het gevolg van een relatief bescheiden vestiging van industrie, maar vooral van het feit dat Assendelft door zijn landelijke karakter als woongemeente aantrekkelijk bleek voor van elders komende nieuwe inwoners. Na de Tweede Wereldoorlog is door het gemeentebestuur hierop ingespeeld met de aanleg van enkele nieuwe wijken, die als uitstulpingen aan de lintbebouwing van de Dorpsstraat zijn gevoegd. Deze hoofdstraat, waarlangs historisch vrijwel alle bebouwing was geschikt, woonhuizen en boerderijen dooreen, de oostkant destijds voorzien van een wegsloot met bruggetjes naar de woningen, heeft een lengte van ruim zeven kilometer.

Waarschijnlijk mede ten gevolge van de Spaanse bezetting in de jaren 1572 tot 1576, nadat Amsterdam in 1578 de zijde der Staatsen had gekozen zijn de Spaanse troepen uit Noord-Holland weggetrokken, heeft Assendelft in veel sterkere mate dan de Zaangemeenten een Rooms Katholieke bevolking behouden.

Belangrijke kerken zijn de Rooms Katholieke Sint Odulphuskerkplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigOdulphus-kerk, Sint

De Sint-Odulphuskerk is een rooms-katholieke kerk aan de Dorpsstraat in Assendelft. Het gebouw is een rijksmonument. De huidige kerk stamt uit 1888, maar de eerste Sint-Odulpuskerk dateert al uit 1410. De oude kerk is beroemd geworden door de schilderijen van het interieur uit 1649, gemaakt door Pieter Jansz. Saenredam. Tijdens de reformatie in 1582 kwam de kerk in handen van de protestanten. In de eeuwen daarna maakten de katholieken gebruik van een en de Nederlands Hervormde kerk.

Hieronder is de samenstelling van de gemeenteraad van 1919 af tot de samenvoeging vermeld. De jaartallen geven de jaren der gemeenteraadsverkiezingen aan. Tot 1949 telde de raad elf leden, daarna waren er 13 raadsleden. Uitsluitend de partijen die voldoende stemmen voor een of meer raadszetels behaalden zijn vermeld

(VDB is Vrijzinnig Democratische Bond, PCG is Protestants Christelijke Groepering): 45 1935 van Zaandam: 4,3% en Wormerveer: 4,8%.

In overeenstemming met de kerkelijke gezindheid waren de katholieke partijen steeds met de meeste zetels in de gemeenteraad vertegenwoordigd, hoewel zij net niet een meerderheid behaalden. Een poging daartoe in 1935, door samen met de ARP één lijst te vormen, gaf een resultaat van vijf zetels, dus ook juist geen meerderheid. Gewezen mag worden op het relatief geringe aantal stemmen dat de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB) in Assendelft verwierf. Bij de verkiezingen in 1935 waren dat er 30, ofwel 1,2% van de stemmen, in 1937 en 1939 kregen de nationaal-socialisten zestien stemmen.

Ter vergelijking de percentages in

Het huidige Assendelft ontstond uit de nederzetting rond een kapel die waarschijnlijk ten tijde van Karel Martel (676-741) is gesticht vanuit de kerk van Velsen. Een van de oudste kerkelijke goederenlijsten van de abdij van Echternach vermeldt in de tweede helft der achtste eeuw de nederzettingsnaam als Ascmannedilf en Asmedelf. Door deze vermelding heeft Assendelft bewijsbaar de oudste geschiedenis van de Zaanse dorpen. Eerdere bewoning van de later gevormde polders rond Assendelft vond reeds plaats rond 600 jaar v.Chr en vervolgens direct na het begin van onze jaartelling (zie: Archeologieplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigArcheologie

Bestudering en reconstructie van de bewoningsgeschiedenis in de ruimste zin, aan de hand van in de bodem aangetroffen sporen van menselijke activiteiten. In de Zaanstreek heeft de archeologie door opgravingen bij Assendelft en door de bestudering van het daar gevonden materiaal aangetoond dat het gebied reeds 600 jaar voor Christus bewoond was. 2.1 tot 2.5, 2.8).

Waarschijnlijk reeds in de middeleeuwen was de veehouderij de belangrijkste bestaansbron in Assendelft. De oudste ons bekende vermelding is het Kohier van Verponding uit 1514. Daarin wordt vermeld dat het dorp 180 haardstedenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHaardsteden

Vroegere volkstellingen (van de 15e tot 17e eeuw) werden niet in het minst gehouden om de draagkracht der bevolking vast te stellen in verband met de belastingheffingen. Door de gewoonte het aantal stookplaatsen te belasten, werden daarbij de haardsteden geteld en niet het aantal bewoners. telt, welk getal de laatste tien jaar niet was veranderd. Van de 800 communicanten zijn er dan omtrent 100 die niet kunnen betalen.

In een nog vrij recent verleden had Assendelft een eigen ziekenhuis aan de Dorpsstraat (nr. 342).

Voorts zegt dit Kohier: 'Zij, de inwoners, generen zich met koeyen houden en zuivel maicken'. Er is geen teel-. maar uitsluitend weiland. Velen varen 'ten harink om een huyr', ook zijn er omtrent twintig arme 'lindenwevers`.

Assendelft omvatte toen 1313 morgen, waarvan 276 morgen aan de inwoners toebehoorden, terwijl het overige land eigendom was van poorters uit de steden Haarlem, Leiden, Amsterdam en Alkmaar. Aangezien er voor het genoemde jaar 1514 een inwonertal van ongeveer 1230 is vermeld en de gezinsgrootte toen gemiddeld 6,8 personen moet hebben omvat, is het aantal van 20 arme linnenwevers niet verwaarloosbaar klein. Met hun gezinnen maakten zij namelijk 10% van de bevolking uit. Niet bekend is hoeveel monsterden voor de haringvaart, zoals gezegd waren het er velen. Mogen we veronderstellen dat 60 tot 70% van de inwoners van de veehouderij bestond?

In de 16e eeuw hadden de veeboeren de gewoonte om 's winters, als de koeien gestald waren, het land met IJ-water te inunderen. Zij zetten daartoe de sluizen en duikers open. Gedurende enkele maanden kon het slib uit het zeewater dan op de weiden bezinken. Deze bodemverrijking stuitte op hevig verzet en een verbod van de Hoogheemraden van de Schermerboezem, omdat de Assendelvers in het vroege voorjaar daarop het water uitmaalden.

Een dijkgraaf die dit verbod in 1566 officieel kwam meedelen trof op de dijk vijf tot zeshonderd met zeisen en hooivorken gewapende dorpelingen aan, die te kennen gaven niet te zullen schromen geweld te gebruiken. Zij hadden succes. Er kwam een regeling tot stand, waarbij Assendelft door het graven van een kade een aparte polder werd, afgescheiden van Westzaan en Krommenie in 1576. Het tegen de winter binnengelaten water werd niet langer op de Schermerboezem geloosd. Deze manier van bodemverbetering is pas in de 18e eeuw beëindigd, aldus Ad van der Woudeplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWoude, Ad van der

Utrecht, 11 juli 1932 - Ede, 14 juni 2008

Prof. dr. Adrianus Maria (Ad) van der Woude, Auteur van het proefschrift Het Noorderkwartier. Een regionaal historisch onderzoek in de demografische en economische geschiedenis van westelijk Nederland van de late middeleeuwen tot het begin van de 19e eeuw in Het Noorderkwartier.

De veehouderij heeft Assendelft wisselende welvaart gebracht. In 1672 leverde de aanslag van de 200c penning f 7.172,12 op. Zetten wij deze opbrengst tegenover die uit Westzaandam, f 4.546.12 en Westzaan f 2.770,12, dan blijkt dat het dorp toen grote welvaart kende. Het boerenbedrijf kent echter ook tegenslagen. De opeenvolgende epidemieën hebben de veehouderij zeer veel schade gebracht, ook in Assendelft. Mogelijk heeft dit geleid tot het spasteken, waarmee de boeren hun land afstonden. Hierboven is opgemerkt dat het grondbezit volgens gegevens uit 1514 grotendeels in handen was van poorters uit de steden. In de 17e en 18e eeuw veranderde dat. Doordat het rendement uit pachten betrekkelijk gering was, verkochten de eigenaars de landerijen aan de pachters, die hierdoor dus eigen bedrijven verwierven.

Toen in de eerste helft van de 18e eeuw het tij tegenzat, onder meer door de runderpest, zagen de nog lang niet kapitaalkrachtige boeren geen kans de hun door de Staten van Holland opgelegde lasten als verpandingen en aanslagen voor bijvoorbeeld dijkonderhoud op te brengen. Velen namen toen hun toevlucht tot het spasteken, waarmee zij hun grond door een symbolische oude rechtshandeling, het steken van een spade of een vork op de dijk die men wilde verlaten, overdroegen aan de banne. In Assendelft waren op deze wijze in 1734 al 46.000 roeden land geabandonneerd, ofwel aan de banne overgedragen. De banne werd er echter zelf een onvermogend grondbezitter door. In de jaren l742-1751 liep de Banne Assendelft een achterstand van 148.000 toenmalige guldens op in de afdracht van aan de Staten verschuldigde verpandingen.

Niettemin werd in 1750 nog vermeld dat de rijkste inkomsten der ingezetenen bestaan uit het maken van boter en komijnekaas, het aankweken en vetweiden van vee. Het verdient aandacht dat in Assendelft vrijwel uitsluitend komijnekaas werd gemaakt van het Leidse type, terwijl elders in Noord Holland als in Waterland, het Edammer type werd gemaakt. De kaasbereiding was belangrijker dan de boterproductie. In 1786 gaf Jacobus Kok's Vaderlandsch Woordenboek aan: 'Assendelft heeft wel 4000 melkgevende koeien, die minstens 8000 stopen melk geven'. Op een bevolking van omstreeks 2200 zielen was dit een veestapel van memorabele omvang. De veeteelt zorgde voor een flink deel van de werkgelegenheid.

De latere Zuivelfabriek Zaanstreekplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigZuivelfabriek Zaanstreek

De melkfabriek van de Coöperatieve Melkinrichting Zaanstreek (CMC) stond aan de Wormerveerse Zaanweg; daarvoor stonden er huizen met de nummers 37 t/m 40. Na de Eerste Wereldoorlog ontstond in Wormerveer een ware melkoorlog, die de plaatselijke boeren stimuleerde tot de oprichting van een eigen fabriek, om niet langer van de melkslijters afhankelijk te zijn. De veehouders bouwden onder de naam Coöperatieve Melkinrichting 'Zaanstreek' een fabriek aan de Zaanweg, deze wer… mogen we daarbij niet vergeten. Met een sprong van ongeveer 200 jaar in de tijd kan worden vermeld dat de veestapel in 1965 4733 stuks runderen omvatte, alsmede 1651 schapen, 1270 varkens en 32 landbouwpaarden.

De vroegere markt voor de Assendelftse zuivelproducten, trouwens ook die voor vetweiders en ander vee, alsmede voor eieren, vlees en vis, bevond zich in Amsterdam, dat over het IJ bereikt moest worden. In verband hiermee waren beurtvaan en schipperij voor het dorp van enig belang. In elk geval in 1756 bestond er al een veer op Amsterdam, met een zo strikt mogelijke regeling van de vaartijden. Langs de Texelse Kaai in Amsterdam lagen de uit Assendelft afkomstige marktschuiten. Er was ook een Assendelver stijger, soms Mossel stijger genoemd, waar vee en stukgoederen aan wal werden gebracht. Er werden met de veerschuiten ook mensen vervoerd.

De (zeildoek)weverij heeft enkele eeuwen achtereen veel Assendelvers inkomen verschaft, al is het uit alle publicaties duidelijk dat dit inkomen uitermate karig was, te weinig om van te leven en te veel om van te sterven. Over de aantallen Assendelver thuiswevers, men had een weefgetouw in schuur, kaats of woonkamer staan, lopen de schattingen ver uiteen. Het zijn er wel steeds honderden tezelfdertijd geweest. Uit 1717, toen de Assendelver Zeedijk was doorgebroken, dateert het bericht: 'Maar die van Assendelft, een dorp van minder vermoogen, leeden veele armoede en raakten in groote verlegenheydt; alzoo daar omtrent wel 500 Rollewevers, die andersins jeder 3 gl 's weeks konden winnen, nu den ganschen winter niet konden werken.'

Wanneer wij in een zeer grove schatting een gemiddelde van 500 wevers over twee eeuwen aanhouden, met een gemiddeld werkzaam leven van 20 jaren, de gemiddelde levensduur was namelijk niet veel meer dan 35 jaar, dan komen we tot tenminste 2.500 Assendelvers die van deze huisnijverheid leefden. Elders zijn overigens veel hogere aantallen berekend: 'Men vindt in zeker Gedenkschrift van den jaare 1738 dat er in Assendelft wel 1000 Personen die zig met het maaken van Zeildoek geneeren.' Bij de wevers moeten we de spinners of spinsters rekenen. Ook dat was ten dele huisarbeid, hoewel er in het dorp ook een spinbaan of -huis is geweest.

Sipke Lootsmaplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigLootsma, Sipke

Roordahuizen, 9 januari 1888 - Zaandam 15 mei 1940 Sipke Lootsma 1888 - 1940 Leraar geschiedenis, archiefonderzoeker en publicist. Hij was de eerste die de geschiedschrijving van de Zaanstreek wetenschappelijk benaderde.

Sipke Lootsma werd 9 januari 1888 geboren in Roordahuizen als zoon van Rients Klazes Lootsma en Aaltje Westra. In 1906 legde Lootsma het akte-examen Vrije- en Orde-Oefeningen der Gymnastiek met succes af. In 1907 gevolgd door het akte-examen Lager Onderwijs. Op… trof een stuk in het gemeente-archiefplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigGemeentearchief Zaanstad

De term archief kan drie betekenissen hebben:

* het archiefmateriaal; * het archiefgebouw, de bewaarplaats, * de archiefdienst, de instelling.

Door de eeuwen heen zijn er wat betreft de archieven, in alle drie de betekenissen, veranderingen geweest. In dit artikel wordt, na een algemeen-historisch overzicht, het Gemeentearchief van Zaanstad behandeld. De overige voor de Zaanstreek van belang zijnde archieven zijn summier behandeld onder Archief. uit 1664, waarin de 'Besteeding van het Spinhuys'. Het spinnen wordt voor een zeker deel door kinderen uitgevoerd. De werkzaamheden in de twee hennepklopperijenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHennepklopperij

Nauernasche VaartDe Blauwe Arend Tak van vroegere molenindustrie, waarbij de stengels van hennepplanten onder stampers werden vervezeld. Na verdere bewerking (zie: Hekelaars en Spinhuizen) kon het product in de Lijnbanen tot touw of door wevers tot zeildoek (zie: Zeildoekweverij) worden verwerkt. De molens werden hennepkloppers en soms ook beukmolens genoemd. die in Assendelft hebben gewerkt, de eerste werd in 1583 genoemd, gaven werk aan een beperkt aantal werknemers. Deze beukmolens bewerkten de grondstof voor de weverij. Het is opvallend dat het dorp wel wevers, spinsters, etcetera telde, maar dat de ondernemers of rolreders in deze nijverheid vrijwel uitsluitend in Krommenie gevestigd waren.

In de tweede helft van de vorige eeuw begon het aantal werknemers in dienst van de zeildoekfabrieken terug te lopen. De zeilvaart werd verdrongen door stoomvaart, de doekleveranties verminderden. Enige compensatie werd door de wevers gevonden in de Sigarenmakerijplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigSigarenmakerij

Nijverheid, in de Zaanstreek tussen 1880 en 1940 bedreven. De sigarenmakerij in de Zaanstreek was voornamelijk in Krommenie geconcentreerd. In dat dorp woonden veel ongeschoolde arbeidskrachten, en het handmatig maken van een sigaar vereiste wel enige vakkundigheid maar deze was snel op te doen. Daarnaast waren er ook sigarenmakers in Zaandam. Daar werkten de eersten in de huisindustrie., die ook van thuiswerkers gebruik maakte. In tegenstelling tot de Zaandorpen had Assendelft slechts een bescheiden aantal molens. Ze zijn samengevat in de volgende tabel:

In de Franse tijdplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigFranse tijd

De Franse tijd in Nederland duurde van 1795 tot 1813 en was een periode van grote veranderingen. Nederland werd bezet door Franse troepen onder leiding van Napoleon Bonaparte, wat leidde tot economische en politieke veranderingen. De Zaanstreek werd hard getroffen door de Franse bezetting, vooral door het was het aantal papiermolens verdubbeld ten opzichte van de drie die hier voor het jaar 1795 zijn opgegeven. Wij vonden de aantekening dat de zes betrekkelijk kleine papiermolens elk in normale tijden en dat waren de jaren direct na 1800 niet zo'n 200.000 pond lompen per jaar verwerkten. Deze waren ten dele afkomstig uit Duitsland en Zuidelijk Nederland. In 1801 is er sprake van een lijmvleesfabriek in Assendelft, waar vetten en smeer van runderen, varkens enzovoort werden verwerkt en die blijkbaar profijtelijker fabriceerde dan elders gevestigde lijmfabrieken.

Tenslotte was er in het verleden enige werkgelegenheid door de Turfstekerijplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigTurfstekerij

Nijverheid, het winnen van turf uit veen. Vroeger was turf de belangrijkste brandstof. Turf is in feite gedroogd veen. In de Zaanstreek werden uitsluitend steekturf en baggerturf gewonnen; de kwaliteit van beide soorten liet echter veel te wensen over. Met uitzondering van de Assendelver Veenpolder (zie hierna) is er in de Zaanstreek nooit op grote schaal turf gewonnen. Voor uitvoer was de Zaanse turf van te slechte kwaliteit en ook te moeilijk winbaar.. Ad van der Woudeplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWoude, Ad van der

Utrecht, 11 juli 1932 - Ede, 14 juni 2008

Prof. dr. Adrianus Maria (Ad) van der Woude, Auteur van het proefschrift Het Noorderkwartier. Een regionaal historisch onderzoek in de demografische en economische geschiedenis van westelijk Nederland van de late middeleeuwen tot het begin van de 19e eeuw in Het Noorderkwartier merkte op: 'Hier in Assendelft ligt de enige vervening van enige betekenis uit Noord-Holland: de Veenpolder.' In 1804 werd hier toestemming verleend om op aanmerkelijke schaal turf te winnen. Of en in hoeverre hier Assendelvers danwel arbeidskrachten of polderjongens van buiten de plaats werk vonden, kon niet worden nagegaan. Het voorgaande biedt het beeld dat de vroegere werkgelegenheid vooral werd gevonden in de landbouw en in huisnijverheid ten dienste van de Krommenieër zeildoekweverijen.

In de 20e eeuw is dit beeld min of meer geleidelijk veranderd. De zeildoekweverij kreeg het na de Eerste Wereldoorlog zeer moeilijk en verdween. Door toenemende mechanisatie is het aantal arbeidsplaatsen in de landbouw, bij toenemende productie. eerder gedaald dan gestegen. Er staat tegenover dat zich in Assendelft in de loop van de tijd. vooral na de Tweede Wereldoorlog, verschillende bedrijven vestigden die de eerdere, verdwenen, werkgelegenheid in ruime mate compenseerden. In 1929 bouwde de Lum, de Linoleumfabriek Krommenie, een grote nieuwe fabriek aan de Nauernasche Vaartplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigNauernasche Vaart

Kanaal met een lengte van 8,5 kilometer tussen de Tochtsloot bij Westknollendam en Zijkanaal D van het Noordzeekanaal bij Nauerna.

Het kanaal is in 1633 aangelegd. Daarbij is de loop van het doodlopende water 't Twiske gebruikt. Het werd aangelegd om voldoende afwateringsmogelijkheden voor de Schermerboezem te verkrijgen, toen de Schermer werd ingepolderd. Men koos de gemakkelijkste oplossing door gebruik te maken van het al aanwezige Twiske en van de eveneens aanwezige Naue…, op Assendelfts grondgebied. Deze Fabriek Zuid is de kern van de huidige vestiging Forbo Krommenieplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigForbo Krommenie bv

Fabrikant van linoleum en vinyl, handel in linoleum, vinyl, tapijt, onderhouds-, plak- en egaliseermiddelen, afwerkingsproducten zoals plinten, profielen en lasdraden; statutaire zetel in Krommenie, feitelijk gevestigd te Assendelft., een belangrijke werkgever. De gemeente richtte een industrieterrein in als vestigingsplaats voor een toenemend aantal bedrijven.

Meubelindustrie, grafische ondernemingen. bouwbedrijven, een leverancier van kantoorinrichting enzovoort maakten van Assendelft enigermate een industrieplaats. Maar in feite is de landbouw en alles wat daarbij komt kijken nog steeds van groot belang. Daarbij vindt men in het dorp ook moderne ontwikkelingen als de teelt onder glas bedrijven doorCornelis Bakplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigCorn. Bak BV

handelskwekerij gevestigd op Dorpsstraat 11B te Assendelft. De kwekerij werd in januari 1929 als eenmanszaak opgericht door de 24-jarige Cornelis Bak. Op de driekwart hectare land die hij op dat moment tot zijn beschikking had begon hij met het telen van groenten, bloemen, bollen en potplanten, waartoe hij zich de eerste jaren beperkte. Zijn eerste kas met een oppervlakte van 500 vierkante meter bouwde hij in 1933; in 1947 werd 500 vierkante meter kas bijgebouwd. Omstreeks 1956 is… en Schooneplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigSchoone, K.

Orchideeën kwekerij te Assendelft. Als eenmansbedrijf gestart in 1925 door C. Schoone, die als jongste zoon uit een boerengezin met zeven kinderen een hectare land ter beschikking kreeg. Dit was te weinig om het boerenbedrijf te kunnen uitoefenen en hij werd tuinder. Hij startte een gemengd bedrijf van groenten en bloemen met de nadruk op chrysanten. Na de Tweede Wereldoorlog werd een begin gemaakt met het telen van lelies voor de bol. De slappe veengrond leende zich niet voor mecha…). De omvang van de werkgelegenheid die de deelgemeente Assendelft haar eigen inwoners biedt kan thans niet nauwkeurig worden bepaald. Er is relatief veel forensisme van inwoners die elders hun beroep uitoefenen en anderzijds wordt in Assendelftse bedrijven door niet-inwoners gewerkt.

De laatste opgave van het Sociografisch Bureau Zaanstreekplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigSociografisch Bureau Zaanstreek

Voormalige instelling voor het verrichten van onderzoek op sociaal, economisch en statistisch gebied, het geven van voorlichting op deze terreinen en het samenstellen van een documentatie-archief betreffende het sociale en economische leven in de Zaanstreek. Het per 1 januari 1950 opgerichte bureau berustte op een samenwerking van negen Zaanse gemeenten, Assendelft, Jisp, Koog, Krommenie, Westzaan, Wormer, Wormerveer, Zaandam en Zaandijk met de betreft de verdeling van werkzame personen naar sector per l januari 1970, dus enkele jaren voor de samenvoeging. Assendelft telde toen 2982 beroepsbeoefenaren, waarvan er werkzaam waren in:

Bedrijven die in Assendelft waren of zijn gevestigd zijn onder andere:

• Asmetaplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigAsmeta
  
  Vroegere naam van Assenburg bv te Assendelft, welke onderneming deel uitmaakt van de Samas-groep n.v. Zie: Aspa bv bv.
  
  economie
• Equipage bvplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigEquipage bv
  
  Drukkerij te Assendelft. Equipage kwam tot stand toen drie werknemers van drukkerij Stuurman (Zaandam) in 1980 voor zichzelf begonnen. Binnen twee maanden werkten elf mensen bij het aan de Industrieweg gevestigde bedrijf. Nadien groeide het personeelsbestand, waar de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van de offsetdruk op de voet werden gevolgd, geleidelijk uit tot 30 medewerkers (1991). Equipage kocht in 1987 een uiterst moderne vijfkleurenoffsetdrukpers. Men werkt veel voor gra…,
• Forbo Krommenie bvplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigForbo Krommenie bv
  
  Fabrikant van linoleum en vinyl, handel in linoleum, vinyl, tapijt, onderhouds-, plak- en egaliseermiddelen, afwerkingsproducten zoals plinten, profielen en lasdraden; statutaire zetel in Krommenie, feitelijk gevestigd te Assendelft.,
• Van der Gragtplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigGragt , bouwbedrijf Van der bv
  
  Bouwbedrijf te Assendelft.
  
  Het bouwbedrijf is een voortzetting van het in de jaren '20 begonnen Timmer- en Aannemingsbedrijf E.J. Woud te Wormer. Woud hield zich voornamelijk bezig met het bouwen van kleine bouwwerken ( betonbruggen in provinciale wegen; beschoeiingen en een enkele woning of villa). In maart 1963 werd de zaak overgedaan aan J. van der Gragt. Woud was toen 62 jaar, hij zou tot zijn zeventigste als beheerder aan het bedrijf verbonden blijven.,
• Pielkenrood Water Treatmentplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigPielkenrood
  
  Aanvankelijk smederij te Zaandijk; uit dit bedrijf kwamen Metaalwarenfabriek Pielkenrood bv en Pielkenrood Water Treatment (Holland) bv voort, beide hierna behandeld. Jacob Pielkenrood (1862-1938) was als meesterknecht werkzaam bij de Sociëteit der IJzersmederij te Zaandijk, een gemeenschappelijke onderhoudsdienst van de eigenaren van de plaatselijke molens. Door de steeds verdergaande teruggang van het molenbestand aan het einde van de 19e eeuw bood deze dienstbetrekking op den duu…,
• SPI Standbouw Produkties Internationaalplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigSPI Standbouw Produkties Internationaal bv
  
  Standbouwbedrijf te Assendelft. Het bedrijf werd opgericht in 1959 als dochteronderneming van Bureau Haven Vormgeving en Publiciteit te Krommenie en ging in 1972 als zelfstandige bv verder, met dochteronderneming SPI Systeemform GmbH te Würzburg (Duitsland). Het bedrijf houdt zich bezig met de produktie van onderdelen bestemd voor tentoonstellingen en tentoonstellingsstands en kwam als eerste met een bouwsysteem voor standbouw. Veel van de werkzaamhede….

Zie ook: Economische geschiedenisplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigEconomische geschiedenis

1. Economische ontwikkeling vóór 1580 (bladzijde 189 en volgende)

2. Economische ontwikkeling van de Zaanstreek in de periode 1580-1800 (bladzijde 192 en volgende)

3. Economische ontwikkeling van de Zaanstreek na 1800 (bladzijde 205 en volgende)

Bij het begin vap elk hoofdstuk is een opgave geplaatst van de behandelde economische sectoren en eventuele andere met het onderwerp samenhangende onderwerpen. Van hoofdstuk 1 treft u de inhoudsopgave hieronder aan. Door midd….

Paul Arnoldussen bracht in juli 1991 namens Het Parool een alledaags bezoek aan Assendelft onder het motto Assendelft verkennen zonder fietsstuur.

* Assendelftplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigAssendelft

Voormalige zelfstandige gemeente, sinds 1 januari 1974 deel uitmakend van Zaanstad. De samenvoeging stuitte bij de bevolking op grote weerstand. Assendelft wenste deze niet en bepleitte samen met Krommenie een gemeente Krommenie-Assendelft. De rijksoverheid besliste evenwel anders. * Jispplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigJisp

Tot 1991 zelfstandige gemeente, ten oosten van de Zaan, op de grens van Zaanstreek en Waterland. Het dorp is, gezien zijn verleden, te beschouwen als behorend bij de Zaanstreek. Jisp is met nog geen duizend inwoners verreweg het kleinste dorp binnen deze Zaanstreek. De buurtschap Spijkerboor behoorde bij de gemeente Jisp. Vóór 1940 was een groot deel van de inwoners voor wat hun inkopen betreft op Purmerend aangewezen. Dit kwam vooral door het ontbreken van voorzieningen in de eigen plaats… * Knollendamplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKnollendam

Voormalige dam aan de noordkant van de Zaan, die voorkwam dat vloedwater uit de Schermer vanuit het noorden de Zaan instroomde. De dorpen Oost- en West-Knollendam zijn naar deze Dam genoemd.

Het is niet precies bekend wanneer de Knollendam werd aangelegd. Zeker is dat dit in de 14e eeuw gebeurde, volgens * Koog (aan de Zaan)plugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKoog (aan de Zaan)

Voormalige zelfstandige gemeente ten westen van de Zaan, ten noorden van Zaandam, ten zuiden van Zaandijk, sinds 1 januari 1974 deel uitmakend van Zaanstad. Tot in de Franse tijd was Koog bestuurlijk deel van de Banne van Westzaan; de invloed van Koog daarin was gering. Ofschoon niet geheel zeker, wordt aangenomen dat de gemeente Koog aan de Zaan per 1 augustus 1811 zelfstandig werd (zie: * Krommenieplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKrommenie

Voormalige zelfstandige gemeente in het noorden van de Zaanstreek, per 1 januari 1974 opgegaan in Zaanstad. Na Zaandam in omvang de tweede gemeente van de streek. De samenvoeging tot Zaanstad leidde in Krommenie tot veel protesten. Krommenie wenste deze niet en bepleitte samen met Assendelft een gemeente Krommenie-Assendelft. De rijksoverheid besliste evenwel anders. Krommenie zelf is feitelijk ook een samenvoeging van een aantal woonkernen. Naast Krommenie behoren ook het tot 1816 ze… * Krommeniedijkplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKrommeniedijk

Klein dorp in de gemeente Zaanstad, deel van Krommenie.

Krommeniedijk bestaat feitelijk uit een lage dijk langs het voormalige Kromme IJ (Crommenije). De geschiedenis van Krommeniedijk is niet los te zien van die van Krommenie. Het is niet bekend welke bewoningskern er eerder was. Volgens * Westzaanplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWestzaan

Westzaan was van 1811 tot 1974 een zelfstandige gemeente, daarna de naar inwonertal kleinste deelgemeente van Zaanstad. Westzaan was het hoofddorp van de eerdere Banne van Westzaan als zodanig een van de oudere nederzettingen in de streek en zelfs het moederdorp van de westelijk aan de Zaan gelegen, later tot Zaanstad verenigde gemeenten (West-)Zaandam, Koog, Zaandijk en Wormerveer. * Wormerplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWormer

Voormalige zelfstandige gemeente, die steeds is beschouwd als behorende tot de Zaanstreek maar - althans bestuurlijk sinds de jaren '80 voornamelijk op Waterland georiënteerd raakte. Het dorp verweerde zich eerder, in het begin van de jaren '70, met succes tegen de * Wormerveerplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWormerveer

Voormalige zelfstandige gemeente, sinds 1 januari 1974 deel uitmakend van Zaanstad. Het dorp kent een betrekkelijk korte geschiedenis; de eerste bewoning is ontstaan in de onmiddellijke nabijheid van het Zaan- of Wormerveer, een oud grafelijk veer naar Wormer, dat al in de 14e eeuw aanwezig was. Deze eerste paar huizen groeiden aanvankelijk zeer langzaam in zuidelijke richting langs de Zaanoever. Het gehucht werd 't Saen genoemd en maakte deel uit van de * Oostzaanplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigOostzaan

Zelfstandige gemeente binnen de Zaanstreek, een van de drie Zaanse dorpen die in 1974 niet bij de samenvoeging tot Zaanstad werden betrokken. Hoewel de oorspronkelijke bewoners - zoals nog aan de klank van het plaatselijk dialect valt te horen - Waterlanders zijn geweest, behoort Oostzaan historisch tot de Zaanstreek. De naam zegt dat trouwens al. * Zaandamplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigZaandam

Voormalige zelfstandige gemeente, die zowel wat betreft inwonertal als economische betekenis de belangrijkste bewoningskern van de Zaanstreek vormde. Zaandam ontstond in de Franse tijd door de samenvoeging van Oostzaandam en Westzaandam, bij keizerlijk decreet van 21 oktober 1811. Daarbij werden aan de nieuwgevormde gemeente stadsrechten verleend. Per 1 januari 1974 verloor Zaandam zijn zelfstandigheid bij de * Zaandijkplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigZaandijk

Voormalige zelfstandige gemeente in het centrum van de Zaanstreek. Sinds 1 januari 1974 deel uitmakend van de gemeente Zaanstad. Het bestuurlijke centrum van de nieuwe stad was lange tijd in Zaandijk (Bannehof) gevestigd. Zaandijk behoort tot de jongste dorpen van de Zaanstreek.