Arbeidsplaatsen en bedrijfsgrootteplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigArbeidsplaatsen en bedrijfsgrootte
Onder een arbeidsplaats wordt verstaan: een betaalde functie waarin meer dan 15 uur per week wordt gewerkt. De bedrijfsgrootte wordt (althans hier) bepaald door het aantal arbeidsplaatsen dat een bedrijf biedt. De werkgelegenheid wordt gevormd door het totaal aantal arbeidsplaatsen. Door optelling van het aantal arbeidsplaatsen binnen economische sectoren is inzicht te krijgen in de Werkgelegenheid die de verschillende bedrijfstakken door de eeuwen heen boden … Armoedeplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigArmoede
Zie: Economische geschiedenis geschiedenis 1.1.3., 3.1.1., zie: Bedelarij. Assendelftplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigAssendelft
Voormalige zelfstandige gemeente, sinds 1 januari 1974 deel uitmakend van Zaanstad. De samenvoeging stuitte bij de bevolking op grote weerstand. Assendelft wenste deze niet en bepleitte samen met Krommenie een gemeente Krommenie-Assendelft. De rijksoverheid besliste evenwel anders. Autobedrijvenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigAutobedrijven
Bedrijven die zich bezig houden met verkoop, onderhoud en/of herstel van auto's. Zie ook: Economische geschiedenis geschiedenis 3.104. Binnen de branche wordt van veel namen gebruik gemaakt, zoals autobedrijven, automobielbedrijven, garagebedrijven, garages, autohandels, auto-dealers, auto-service-bedrijven, of auto-reparatie bedrijven. Autobedrijven in de strikte zin des woords houden zich bezig met verkoop en onderhoud van automobielen. Daarnaast zijn er bedrijven die zijn gespe… Balkenhandelplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBalkenhandel
Zie: Houthandel. Zie ook: Economische geschiedenis geschiedenis 2.6.2., 3.6.3. Beschuitbakkerijplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBeschuitbakkerij
Zie: Beschuit. Op deze plaats wordt uitsluitend de beschuitnijverheid te Wormer en Jisp behandeld, die gedurende de hele 17e eeuw, maar, zij het in mindere mate daarvóór, en daarna van aanzienlijke omvang was. Bij deze samenvatting van door anderen, maar voornamelijk door Beurtvaart binnenvaartplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBeurtvaart binnenvaart
Het vervoer te water is duizenden jaren afhankelijk geweest van óf menselijke of dierlijke spierkracht óf van de wind als krachtbron. Het kon alleen plaats hebben met geroeide of gezeilde vaartuigen, dan wel met voortgeboomde of met een jaaglijn getrokken scheepjes. Zeker in de waterrijke Zaanstreek waren de bewoners vrijwel geheel op het vervoer te water aangewezen, hetzelfde gold voor de aan- en afvoer van de bedrijven, die dan ook aan vaarwater waren gesitueerd. De Zaa… Bewoningsgeschiedenisplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBewoningsgeschiedenis
Bodemvondsten hebben aangetoond dat de Zaanstreek reeds vóór het begin van de jaartelling bewoners had. De oudste sporen daarvan zijn in 1975 aangetroffen in het westelijk deel van de Assendelver polders, de daar tot nu toe gevonden vroegste bewoning dateert van omstreeks 600 jaar v.Chr. Zie: Bierbrouwerijplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBierbrouwerij
Tak van nijverheid, in de Zaanstreek slechts op bescheiden schaal uitgeoefend. Voor zover bekend heeft wat de Zaanstreek betreft alleen in Krommeniehorn een bierbrouwerij gestaan. Het is niet bekend hoe lang en in welke hoeveelheden deze Blauwselmolensplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBlauwselmolens
Zie: Blauwselmakerij. waar de gang van zaken in de grootste fabriek (Avis (ondernemersgeslacht) te Westzaan) is beschreven. In Westzaan hebben echter nog drie andere blauwselmolens gestaan, alsmede twee in Zaandijk en een in Zaandam (West). in welke molens voornamelijk ultramarijn werd vermalen. Dit gebeurde op de gebruikelijke manier met kantstenen die op een leggersteen walsten. Het met enkele andere grondstoffen gemengde maalgoed werd gebuild of gezeefd en diende om goor of ge… Bleekbodenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBleekboden
Werknemers van de (voomamelijk Oostzaanse) linnenblekerijen. Zie: Economische geschiedenis geschiedenis 2.5.5., zie ook: Blekerij Blikindustrieplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBlikindustrie
Economische sector, emballage-industrie. Ontstaan in de 19e eeuw. In de Zaanstreek belangrijk vanaf einde 19e eeuw tot 1970. Zaanlandia Blik te Krommenie is het laatst overgebleven bedrijf. Algemeen Blikindustrie is in Nederland een van de belangrijkste emballage-industrieën, zowel wat betreft productie-niveau als wat betreft de werkgelegenheid. Blokmakerijplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBlokmakerij
Ambacht in de 17e en 18e eeuw uitgeoefend in een onbekend aantal, voornamelijk Zaandamse, werkplaatsen. Men maakte er de vele voor de scheepsbouw benodigde grote en kleine katrollen (`blokken'). Aangezien er duizenden grote zeilvaartuigen, voornamelijk fluitschepen, op de Zaandamse werven zijn gebouwd en de blokken ook nog ettelijke andere toepassingen vonden (in allerlei hijswerktuigen, het luiwerk van molens enzovoort) moet de productie niet onbelangrijk zijn geweest. Gegeven… Bodemgesteldheidplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBodemgesteldheid
Zie: Economische geschiedenis geschiedenis 1.1.1., zie ook: Landschap Bodemvondsten. Zie: Archeologie Botenmakersplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBotenmakers
Ook: schuitenmakers. Ambachtslieden die kleine vaartuigen bouwden en repareerden. Zie: Economische geschiedenis 2.5.1. Bouwnijverheidplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBouwnijverheid
Productiesector (secundaire sector, zie: Economische structuur) die zich bezighoudt met het vervaardigen, onderhouden en renoveren van bouwwerken. Naar de aard van de productie valt er in de Nederlandse situatie een onderscheid te maken tussen burgerlijke en utiliteitsbouw (B & U) enerzijds en grond-, weg- en waterbouw (GWW) anderzijds. De B & U kan worden onderscheiden in woningbouw en de realisatie van andere gebouwen, zoals bijvoorbeeld kantoren en andere bedrijfs- of overheid… Chocolade-industrieplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigChocolade-industrie
Belangrijke sector in de Zaanse economie, in omvang en belang gegroeid in de 19e, vanaf ca. 1840, en 20e eeuw. Ontwikkelde zich aanvankelijk in samenhang met de cacao-industrie. Vooral na de Tweede Wereldoorlog vond er specialisatie plaats en verzelfstandigden beide sectoren. Commandeurplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigCommandeur
Zie: Walvisvaart. Verantwoordelijk leider van de vangstactiviteiten, tevens belast met de verantwoordelijkheid voor de vleet (uitrusting). In de beginjaren der walvisvaart werd het nautisch gedeelte dezer taak behartigd door de schipper, die veelal mede-reder was en als zodanig gedelegeerde van de rederij. Communicatiewegenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigCommunicatiewegen
Verbindingswegen. ontsluitingswegen tussen de verschillende woonkemen. Tot halverwege de 19e eeuw waren er nauwelijks verharde verbindingswegen. Het verkeer binnen en naar de waterrijke Zaanstreek was voor een groot deel vaarverkeer. De eerste communicatieweg - van Westzaan via Assendelft naar Heemskerk en verder naar Beverwijk ~ was een gevolg van particulier initiatief. De broers Compagnieschappenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigCompagnieschappen
Zie: Economische geschiedenis geschiedenis 2.6.2. Demografieplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigDemografie
Wetenschap, die zich bezighoudt met het noteren, tellen en rangschikken van bevolkingsgegevens. Van 1840 af zijn op grond van zo betrouwbaar mogelijk te achten volkstellingen zulke gegevens bekend. De hierna verwerkte bewonersaantallen van vóór 1840 zijn verzameld uit allerlei bronnen, berusten voor een groot deel op schattingen en worden, hoewel naar nauwkeurigheid is gestreefd, onder enig voorbehoud vermeld. De statistische verwerking heeft plaats in twee na elkaar opgenomen tabell… Detailhandelplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigDetailhandel
Kleinhandel, deel van de dienstensector die de verkoop in winkels en op Markten omvat. Omvang en ontwikkeling van de detailhandel in de Zaanstreek, alsmede de spreiding en differentiatie hiervan, wijken niet of nauwelijks af van de landelijke situatie. Zie: Dienstensectorplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigDienstensector
Alle productie-activiteiten buiten die van de primaire sector landbouw, visserij en dergelijke en de secundaire sector mijnbouw, industrie, bouwnijverheid, enzovoort. Tot de dienstensector behoren de Handel, het vervoer, het Bankwezen, het Verzekeringswezen en allerlei andere zakelijke diensten, maar óók de Exportplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigExport
Als een van de eerste industriegebieden in West-Europa heeft de Zaanstreek een eeuwenoude traditie op het gebied van export. Vanuit bijvoorbeeld de scheepsbouw, de walvisvaart en de veredeling van producten in de talrijke windmolens ontwikkelde zich een export naar vele delen in de wereld. Zie: Forensisme (Pendel)plugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigForensisme (Pendel)
Zie: Economische geschiedenis geschiedenis 3.10.2. en Arbeidsplaatsen en bedrijfsgrootte. Garenkokerijplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigGarenkokerij
Fase in de zeildoekfabricage, waarbij de gesponnen hennepvezels werden gekookt in loog. Door droging in de buitenlucht werd het van oorsprong grauwe hennepgaren nagenoeg wit. Door het koken of zieden werd de duurdere soort Hollands zeildoek verkregen. Gortplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigGort
Vroeger een belangrijk Zaans produkt. tot het begin dezer eeuw - en in mindere mate tot de Tweede Wereldoorlog - volksvoedsel. vervaardigd door het pellen en daarna glanzen van gerst. in de pelmolens en later in machinaal gedreven pellerijen. Zie Gortpellerijplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigGortpellerij
Zie: Pellerij, zie ook: Economische geschiedenis geschiedenis 2.6.3. Graanhandelplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigGraanhandel
Belangrijke tak van handel. in de Zaanstreek reeds in de middeleeuwen van belang. Van invloed op het vroege ontstaan en de omvang van de graanhandel (ook wel bekend als graankoperij of tarwekoperij) in de Zaanstreek was zonder twijfel de nabijheid van Amsterdam. Reeds in de 15e eeuw was deze stad de 'korenschuur' van de Noordelijke Nederlanden en de grootste koopstad van Holland. Ook in de Zaanstreek speelde de inkoop en doorvoer van graan uit de landen rond de Oostzee een rol. In d… Grondeigendomplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigGrondeigendom
Zie: Economische geschiedenis geschiedenis 1.2.1. Handelplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHandel
In de economie de bemiddeling tussen de voortbrenging en het verbruik van goederen, de handeling van kopen en verkoophandelsactiviteit begonnen, waarna er door voorwaartse of achterwaartse integratie een industriële onderneming ontstond, eertijds veelal gebaseerd op het gebruik van molens. Echt grote handelshuizen heeft de Zaanstreek vrijwel niet gekend, daarop bestaat een uitzondering: de Havenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHaven
Waterstaatkundig werk met economische functie, natuurlijk ontstaan en aangepast, of gegraven. In een haven kunnen schepen afmeren om geladen of gelost te worden. Voor de Zaanstreek had vanaf de 17e eeuw het gebied rond de Voorzaan de belangrijkste havenfunctie. Voor de economische ontwikkeling van de Zaanstreek was de natuurlijke haven in dit gebied van grote betekenis, terwijl het dichtslibben ervan de economie negatief beïnvloedde. Hekelaarsplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHekelaars
Ambachtslieden die de in de hennepkloppers gebeukte vezels hekelden,'over de hekel haalden', dat wil zeggen kamden, opdat ze geschikt werden om te worden gesponnen. Krommenie was het centrum van deze tak van nijverheid. Daar had men de grote rederijen en naast een viertal grote bedrijven, nog enkele van geringere omvang. Deze arbeid werd ook op de dorpen verricht en daarvoor had men speciaal in Graftdijk, de arbeiders wonen, die dit vak van vader op zoon beoefenden. Hekelen was overig… Historiografieplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHistoriografie
De leer van de geschiedschrijving. Dit artikel beperkt zich tot een inventarisatie van de voor de Zaanstreek belangrijkste geschiedschrijvers en hun werk. Onder verscheidene artikelen in deze encyclopedie zijn voorts literatuur-opgaven geplaatst. Een helder en actueel overzicht van de literatuur over de Zaanstreek bestaat niet. In 1900 publiceerde Houtcentrum, bvplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHoutcentrum, bv
Overslag- en opslagbedrijf te Zaandam, speciaal voor bosproducten, zoals hout, papier, cellulose, board, voornamelijk afkomstig uit Zweden, Finland en Rusland. Het bedrijf werd opgericht in oktober 1968 door T.A. van Loosbroek en R.P. Kruyver (beiden houthandelaren te Zaandam) en P.C. Mars (houtfactor te Zaandam), toen zich de mogelijkheid voordeed om hun houtbedrijven uit het Westzijderveld te verplaatsen, door aankoop van deze werven door de gemeente Zaandam. De oprichters bes… Houtkoperijplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHoutkoperij
Zie: Houthandel. Zie ook: Economische geschiedenis geschiedenis 2.6.2. Houtveilingenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHoutveilingen
Verkopingen van ongezaagd hout, de Houtbeurs. De Zaanstreek, met name Zaandam en in mindere mate Westzaan, was een belangrijk gebied voor de Hollandse houthandel. Tussen 1655 en 1811 vonden er in Zaandam honderden houtveilingen plaats; het belang van de Zaanse houtveilingen is nationaal gezien overigens beperkt gebleven. De verklaring waarom in Zaandam eigen houtveilingen werden gehouden is niet eenduidig. Volgens Houtverwerkende industrieplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHoutverwerkende industrie
Hout heeft vele toepassingsmogelijkheden en is betrekkelijk eenvoudig te bewerken. Hierdoor en mede door de aanwezigheid van zagerijen en houthandels ontstonden in de Zaanstreek vele houtverwerkende bedrijven. Het meest sprekende voorbeeld is Houtzagerijplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHoutzagerij
Het zagen van hout in Houtzaagmolens en later in stoomhoutzagerijen. De Zaanse familiebedrijven in het houtvak hielden zich zowel met de handelskant als met de zagerij bezig; de ontwikkeling van de Zaanse houtzagerij is daardoor niet los te zien van de Zaanse Huisnijverheidplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHuisnijverheid
Vorm van produktie. door middel van thuiswerk uitgevoerd, soms in loondienst, maar meestal tegen stuksprijzen. In de Zaanstreek is in het verleden van huisnijverheid gebruik gemaakt. Zo kon de omvangrijke Zeildoekweverij in Krommenie alleen ontstaan dankzij de produktie van vele thuiswerkende boerengezinnen. Ook voor bijvoorbeeld de Industrialisatieplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigIndustrialisatie
Zie: Economische geschiedenis geschiedenis. Industrieplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigIndustrie
Zie Economische geschiedenis geschiedenis. Arbeidsplaatsen en bedrijfsgrootte en bedrijfsgrootte, Van der Molen Production bv-industrie en Landschap (industrieel). Zie voor de verschillende industriële sectoren de verwijstableaus bij Economische geschiedenis geschiedenis en Molenindustrie Industriegebieden in de Zaanstreekplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigIndustriegebieden in de Zaanstreek
Gebieden met een concentratie van industriële bedrijvigheid. Tegenwoordig, meer specifiek: de gebieden of terreinen die door de overheid zijn aangewezen en ingericht voor industrievestiging. De Zaanstreek wordt wel het oudste industriegebied van Europa genoemd. Daarmee wordt de gehele streek als industriegebied aangemerkt. De Zaanse industriële bedrijvigheid ontwikkelde zich dan ook niet in bepaalde gebieden buiten de woonbebouwing. In tegendeel, er was hier v… Jachtbouwplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigJachtbouw
De Scheepsbouw aan de Zaan was in de 17e- en in het begin van de 18e eeuw van zeer groot belang. (zie aldaar en Economische geschiedenis geschiedenis 1.2.2. en 2.5.1.).
Tientallen werven bouwden schepen voor zowel de handelsvaart als de Marine. Economisch verval was oorzaak dat veel werven in de tweede helft van de 18e eeuw geleidelijk werden gesloten. Tijdens de Franse bezetting verdwenen ze allemaal. Omstreeks die tijd zeilden Zaanse kooplieden gewoonlijk met hun eigen 'jagt' naar… Kaars Sijpesteijnplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKaars Sijpesteijn
Ondernemersgeslacht in de 18e, 19e en 20e eeuw.
De belangen van de familie Sijpesteijn in de zeildoekfabricage werden geërfd van de familie Kaars. Jan Sijbrantsz. Kaars (1735-1812), zeildoekreder uit Krommenie, was gehuwd met Etje Pieters Kuyper (1736-1781), eveneens stammend uit een rolredersfamilie. Hun dochter Bregje Kaars (1775-1803) trouwde Hendrik Sijpesteijn (1773-1835), zoon van Willem Sijpesteijn (1739-1818) en de zeer vermogende Trijntje Streek. Deze Willem was afko… Kamer van Koophandel en fabrieken voor de Zaanstreekplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKamer van Koophandel en fabrieken voor de Zaanstreek
Prins Bernhardbrug Door de wet ingesteld orgaan ter behartiging van de economische belangen van industrie, ambacht en dienstverlening. Aanvankelijke benaming Kamer van Koophandel en Fabrieken voor Zaanland: op verzoek van de Kamer op l juli 1988 tot huidige naam gewijzigd. Kanaal en Zaanverbinding Maatschappijplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKanaal en Zaanverbinding Maatschappij
Onderneming van vooral Wormerveerse fabrikanten, die zich in 1849 gingen inzetten voor de verlenging van de Markervaart in noordelijke richting, zodat een verbinding tot stand zou komen tussen de Zaan en het Noordhollands Kanaal. Kanalenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKanalen
Waterwegen, gegraven voor het scheepvaartverkeer of voor afwatering. Ook vaarten genoemd.
Naar deze definitie telt de Zaanstreek vele kanalen, want afgezien van de Zaan zijn vrijwel alle waterwegen ooit gegraven. De ringvaarten om de droogmakerijen Enge en Wijde Wormer vallen er evenzeer onder als de vele poldersloten. Het vaarverkeer mag er dan nog weinig betekenen, voor de waterhuishouding zijn de ringvaarten en het net van poldersloten van groot belang. Koffiebranderijplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKoffiebranderij
In de Zaanstreek was, naast een onbekend aantal kleinere, vier grotere koffiebranderijen gevestigd. Geen enkel bedrijf brandde koffie als hoofdactiviteit.
De Zaanse koffiebranderij werd beoefend door levensmiddelenhandels. De grotere koffiebranderijen waren die van Albert Heijn, Simon de Wit, Keg en Terwee. Als kleine koffiebrander is bijvoorbeeld kruidenier Ris bekend, die zijn winkel aan de Damstraat in Zaandam had. Korenbeursplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKorenbeurs
In de 19e eeuw gebouw en instelling in Zaandam waar granen werden verhandeld.
Het gebouw stond aan de Zuiddijk, waar nu de Oostkade loopt. Naast granen werden in het in 1849 geopende gebouw ook oliehoudende zaden, boter, kaas en vee verhandeld. Nadat de eerste paar jaren een redelijk resultaat werd behaald, liep de omzet van de beurs weer terug. De belangrijke korenbeurs van Amsterdam oefende meer aantrekkingskracht uit op de Zaanse handelaren. In 1870 werd de beurs gesloten. Krijtmalerijplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKrijtmalerij
In molens uitgeoefende nijverheid, waarbij (meestal uit Engeland geïmporteerde) blokken krijt werden fijngemalen.
Krijt werd verwerkt in bijvoorbeeld stopverf (waarbij het werd gemengd met lijnolie), verf en poetsmiddelen. Het is niet bekend in hoeveel molens krijt is gemalen. Het was een nevenactiviteit van de verfmolens. Krijt werd aangevoerd door zeeschepen en vervolgens door losse werklieden (die wel 'krijters` werden genoemd) in kleinere schepen overgeladen en naar de molens … Krommenieplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKrommenie
Voormalige zelfstandige gemeente in het noorden van de Zaanstreek, per 1 januari 1974 opgegaan in Zaanstad. Na Zaandam in omvang de tweede gemeente van de streek. De samenvoeging tot Zaanstad leidde in Krommenie tot veel protesten. Krommenie wenste deze niet en bepleitte samen met Assendelft een gemeente Krommenie-Assendelft. De rijksoverheid besliste evenwel anders. Krommenie zelf is feitelijk ook een samenvoeging van een aantal woonkernen. Naast Krommenie behoren ook het tot 1816 ze… Kwartaire sectorplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKwartaire sector
Zie: Dienstensector en Economische geschiedenis structuur 1.2. letters:startplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigA B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W IJ Z Onderwerpen
* Archeologie, * Bestuur en rechtspraak * Bevolking, * Bewoningsgeschiedenis, * Bouwen in de Zaanstreek, * Crisisjaren '30, * Cultuur, * Demografie, * Economische geschiedenis, * Economische structuur,
* Eerste Wereldoorlog, * Familie bedrijven, * Folklore * Franse tijd, * Gezondhei… Levensmiddelenindustrieplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigLevensmiddelenindustrie
Belangrijke hoofdtak van (veredelings-)industrie, met in de Zaanstreek een groot aantal vertakkingen. De concentratie van industrieën die levensmiddelen produceren, inspireerde het gemeentebestuur van Zaanstad eind jaren '70 tot de slogan 'Zaanstad, de provisiekast van Nederland'. De huidige levensmiddelenindustrie heeft voor een groot deel haar basis in de 19e eeuw. Dat is het geval bij Lijst van economische onderwerpenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigLijst van economische onderwerpen
Alles met de tag “economie”. Laden duurt lang
Aardolie- en steenkoolhandel
Handelstak, belangrijk geworden met de komst van de stoommachines en later de elektriciteit. Steenkool, ook wel eens “zwart goud` genoemd, is een verzamelnaam voor een groot aantal delfstoffen met zeer verschillende eigenschappen. Alle zijn zwart van kleur en worden in lagen, meestal diep onder de aardoppervlakte, aangetroffen; ze danken hun ontstaan aan langzame ontleding en omzetting… Linnenblekerijplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigLinnenblekerij
Zie: Blekerij en Economische geschiedenis geschiedenis 2.5.5. Linnenweverijplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigLinnenweverij
In de 16e eeuw, misschien al daarvóór, vond kleinschalige huisnijverheid in vooral Assendelft, Krommenie en Krommeniedijk plaats. Ook in Wormer, Jisp, Oostzaan en Westzaan zal in die tijd linnen in huisnijverheid geweven zijn. Aan te nemen valt dat de belangrijke Maiszetmeelindustrieplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigMaiszetmeelindustrie
Zie: Hom, Stijfselfabricage en Economische geschiedenis geschiedenis 3.6.5. Marktenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigMarkten
De markt vindt haar oorsprong in het in de Middeleeuwen aan sommige steden toegekende privilege van het stapelrecht. Op de plaatselijke week- of jaarmarkten, de geografische markten, treffen we producten, waaronder dieren, kopers en verkopers aan. Mastenmakerijplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigMastenmakerij
Tak van nijverheid, nauw verwant met de scheepsbouw en het timmerbedrijf, die op kleine schaal in de Zaanstreek is beoefend. Masten zullen voor het overgrote deel op de scheepswerven zijn gemaakt.
Zie ook: Economische geschiedenis geschiedenis 2.5.6. Meelmalerijplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigMeelmalerij
Zie: Graanmalerij Zie ook: Economische geschiedenis geschiedenis 2.5.3. Metaalindustrieplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigMetaalindustrie
De tak van nijverheid waarbij metalen als grondstof worden gebruikt. Hierbij worden veel verschillende bewerkingen toegepast zoals gieten, walsen, trekken. torsen, smeden, persen, draaien, schaven, boren, frezen, slijpen, lassen, klinken en solderen. Nagelmakerijplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigNagelmakerij
In de Zaanstreek destijds ( 17e tot 19e eeuw) een niet onbelangrijke vorm van smidswerk. Spijkers (nagels) werden toen nog gesmeed; in verband met de omvangrijke scheeps- en houtbouw specialiseerden verscheidene smederijen zich in de vervaardiging van nagels. Zie ook: Oostzaandamplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigOostzaandam
Voormalige naam van de bewoningsconcentratie ten oosten van de Zaan nabij de Dam, tot 1795 behorend tot de gemeente Oostzaan, tussen 1795 en 1811 min of meer een zelfstandige gemeente en sinds 1811 deel uitmakend van de stad Zaandam. Oostzaandam behoorde tot de Oostzeevaartplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigOostzeevaart
Handelsvaart op met name de Scandinavische en Baltische landen, met grote deelname van Zaankanters in de eerste helft van de 17eeuw. In die tijd waarschijnlijk één van de pijlers van de Zaanse economie. De Oostzeevaart of Sontvaart was zeer belangrijk voor de opkomst van het gewest Holland. De stad Amsterdam heeft er mede haar bloei aan te danken. De Amsterdamse stapelmarkt was als het ware een spin in een web waarin allerlei goederen samen kwamen om met winst te worden verhandeld.… Overheidszorgplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigOverheidszorg
l. Inleiding
De gemeente Zaanstad is met 130.000 inwoners een van de grote gemeenten in Nederland. Naarmate een gemeente groter is kan zij haar burgers meer diensten aanbieden. De plaatselijke overheidszorg is vooral sterk toegenomen in de periode na 1880, en dan met name in de grotere gemeenten. In de periode daarvoor was de omvang van de dienstverlening betrekkelijk klein. De ontwikkeling van de overheidszorg in Zaandam na 1880 verliep min of meer gelijk met die van andere geme… Overtoomplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigOvertoom
Een verlaagd en van glooiingen voorzien dijkgedeelte waarover schepen werden gehaald cq gewonden. In de Zaanstreek zijn verschillende overtomen geweest, waarvan die te Zaandam verreweg het belangrijkst was. Oost- en Westzaandam hadden hun welvaart in de 17e eeuw mede te danken aan omvangrijke Pakhuizenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigPakhuizen
Afzonderlijke opslagruimten voor voorraden grondstoffen, gerede producten enzovoort. Als industriestreek telde de Zaanstreek steeds een aanzienlijk aantal pakhuizen. In het kohier van 1731 werden er 286 opgesomd, benevens 8 Vleethuizen, 5 kaashuizen en 17 kaatsen (schuren zonder zolder en met schuin-aflopend dak, meestal als opslagruimte benut). In 1801 werden er alleen in Oostzaandam 45 zaadpakhuizen geteld. In 1919 verscheen de derde druk van het 'Pakhuisboek van de Zaanstreek', uit… Papiernijverheidplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigPapiernijverheid
Belangrijke tak van nijverheid in de Zaanstreek, thans echter bijna geheel verdwenen. Lange tijd is aangenomen dat de papiermakerij in China werd uitgevonden in het jaar 105 door Ts'ai Lun. Op grond van recente archeologische ontdekkingen wordt de vinding thans rond het begin van onze jaartelling gedateerd. In de Zaanstreek is de papierfabricage een belangrijke tak van nijverheid geweest; het bestaan van circa 60 papiermolens is bekend. Pellerijplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigPellerij
Naam van zowel bedrijfstak als de inrichting waarin dit bedrijf wordt uitgeoefend; het ontdoen van het kroonkafje, meestal dop of pel genoemd, en de vruchtwand en zaadhuid van onder andere granen, zonder de korrel te breken. In de Zaanstreek is in vroeger eeuwen gerst gepeld, met gort als product. Gerst is niet eenvoudig te pellen, aangezien de dop is vergroeid met de korrel. Vanaf het midden van de 19e eeuw werd rijstpellerij belangrijk. De pellerij had een grote omvang in de Zaanstre… Potasbranderijplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigPotasbranderij
Potas is de oude naam voor kalium-carbonaat, dat aanvankelijk uit hout - of plantenas werd gebrand , geloogd en in zuivere toestand in potten werd bewaard. Potas werd gebruikt door de blekerijen, vooral die ten behoeve der zeildoekfabricage.
Jacob Honig Jsz. Jr. stelde het ontstaan van de Zaanse potasbranderij na 1680, maar dr. Regtdoorzee Greup-Roldanus, bekend door haar studie over de Haarlemse blekerijen, meende dat al vóór 1650 potas in de Zaanstreek werd gebrand. In 1700 we… Produktiemilieuplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigProduktiemilieu
Zie: Economische structuur 1.2., 2.5. Prutkokerijplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigPrutkokerij
Inrichting waarin vuile olie of traan nogmaals werd gekookt om er goede zuivere olie of traan uit te halen (17e en 18e eeuw).
De prutkokerijen werden dikwijls ook pruthuizen genoemd. Zie: Traankokerij en Walvisvaart. Zie ook: Economische geschiedenis 2.7. Rederijplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigRederij
De scheepvaart heeft gedurende de 17e eeuw (maar ook later, tot zelfs ver in de 19e eeuw) grote hinder en schade ondervonden van de zeeroverij. De Duinkerker kapers waren berucht. De uit en naar Amsterdam en de Zaanstreek varende zeilschepen kozen zelfs dikwijls een route waarbij de vaart door het nauw van Calais werd vermeden. Men voer dan westelijk om Engeland en bleef ver van de Franse kust. Het is aardig dat in de Zaanse streektaal daaraan een uitdrukking bleef herinneren. Zaankante… Rolrederijplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigRolrederij
De zeildoekfabricage in Krommenie zou niet tot ontwikkeling zijn gekomen zonder het coördinerende werk dat de rolreders verrichtten. De weverij, die al in de 17e eeuw tot bloei kwam, is aanvankelijk - tot ver in de 19e eeuw - in huisindustrie, dus sterk gedecentraliseerd, bedreven. Scheepsbouwplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigScheepsbouw
Nijverheid, het produceren en/of repareren van vaartuigen. Dit kunnen houten, metalen, betonnen en/of kunststof schepen zijn, zowel voor de binnen- als voor zeevaart. De bouw van bijvoorbeeld booreilanden wordt ook tot de scheepsbouw gerekend; deze sector is echter nooit in de Zaanstreek bedreven. Smederijplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigSmederij
Ambacht waarbij metaal verhit wordt en vervolgens met behulp van een hamer of een pers in gewenste vorm wordt gebracht. In de 17e en 18e eeuw waren in de Zaanstreek relatief veel smederijen aanwezig, als toeleveringsbedrijf voor andere bedrijfstakken (met name Snuifmalerijplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigSnuifmalerij
Zie: Tabaksstamperij en Economische geschiedenis geschiedenis 2.6.4. Sociaal-economische structuurplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigSociaal-economische structuur
Zie: Economische geschiedenis structuur. Spijsolie-industrieplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigSpijsolie-industrie
Zie: Olieslagerij en -fabricage. Zie ook; Economische geschiedenis geschiedenis 3.6.4. Welkom op de ZaanWikiplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWelkom op de ZaanWiki
De Online Encyclopedie van de Zaanstreek!
A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W IJ Z Onderwerpen
* Archeologie * Bestuur en rechtspraak * Bevolking * Bewoningsgeschiedenis * Bouwen in de Zaanstreek * Crisisjaren '30 * Cultuur * Demografie Stijfselfabricageplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigStijfselfabricage
Belangrijke bedrijfstak in de Zaanse economie, reeds aan het einde van de 16e eeuw aanwezig; vanaf de tweede helft van de 19e eeuw ook in (stoom)fabrieken, waarvan Zetmeelbedrijven De Bijenkorf (ZBB) als belangrijke producent is overgebleven. De stijfselfabricage bestaat uit het produceren van zetmeel en de daarvan afgeleide producten (modificaties) voor het stijven van textiel uit zetmeelhoudende producten, als aardappelen, mais, rijst en tarwe. Stijfsel is de algemene benami… Tertiaire sectorplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigTertiaire sector
Zie: Dienstensector en Economische geschiedenis structuur 1.2. Theepakkerijplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigTheepakkerij
Zie ook: Economische geschiedenis geschiedenis 3.6.8. Touwslagerijplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigTouwslagerij
Zie: Lijnbanen, Economische geschiedenis geschiedenis 2.5.6. en 3.5.1., alsmede de afbeelding op blz. 199. Veekoekenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVeekoeken
Veekoeken bestaan uit restproducten van vooral de olieslagerij en waren uitermate geschikt als bijvoeding in de winter, bij een tekort aan hooi. Ook toen bij de olieproductie gebruik werd gemaakt van andere technieken zoals wringen, persen en extraheren en toen de klassieke grondstoffen als koolzaad, raapzaad en lijnzaad werden vervangen door bijvoorbeeld kopra, grondnoten en palmpitten, vonden de veekoeken een goede afzet. Veerdienstplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVeerdienst
Regelmatig onderhouden bootverbinding, vooral tussen de verschillende Zaanse gemeenten en Amsterdam, voor het vervoer van goederen en met name personen. De eerste veerdienst in de Zaanstreek ontstond waarschijnlijk in de late middeleeuwen en werd onderhouden tussen Assendelft en Kennemerland. In de 16e eeuw ontstond een intensieve beschuitvaart tussen Wormer/Jisp en Amsterdam. Niet tot de veerdiensten worden gerekend de Veeteeltplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVeeteelt
Zie: Boerenbedrijf. Zie ook: Economische geschiedenis geschiedenis 1.2.1. en 3.4. Ventjagerijplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVentjagerij
Schippersbedrijf, waarbij de schipper voor eigen risico producten kocht, deze naar elders vervoerde en daar verkocht ('uitventte´), om vervolgens andere producten in te schepen en deze naar de Zaanstreek te vervoeren. Statistische gegevens ontbreken. Algemeen wordt aangenomen dat de ventjagerij vooral belangrijk is geweest in samenhang met de beschuitbakkerij in Wormer en Jisp. Zie ook: Verantwoording 1991plugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVerantwoording 1991
Bij het samenstellen van deze encyclopedie werden bepaalde uitgangspunten gehanteerd en kwamen wij tot bepaalde werkwijzen. De belangrijkste worden hier gegeven:
-Door de organisatie (stafbureau/eindredactie) werd bestaande kennis gerangschikt. Nieuw archiefonderzoek was weliswaar soms noodzakelijk, maar als vuistregel gold dat gebruik zou worden gemaakt van aanwezige bronnen. Aangezien de Zaanse geschiedschrijving nog lang niet volledig is, moesten wij aanvaarden dat een a… Verffabricageplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVerffabricage
Belangrijke sector in de Zaanse economie, reeds vroeg in de 17e eeuw aanwezig. Aanvankelijk produceerden de Zaanse verfmakers uitsluitend de verfstoffen en werd de verf door de schilders zelf gemengd. Vanaf het begin van de 20e eeuw werd in toenemende mate gerede verf gefabriceerd. In de tweede helft van de 20e eeuw nam de omvang van Zaanse verfmakerij af en verdwenen de meeste Zaanse bedrijven, of verloren zij hun zelfstandigheid. Vestigingsklimaatplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVestigingsklimaat
Zie: Economische geschiedenis structuur 1.2. Visserijplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVisserij
De vangst van vissen en andere in het water levende organismen. Onderscheiden worden zeevisserij, binnenvisserij en sportvisserij. Voor sportvisserij zie Hengelsport.
Historisch is de visserij onder te verdelen in: Haringvisserij, kustvisserij, zoetwatervisserij, zoutwatervisserij en Vissershavenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVissershaven
Zie: Economische geschiedenis geschiedenis 2.3.1. Vleetrederijplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVleetrederij
In Partenrederij gedreven bedrijfstak ten behoeve van de Walvisvaart. De vleetrederijen zorgden voor de uitrusting van de walvisvaarders.
Zie ook Economische geschiedenis geschiedenis 2.3.3. Voedingsmiddelenindustrieplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVoedingsmiddelenindustrie
Zie: Arbeidsplaatsen en bedrijfsgrootte en bedrijfsgrootte en Economische geschiedenis geschiedenis 3.6.10. Volmalerijplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVolmalerij
Molenbedrijf, waarbij laken en andere wollen stoffen werden gevold of dichter gemaakt. In de Zaanstreek waren in totaal 24 volmolens: 10 te Oostzaandam, 7 in Koog, 4 in Zaandijk, 2 in Westzaan en 1 in Oostzaan. Een volmolen was een loonbedrijf. Men ontving wollen stoffen, vooral laken, uit Leiden of Haarlem, behandelde deze in de molen en stuurde de stoffen vervolgens weer terug naar de opdrachtgevers. Walvisvaartplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWalvisvaart
Vorm van scheepvaart, toegespitst op de vangst en verwerking van walvissen. De Nederlandse walvisvaart kende een bloeiperiode van 1614 tot 1770. Aanvankelijk was het monopolie in handen van de Noordse Compagnie. Na beëindiging van het aan hen verleende octrooi in 1642 konden andere reders, waaronder Zaanse, zich gaan ontwikkelen. Door toenemende concurrentie werden grotere gebieden geëxploiteerd en ontstonden mede daardoor nieuwe technieken, zoals ijsvisserij. In de Zaanstreek kwam … Wederdopersplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWederdopers
Zie: Doopsgezinden (Doopsgezinde gemeenten) Zie ook: Economische geschiedenis 1.2.4. Werkgelegenheidsbeleidplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWerkgelegenheidsbeleid
De overheid heeft zich vanuit verschillende invalshoeken bezig gehouden met werkgelegenheidsbeleid; dat geldt niet alleen voor de Zaanstreek. Toen de industrialisatie opkwam was deze bemoeienis nog van bescheiden aard. Ze had het karakter van corrigerende en werknemersbeschermende maatregelen. In de opbouwfase na de Tweede Wereldoorlog richtte het werkgelegenheidsbeleid zich om begrijpelijke redenen niet zozeer op het scheppen van arbeidsplaatsen. Doelstelling was vooral … Westzaandamplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWestzaandam
Westzaandam, vroegere naam voor het ten westen van de Zaan gelegen deel van Zaandam, dat deel uitmaakte van de Banne van Westzanen. Het dorp is, in tegenstelling tot Oostzaandam, nooit zelfstandig geweest, en dat terwijl het in de loop der geschiedenis in economisch opzicht en wat betreft het aantal inwoners belangrijker werd dan zijn 'overbuur'. De oorzaak van de aanvankelijke, tot 1811 in stand gebleven scheiding tussen West- en Oostzaandam was eenvoudigweg dat de dorpen in versc… Wilhelminasluisplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWilhelminasluis
Op 24 oktober 1903 geopende, belangrijkste doorsluizing van de Dam te Zaandam.
Vóór de aanleg, die in 1901 een aanvang nam, omvatte het Zaandamse sluizencomplex de Duikersluis met een breedte van 6,29 m, diepte 2,20 m onder Amsterdams Peil, de Kleine Sluis met een lengte van 18 m, breedte 3.24 m en diepte 2,01 m en de Zaandamplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigZaandam
Voormalige zelfstandige gemeente, die zowel wat betreft inwonertal als economische betekenis de belangrijkste bewoningskern van de Zaanstreek vormde. Zaandam ontstond in de Franse tijd door de samenvoeging van Oostzaandam en Westzaandam, bij keizerlijk decreet van 21 oktober 1811. Daarbij werden aan de nieuwgevormde gemeente stadsrechten verleend. Per 1 januari 1974 verloor Zaandam zijn zelfstandigheid bij de Zaanlandia Blik bvplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigZaanlandia Blik bv
Blikfabriek in Krommenie. Het bedrijf werd in 1907 opgericht door Franciscus Wilhelmus Kriek. Na aanvankelijk als voormansoldeerder bij het bedrijf Woud en Schaap in Krommenie te hebben gewerkt, begon hij dat jaar zelfstandig als ketellapper. Zaanstadplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigZaanstad
Zelfstandige gemeente, ontstaan per 1 januari 1974 door samenvoeging van zeven tot dan toe zelfstandige gemeenten: Assendelft, Koog aan de Zaan, Krommenie, Westzaan, Wormerveer, Zaandam en Zaandijk. Wat betreft inwonertal behoort Zaanstad tot de vijftien grootste gemeenten van Nederland, wat betreft oppervlakte tot de grootste vijf. Zaanstreekplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigZaanstreek
Pas in de 19e eeuw in zwang gekomen aanduiding van het gebied dat gewoonlijk als Zaans wordt beschouwd, daarvóór sprak men doorgaans van Zaanland of de Zaanlanden. Noch in het verleden noch tegenwoordig betroffen of betreffen deze aanduidingen een gebied met een eenheid van bestuur. Als gevolg hiervan zijn de grenzen niet officieel bepaald. Zakjesplakkerijplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigZakjesplakkerij
Zie: Economische geschiedenis geschiedenis 3.5.2. en 3.7.1. Zeehaven Zaandamplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigZeehaven Zaandam
Zie: Haven en Economische geschiedenis geschiedenis 3.6.3. Zeepindustrieplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigZeepindustrie
Industrietak, in de Zaanstreek sinds de jaren tachtig van de 19e eeuw uitgeoefend.
Zeep of sapo werd in het begin van de jaartelling door de Romeinen in de Lage Landen geïntroduceerd. Het gebruik van zeep, voor het lichaam, kleding of andere zaken, werd echter pas in de 19e eeuw op grotere schaal toegepast. Desondanks moet men zich ook eerder in de Zaanstreek met het maken van zeep bezig hebben gehouden. Het in de streek door de Zeescheepvaartplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigZeescheepvaart
Zie: Economische geschiedenis geschiedenis 3.9.1. Zeevisserijplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigZeevisserij
Zie: Visserij en Economische geschiedenis geschiedenis 3.4. Zeilmakerijplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigZeilmakerij
Bedrijfstak van ambachtelijke aard, in de Zaanstreek al beoefend in de 17e eeuw, mogelijk eerder.
Zeil- of zeilenmakers sneden en naalden in kleine werkplaatsen de zeilen voor de vele schepen, die in de Zaanstreek werden gebouwd of waren gestationeerd. Zij werkten voor de zeezeilvaart en de binnenschipperij. Verder vervaardigden zij dekzeilen en molenzeilen. Van dit ambacht zijn - wellicht doordat de bedrijven te kleinschalig waren - nauwelijks gegevens overgeleverd. Verondersteld… Zuivelindustrieplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigZuivelindustrie
De Zaanstreek was, en is nog rijk aan weilanden. De veehouderij is steeds van belang geweest. Als willekeurig gekozen voorbeeld wordt van 1957 vermeld dat de oppervlakte grasland toen 6172 hectare bedroeg en dat er 11542 stuks rundvee werden geteld, Oostzaan niet meegerekend. Zoals overal elders op het platteland ontstonden ook hier na 1880 verschillende melkfabrieken, die, meestal coöperatief opgezet, boter, kaas en consumptiemelk produceerden. Voordien had het bereiden van bot… Zuivelmarktenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigZuivelmarkten
Zie: Economische geschiedenis geschiedenis 3.4. en kaasmarkten